Türkiye’de Toplumsal Tabakalaşma ve Hareketliliğin Meslekler Üzerinden Ölçümü

Yıl 2020, Sayı: Özel Sayı 1 / Supplement 1, 59 - 77, 11.09.2020

Caner Özdemir

https://doi.org/10.26650/JECS2019-0053

Öz

Türkiye’de toplumsal tabakalaşma üzerine yapılan nicel çalışmaların sayısı uluslararası literatürle karşılaştırıldığında çok sınırlı kalmıştır. Bu durumun en önemli sebeplerinden birisi veri yetersizliğidir. Bu çalışmada meslek temelli tabakalaşma ölçekleri kullanılarak Türkiye’de toplumsal tabakalaşmanın mevcut durumunun, mesleki statüyü etkileyen faktörlerin ve toplumsal hareketliliğin değişiminin halihazırdaki verilerle tespit edilmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla çeşitli sınırlılıklarına rağmen 2009 tarihli Uluslararası Sosyal Tarama Programı (ISSP), 2010 tarihli TÜİK Hanehalkı İşgücü Araştırması ve 2012 tarihli TÜİK Yetişkin Eğitimi Araştırması verilerindeki meslek bilgileri kullanılarak örneklemlerdeki bireylerin mesleki statüleri ve tabakalaşma hiyerarşisindeki konumları farklı kuramsal kavramlaştırmalara dayanan EGP, ISEI ve CAMSIS ölçeklerine göre ayrı ayrı hesaplanmıştır. En küçük kareler regresyon modelleri ve çoklu kategori lojistik regresyon modelleri analizlerinde ebeveyn mesleki statüsü, birey eğitim düzeyi ve ebeveyn eğitim düzeyinin bireyin mesleki statüsü üzerindeki etkisinin tüm verisetleri ve ölçeklerde anlamlı olduğu bulunmuştur. Ayrıca, çok düzeyli modelleme analizlerinde ebeveyn mesleki statüsünün birey mesleki statüsü üzerindeki etkisinin genç kuşaklarda azaldığı tespit edilmiştir. Bu sonuçlar uluslararası literatürdeki bulgularla büyük ölçüde paralellikler göstermektedir. Yapılan analizlerde yukarı hareketlilik imkanlarının artma eğiliminde olduğu gözükse de daha kesin yargılara varabilmek için hem örneklemi hem ölçüm araçları Türkiye’de toplumsal hareketlilik düzeyini ölçmek üzere tasarlanmış ebeveyn ve birey eğitim ve meslek durumlarını doğrudan ölçen hedefe yönelik araştırmalara ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal tabakalaşma, toplumsal hareketlilik, mesleki statü, çok düzeyli modelleme, ikincil veri analizi

Measurement of Social Stratification and Mobility in Turkey Through Occupations

Öz

In Turkey, the number of quantitative studies on social stratification has been low for years. This is mostly due to a lack of available data. In this paper, it is aimed to investigate the status of social stratification in Turkey, the effects on occupational status and the change in social mobility through the analysis of secondary data. To this end, datasets from International Social Survey Programme dated 2009, TURKSTAT Household Labor Force Research dated 2010 and TURKSTAT Adult Education Research dated 2012 have been analysed despite their shortcomings. Occupational status scores and social stratification positions of the respondents in these surveys have been calculated according to EGP, ISEI and CAMSIS indexes which are based on distinct conceptualizations. Ordinary least squares and multinomial logistic regression models show that parental occupational status, educational level of the respondent and parental educational level have all significant effects on respondents’ occupational status across all indexes and datasets. Moreover, multilevel models show that the effect of parental occupational status on respondents’ occupational status is lower among younger cohorts. These results are in line with the international literature. Despite the implications towards an increase in upward mobility, in order to have more clear inferences further research should be designed to capture social mobility through direct measures of educational and occupational statuses of respondents and their parents.

Anahtar Kelimeler

Social stratification, social mobility, occupational status, multilevel modelling, secondary data analysis

Kaynakça

• Bahçe, S., Günaydın, F. Y. & Köse, A. H. (2011). Türkiye’de toplumsal sınıf haritaları: Sınıf oluşumları ve sınıf hareketliliği üzerine karşılaştırmalı bir çalışma. S. Şahinkaya ve İ. Ertuğrul (Eds.), Bilsay Kuruç’a armağan kitabı içinde (pp. 359–392). Ankara: Mülkiyeliler Birliği Yayınları.
• Bihagen, E., & Lambert, P. (2018). Can class and status really be disentangled? Research in Social Stratification and Mobility, 58, 1–10. https://doi.org/10.1016/j.rssm.2018.08.001
• Blackburn, R. M., & Prandy, K. (1997). The reproduction of social inequality. Sociology, 31(3), 491–509.
• Blau, P. M., & Duncan, O. D. (1967). The American occupational structure. New York, NY: John Wiley & Sons.
• Boran, B. S. (1945). Toplumsal yapı araştırmaları: İki köy çeşidinin mukayeseli tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Boratav, K. (2005). 1980’li yıllarda Türkiye’de sosyal sınıflar ve bölüşüm. Ankara: İmge Kitabevi.
• Boratav, K. (2000). İstanbul ve Anadolu’da sınıf profilleri. Ankara: İmge Yayınları.
• Breen, R. (2014). Neo-weberci sınıf analizinin esasları. E. O. Wright (Ed.), Ü. Akıncı (Çev.), Sınıf analizine yaklaşımlar kitabı içinde (pp. 49–72). Ankara: NotaBene Yayınları.
• Breen, R., & Jonsson, J. O. (2005). Inequality of opportunity in comparative perspective: Recent research on educational attainment and social mobility. Annual Review of Sociology, 31(1), 223–243. https://doi.org/10.1146/ annurev.soc.31.041304.122232
• Breen, R., Luijkx, R., Müller, W., & Pollak, R. (2010). Long-term trends in educational inequality in europe: Class inequalities and gender differences. European Sociological Review, 26(1), 31–48. https://doi.org/10.1093/esr/jcp001
• Chan, T. W., & Goldthorpe, J. H. (2007). Class and status: The conceptual distinction and its empirical relevance. American Sociological Review, 72(4), 512–532. https://doi.org/10.1177/000312240707200402
• Duncan, O. D. (1961). A socioeconomic index for all occupations. In A. J. Reiss (Ed.), Occupations and social status (pp. 109–138). New York: Free Press.
• Erikson, R., & Goldthorpe, J. H. (1992). The constant flux. Oxford: Clarendon Press. Erikson, R., Goldthorpe, J. H., & Portocarero, L. (1979). Intergenerational class mobility in three Western European societies: England, France and Sweden. The British Journal of Sociology, 30(4), 415–441.
• Ganzeboom, H. B., Treiman, D. J., & Ultee, W. C. (1991). Comparative intergenerational stratification research: Three generations and beyond. Annual Review of Sociology, 17(1), 277–302. https://doi.org/10.1146/annurev. soc.17.1.277
• Ganzeboom, H., Graaf, P. De, & Treiman, D. (1992). A standard international socio-economic index of occupational status. Social Science Research, 21(1), 1–56.
• Gayle, V., Connelly, R., & Lambert, P. (2015). A review of occupation-based social classifications for social research (ESRC CPC Working Paper No. 60). Retrieved from: https://eprints.soton.ac.uk/373858/1/2015_ WP60_A_Review_of_Occupation_Based_Social_Classifications.pdf.
• Gedikli, Ç. (2014). Exploring the extent of inequality associated with occupational gender segregation in Turkey (Working Paper). Retrieved from htttp://www.camsis.stir.ac.uk/versions.html#Turkey
• Goldthorpe, J. H., & Llewellyn, C. (1977). Class mobility: Intergenerational and worklife patterns. The British Journal of Sociology, 28(3), 269–302.
• Goldthorpe, J. H., & Mills, C. (2004). Trends in intergenerational class mobility in Britain in the late twentieth century. In Social mobility in Europe (pp. 195–224). Oxford: Oxford University Press.
• Grusky, D. B., & Sørensen, J. B. (1998). Can class analysis be salvaged? American Journal of Sociology, 103(5), 1187–1234. https://doi.org/10.1086/231351
• Hauser, R. M. (1978). A structural model of the mobility table. Social Forces, 56(3), 919–953.
• Kalaycioglu, S., Çelik, K., Çelen, Ü., & Türkyılmaz, S. (2010). Temsili bir örnenklemde sosyo-ekonomik statü ölçüm aracı geliştirilmesi: Ankara kent merkezi örneği. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 13(1), 183–220.
• Kalaycıoğlu, S., Kardam, F., Tüzün, S. ve Ulusoy, M. (1998). Türkiye için bir sosyoekonomik statü ölçütü geliştirme yönünde yaklaşım ve denemeler. Toplum ve Hekim, 13(2), 126–137.
• Karademir Hazır, I., Çelik, K. ve Kalaycıoğlu, S. (2016). Kuşak-içi ve kuşaklararası toplumsal hareketliliğin yörüngesi: Ankara ili örneği. Sosyoloji Dergisi, 36(1), 175. https://doi.org/10.16917/sd.68905
• Kaya, Y. (2008). Proletarianization with polarization: industrialization, globalization, and social class in Turkey, 1980–2005. Research in Social Stratification and Mobility, 26, 161–181. https://doi.org/10.1016/j. rssm.2007.11.003
• Keyder, Ç. (1993). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kıray, M. B. (1999). Toplumsal yapı toplumsal değişme. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Köse, A. H. ve Bahçe, S. (2009). “Yoksulluk” yazınının yoksulluğu: Toplumsal sınıflarla düşünmek. Praksis, 19, 385–419.
• Kurz, K. ve Müller, W. (1987). Class mobility in the industrial world. Annual Review of Sociology, 13, 417–442. https://doi.org/10.1146/annurev.soc.13.1.417
• Lipset, M. S., & Bendix, R. (1959). Social mobility in industrial society. Berkeley, CA: University of California Press.
• Mardin, Ş. (1967). Tabakalaşmanin tarı̇hsel belı̇rleyı̇cı̇lerı̇: Türkı̇ye’de toplumsal sınıf ve sınıf bilinci. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 22(4), 5–44.
• Müller, W., & Karle, W. (1993). Social selection in educational systems in Europe. European Sociological Review, 9(1), 1–23. Ollman, B. (1968). Marx’s use of “Class”. American Journal of Sociology, 73(5), 573–580.
• Özdemir, C. (2018). Türkiye’de yükseköğretimin yaygınlaşmasının toplumsal tabakalaşmaya etkisi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 8(3), 542–551. https://doi.org/10.5961/jhes.2018.295
• Raftery, A. E., & Hout, M. (1993). Maximally maintained inequality: Expansion, reform, and opportunity in Irish education, 1921-75. Sociology of Education, 66(1), 41–62. https://doi.org/10.2307/2112784
• Raudenbush, S., & Bryk, A. (2002). Hierarchical linear models: Applications and data analysis methods (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Savage, M., Devine, F., Cunningham, N., Taylor, M., Li, Y., Hjellbrekke, J., Miles, A. (2013). A new model of social class? Findings from the BBC’s Great British Class Survey Experiment. Sociology, 47(2), 219–250. https://doi. org/10.1177/0038038513481128
• Shavit, Y., & Blossfeld, H. P. (1993). Persisting barriers: Changes in educational opportunities in thirteen countries. Boulder: Westview Press.
• Sorokin, P. A. (1941). Social and cultural mobility. Glencoe, IL: Free Press. StataCorp. (2011). Stata statistical software: Release 12. College Station, TX: StataCorp LP. Stewart, A., Prandy, K., & Blackburn, R. M. (1973). Measuring the class structure. Nature, 245(5426), 415–417.
• Sunar, L. (2018). Sosyal tabakalaşma: Kavramlar, kuramlar ve temel meseleler. Ankara: Nobel Akademik.
• Sunar, L. ve Kaya, Y. (n.d.). Türkiye sosyo-ekonomik statü araştırması. Erişim adresi: http://tyap.net/tuses
• Torche, F. (2011). Is a college degree still the great equalizer? Intergenerational mobility across levels of schooling in the United States. American Journal of Sociology, 117(3), 763–807. https://doi.org/10.1086/661904
• Treiman, D. J. (1977). Occupational prestige in comparative perspective. New York: Academic Press.
• Treiman, D. J., & Ganzeboom, H. B. G. (2000). The fourth generation of comparative stratification research. In S. R. Quah & A. Sales (Eds.), The international handbook of sociology (pp. 123–150). London: Sage. https://doi. org/10.4135/9781848608405.n6
• Wright, E. O. (2000). Class counts. Cambridge, UK: Cambridge University Press. Wright, E. O. (2014). Neo-marksist sınıf analizinin esasları. In E. O.
• Wright (Ed.), Ç. Çidamlı (Çev.), Sınıf analizine yaklaşımlar kitabı içinde (pp. 15–48). Anka: NotaBene Yayınları. Wright, E. O. (2016). Sınıflar. (S. Toral, Çev.). Ankara: NotaBene Yayınları.
• Yüceşahin, M. M. ve Tuysuz, S. (2011). Ankara kentinde sosyo-mekânsal farklılaşmanın örüntüleri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(2), 159–188.