Türkiye'de Anarşist Düşüncenin Tarihsel Seyrine İlişkin Bir Değerlendirme

Yıl 2024, , 92 - 103, 31.12.2024

Esra Dursun Pınarbaşı

https://doi.org/10.47138/jeaa.1563708

Öz

Modern öncesi dönemde devlet otoritesi, kutsal ve teolojik kaynaklarla meşrulaştırılırken, modern dönemde halkın iradesi ve hukukun üstünlüğü temeline dayandırılır. Bu dönüşüm, ekonomik, toplumsal ve siyasal değişimlerle birlikte çeşitli ideolojilerin ortaya çıkmasına zemin hazırlar. Özellikle milliyetçilik ve muhafazakârlık, ulusal kimlik aracılığıyla devlet otoritesini güçlendirirken, Marksizm ve anarşizm gibi ideolojiler, bu yeni otorite yapısını eleştirerek daha eşitlikçi toplumsal düzenler önerir. Türkiye'de Batı kökenli birçok ideolojik akım benimsenmiş olmasına rağmen, anarşizmin yine Batı’da olduğu gibi marjinal olarak addedilebilecek bir ideoloji olarak kalması dikkat çekicidir. Bu durum, anarşizmin kendi içsel nedenleri yanında Türkiye'nin kendine özgü tarihsel ve siyasal yapısındaki dinamiklerle açıklanabilir. Osmanlı'dan Cumhuriyet'e uzanan süreçte devletin kutsal ve merkezi rolü, Türkiye’de anarşist düşüncenin toplumsal alanda geniş bir yer edinememesinin başlıca nedenlerinden biridir. Buna ek olarak, Cumhuriyet döneminde sosyalist hareketlerin yaygınlıkla devletçi bir tutum benimsemesi, anarşizmin siyasal ve toplumsal alanda yaygınlaşmasını engellemiştir. Bu çalışmada, Türkiye'de anarşizmin neden yaygın bir ideolojik akım haline gelemediği, 20. yüzyılın başına kadar olan süreçte ülkenin tarihsel, siyasal ve toplumsal yapıları çerçevesinde analiz edilecektir. Bunun yanı sıra, Türkiye'deki anarşist düşünürlerin anarşist ilkeleri ve normları nasıl yorumladıkları ve bu yorumların anarşizmin Türkiye'deki gelişimi üzerindeki etkilerine de değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Anarşizm, Devlet Otoritesi, Türkiye'de Anarşizm

Etik Beyan

Tarafımızca yapılan bu bilimsel araştırmada etik kurul kararı gerektirecek herhangi bir faaliyet/çalışma bulunmamaktadır.

An Academic Assessment of the Historical Trajectory of Anarchist Thought in Turkey

Öz

In the pre-modern period, state authority was legitimized through sacred and theological sources, whereas in the modern period, it is based on the will of the people and the rule of law. This transformation, along with economic, social, and political changes, paved the way for the emergence of various ideologies. Particularly, nationalism and conservatism reinforced state authority through national identity, while ideologies like Marxism and anarchism criticized this new structure of authority, proposing more egalitarian social orders. In Turkey, despite the adoption of many ideological currents imported from the West, it is noteworthy that anarchism has remained a marginal ideology. This can be explained by the unique historical and political dynamics of the country. The sacred and central role of the state, extending from the Ottoman Empire to the Republic, is one of the primary reasons why anarchist thought failed to gain significant traction in Turkish society. Additionally, the pro-state stance of socialist movements during the Republican period hindered the spread of anarchism in political and social spheres. This study will analyze why anarchism could not become a widespread ideological movement in Turkey, within the framework of the country’s historical, political, and social structures up until the early 20th century. Furthermore, it will explore how anarchist thinkers in Turkey interpreted anarchist principles and norms, and the effects of these interpretations on the development of anarchism in the country.

Anahtar Kelimeler

Anarchism, State Authority, Political Ideologies in Turkey

Etik Beyan

In this scientific research conducted by us, there is no activity/study that would require an ethical committee decision.

Kaynakça

• Ahıska, U. (2013). Anarşizmin Sıfır Yılı 1986. B. Soydan içinde, Türkiye'de Anarşizm Yüz Yıllı Gecikme (s. 80-81). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ahmad, F. (2008). Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Dönemlerinde Milliyetçilik ve Sosyalizm Üzerine Düşünceler. M. Tunçay, & E. Zürcher içinde, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Sosyalizm ve Milliyetçilik (s. 13-32). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akal, C. B. (2016). İktidarın Üç Yüzü. Ankara: Dost Kitabevi.
• Alaca, S. (1987). Krallar da Sosyalisttir. Kara (2), 13-14.
• Alaca, S. (1988). Yine Yeşil. Efendisiz (2), 20-23.
• Alkan, M. Ö. (2013). Çünkü Aydınlar Varlıkları Devlet Borçluydu. B. Soydan içinde, Türkiye'de Anarşizm Yüzyıllık Gecikme (s. 31-50). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Argın, Ş. (2009). Türk Aydınının Devlet Aşkı ve Aşkın Devlet Anlayışı. T. Bora, & M. Gültekin içinde, Dönemler ve Zihniyetler (s. 84-112). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Armağan, Y. (1986). Bir Yazı. Kara (2), 27.
• Atan, Y. (2012). Politika ve İnekle Boğa Üstüne. C. Başkent içinde, Amargi Dergisi Seçkisi (s. 57-59). İstanbul: Propaganda Yayınları.
• Atılgan, G. (2017). 68'in Kapıları. M. K. Kaynar içinde, Türkiye'nin 1960'lı Yılları (s. 315-350). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bakır, K. (2021). Doğudan Batıya Anarşi Irmağı’nın Tarihsel ve Düşünsel Kaynakları. K. Bakır içinde, Anarşizm Doğu ve Batı Arasında Tarihsel Bakış (s. 13-29). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Bakunin, M. (1999). Seçme Düşünceler. İstanbul: Habora Kitabevi.
• Baykal, E. (2008). Türkiye'de Anarşist Yazının Gelişimi ve Siyahi Dergisi. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 13(13), 1-19.
• Belge, M. (2007). Türkiye'de Sosyalist Düşüncenin Ana Çizgileri. T. Bora, & M. Gültekin içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce SOL (Cilt 8, s. 19-48). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Benlisoy, F. (2012). Anarşizm: Gönüllü Düzene Övgü. Örs, H. B. içinde, 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler (s. 351-411). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Beytar, H. (2011). Teknolojik Toplum. C. Başkent içinde, Ateş Hırsızı Dergisi Seçkisi (s. 54-58). İstanbul: Propaganda Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ceyhun, N. (1986). Polonya Dersleri. Kara (2), 20-22.
• Çelebi, H. (1989). Tanrı Janus'un İki Yüzlülüğü: Bir Politika Eleştirisi. Efendisiz (5), 13-16.
• Çulhaoğlu, M. (2002). Türkiye'de Sosyalist Düşüncenin Doğuşu: Konjonktürün Başatlığı. Praksis (6), 9-21.
• Demir, K. (1986). Stalinizm Var Mı? Kara (2), 26-27.
• Demir, K. (1987). Feminizm. Kara (10), 14-16.
• Demirağ, D. (2013). Anarşizm, Bu Toprakların İkliminde Başka Türlü Olanla Hasbıhal Etmeli. B. Soydan içinde, Türkiye'de Anarşizm Yüz Yıllık Gecikme (s. 139-155). İstanbul: İletim Yayınları.
• Durgun, Ş. (2015). Left-Wing Politics in Turkey: İts Dovelopment and Problems. Arab Studies Quarterly, 37(1), 9-23.
• Enriquez, E. (2019). Sürüden Devlete. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ertan, H. (1987). Demokratik Mücadele. Kara (7), 7-13.,
• Godwin, W. (2020). Anarşizmin Felsefi Temelleri. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Heper, M. (2015). Türkiye'de Devlet Geleneği. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Heywood, A. (2018). Siyaset Teorisine Giriş. İstanbul: Küre Yayınları.
• İsimsiz. (1986). Sosyalist Parti Tartışmaları Üzerine. Kara (1), 4-5.
• İsimsiz. (1986). Teknoloji Üzerine Birkaç Söz. Kara (1), 26-27.
• İsimsiz. (1986). Teknolojik Romantizmin Ölümü. Kara (1), 22-26.
• İsimsiz. (1986). Temsil-i Reddiyeden Redd-i Temsiliyeye. Kara (1), 12-14.
• İsimsiz. (2011). Ey Hitapsız! C. Başkent içinde, Ateş Hırsızı Dergi Seçkisi (s. 12-14). Propaganda Yayınları.
• Kaynar, M. K. (2017). Yetmişler Türkiye'sine Altmışlı Yıllardan Bakmak. M. K. Kaynar içinde, Türkiye'nin 1960'lı Yılları (s. 1091-1109). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kazmacı, M. (1987). Özgürlük Nedir? Kara (7), 6-7.
• Kazmacı, M. (1987). Yoksa "Hayat Ağacı" Da Mı "Gri". Kara (5), 4.
• Keser, İ. (2003). Liberter Teori. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Koselleck, R. (2009). Kavramlar Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kropotkin, P. A. (1999). Ekmeğin Fethi. İstanbul: Öteki Yayınevi.
• Kürek, A. (1986). Liberter Düşüncenin Üç Sacayağı. Kara (2), 10-12.
• Kürek, A. (1987). Liberter Düşünce ve Harekette Devrim Kavramı Üzerine. Kara (7), 4-6.
• Kürek, A. (1988). Toplumsal Mücadele Tarzları Üzerine. Efendisiz (3), 2-4.
• Kürek, A. (1989). Mücadele Tarzları Üzerine. Efendisiz (3), 3-4.
• Kürek, A. (2013). Kara, Toplumun Akılla Düzenlenebileceği Fikrini Reddediyordu. B. Soydan içinde, Türkiye’de Anarşizm: Yüzyıllık Gecikme (s.103-116). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2009). Yeni Osmanlı Düşüncesi. T. Bora, & M. Gültekin içinde, Cumhuriyet'e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi (s. 42-54). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mendel, G. (2005). Bir Otorite Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, C. (2018). Mağaradakiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Niyazi, M. (2015). Türk Devlet Felsefesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özdeş, M. (1989). 1 Mayıs ve Egemen Söylem. Efendisiz (5), 8.
• Proudhon, P. J. (2017). Mülkiyet Nedir? İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Selbuz, C. (2013). Osmanlı'da Ermeni, Yahudi, İtalyan anarşistler. B. Soydan içinde, Türkiye'de Anarşizm Yüz Yıllık Gecikme (s. 43-50). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sennett, R. (2011). Otorite. Çev. Kâmil Durand, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sever, G. (2012). Seks-Pol Yeniden. C. Başkent içinde, Apolitika Dergisi Seçkisi (s. 22-27). İstanbul: Propaganda Yayınları.
• Stirner, M. (2013). Biricik ve Mülkiyeti. İstanbul: Kaos Yayınları.
• Tevfik, B. (1997). Felsefe-i Ferd Anarşizmin Osmanlıcası. İstanbul: Yumuşak G Yayınları.
• Topçu, N. (2016). İsyan Ahlakı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Turner, Z. T. (2021). Kavram, Metafor, Benzetme: Nietszche, Blumenberg, Musil. Cogito (97), 237-255.
• Ülken, H. Z. (2018). Türk Tefekkür Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2019). Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Walter, N. (1969). About Anarchism. 100th issue of anarchy, 9(6), 1-30.
• Yetiş, H. (2012). Çünkü, Anarşizm Örgütlülüktür! C. Başkent içinde, A-Politika Dergisi Seçkisi (s. 57-64). İstanbul: Propaganda Yayınları.
• Zileli, G. (2013). 68'de İstanbul ve Paris'in Çağları Farklıydı. B. Soydan içinde, Türkiye'de Anarşizm Yüz Yıllık Gecikme (s. 57-72). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zileli, G., & Özkaya, E. (2008). Türkiye'de Anarşizm. T. Bora, & M. Gültekin içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Sol (Cilt 8, s. 1153-1169). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J, & Tunçay, M. (2010). Osmanlı İmparatorluğu'nda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923) : Türkiye'de Sosyalizmin Oluşmasında ve Gelişmesinde Etnik ve Dinsel Toplulukların (Makedon, Yahudi, Rum, Bulgar ve Ermeni Anasır'ın) Rolü. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2019). Modernleşen Türkiye Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.