How to Cope with Socio-economic Change: Tactics Developed by Small Shopkeepers

Yıl 2020, Sayı: Özel Sayı 1 / Supplement 1, 291 - 314, 11.09.2020

Mehmet Ali Akyurt

Öz

As a result of economic and social transformations, new professions arise, and some established professions diminish or reform themselves. In this context, small shopkeepers based on commercial or arts & crafts activities develop new methods to survive in new settings. In order to explore this phenomenon qualitatively, a neighborhood in the inner city of Istanbul with a rich variety of small businesses was chosen. In-depth interviews and participant observations we re conducted with a limited sample of shops that have survived at least 15 years. They compete against increasing taxes, changing laws and legislations, a growing impact of chain stores and authorized sellers, and changing cooperation and conflict relations with local economic actors. They also try to keep up with changing consumption patterns and expectations of their clients. Small shopkeepers’ efforts to survive we re analyzed referring to the concept of “tactic,” defined by de Certeau as practical solutions created by ordinary individual actors, as opposed to “strategies”, meaning institutional macro regulations. In particular, we re-analyzed three types of tactics developed by small shopkeepers against changing socio-economic conditions: widening the range of products and services within the borders of their professions, providing customer-specific services, and creating informal solidarity networks.

Anahtar Kelimeler

Economic sociology, sociology of the professions, small business, small shopkeepers, agency

Sosyo-Ekonomik Değişmeyle Başa Çıkmak: Küçük Esnafın Taktikleri

Öz

Toplumsal ve iktisadi dönüşümlerin meydan okuması karşısında yeni iş kolları ortaya çıkmakta, eski mesleklerin bazıları yok olurken bazıları biçim değiştirmektedir. Çalışma zincir mağazaların/yetkili bayilerin yaygınlaşması, teknolojik gelişmeler, değişen mevzuat/vergiler, işbirliği/çatışma ilişkileri, müşterilerin değişen tüketim alışkanlık ve beklentileri gibi bileşenlerin oluşturduğu bağlamda küçük esnafın sergilediği ayakta kalma çabasına odaklanmaktadır. Düşük sermayeye sahip küçük işletmelerin failliği, de Certeau’nün kurumsal makro düzenlemeleri ifade eden “stratejiler”in karşısında, sıradan bireysel aktörlerin ortaya koyduğu pratik çözümler olarak tanımladığı “taktik” kavramı kullanılarak değerlendirilmektedir. Küçük esnafın merkezi, siyasi ve hukuki aktörlerden çok yerel, iktisadi ve toplumsal aktörlerle ilişkilerine eğilen bu nitel çalışma kapsamında İstanbul ili Fatih ilçesinde esnaf yoğunluğu ve çeşitliliği yüksek olan İskenderpaşa mahallesi seçilmiş; 15 yıldan uzun süredir faaliyet gösteren bakkal, yufkacı, terzi, ayakkabı tamircisi, araba tamircisi, lastikçi, pideci vb. aktörlerle derinlemesine mülakat gerçekleştirilmiş, iş yerlerinde katılımlı gözlem yapılmıştır. Çalışmada küçük esnafın değişen sosyo-ekonomik şartlar karşısında ayakta kalmak için geliştirdiği ürün/hizmet portföyünü genişletmek, müşteriye özel hizmetler sunmak ve kayıt dışı dayanışma ağları kurmak şeklindeki üç taktik teşhis ve analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İktisat sosyolojisi, meslekler sosyolojisi, küçük işletme, faillik

Kaynakça

• Akarçay, E. ve Suğur, N. (2015). Dışarıda yemek: Eskişehir’de yeni orta sınıfın fast-food yeme-içme örüntüleri. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 18(1), 1−29.
• Akgül, D. (2017). Ahilik kültüründeki etik ilkelerin günümüz işletmelerine yansımaları: Kırşehir İli örneği. Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 8−26. Akyüz, K. C. (1995). Trabzon ilindeki küçük ve orta ölçekli orman ürünleri sanayi işletmelerinin sosyo ekonomik tahlili. (Yayımlanmamış orman endüstri mühendisliği yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Alkibay, S. ve Songür, N. (2000). Küçük işletmelerin demografik profilleri ve bazı sorun alanlarının belirlenmesine yönelik bir araştırma (OSTİM örneği). Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), 39−61.
• Aydın, G. (2014). Esnaf ve sanatkarların istihdama ilişkin sorunlarının incelenmesi. (Yayımlanmamış çalışma ekonomisi yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Bali, R. N. (2008). Mayer mağazası ve Georg Mayer. Türk Çarşısı: Şark’ta Ticaretin Püf Noktaları içinde (s. ix−xxxix). İstanbul: Kitabevi.
• Barkan, Ö. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda esnaf cemiyetleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 41(1−4), 39−46.
• Bates, T. (1990). Entrepreneur human capital inputs and small business longevity. The Review of Economics and Statistics, 72(4), 551−559. doi:10.2307/2109594
• Bayat, A. (2006). Ortadoğu’da maduniyet: Toplumsal hareketler ve siyaset. (S. Deren ve Ö. Gökmen, Ed.). İstanbul: İletişim.
• Baykara, T. (1992). İzmir ve İstanbul’un XIX. yüzyıl ortalarında esnaf listeleri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 7(1), 1−15.
• Baykul, A. (2009). Isparta il merkezindeki esnaf sorunları ve esnafın yerel ekonomi ile ilişkisi. (Yayımlanmamış i̇ktisat yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Baykul, A. ve Dulupçu, M. A. (2009). Isparta il merkezindeki gıda hizmet sektöründe çalışan esnafın sorunları üzerine bir inceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (10), 63−81.
• Boratav, K. (2004). İstanbul ve Anadolu’dan Sınıf Profilleri. İmge Kitabevi Yayınları.
• Bozkurt, V. (2013). Toplumsal dönüşümün evreleri: Pre-endüstriyel, endüstriyel ve post-endüstriyel toplumlar. V.
• Bozkurt ve N. Suğur (Ed.), Endüstri sosyolojisi içinde (2. bs., s. 2−35). Ankara: Anadolu Üniversitesi.
• Buğra, A. (2015). Devlet ve işadamları. (F. Adaman, Çev.) (9. bs.). İstanbul: İletişim.
• Bush, M. (2016). Strategies affecting the sustainability of small businesses. (Doctor of Business Administration (D.B.A.)). http://scholarworks.waldenu.edu/dissertations/1961 adresinden erişildi.
• Carlisle, E. ve Flynn, D. (2005). Small business survival in China: Guanxi, legitimacy, and social capital. Journal of Developmental Entrepreneurship, 10(1), 79−96.
• Certeau, M. de. (2009). Gündelik hayatın keşfi. (L. Arslan Özcan, Çev.) (1.baskı.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Cındık, H. ve Akyüz, K. C. (1998). Trabzon ilindeki küçük ve orta ölçekli orman ürünleri sanayi işletmelerinin yapısı, sorunları ve çözüm önerileri. Journal of Agriculture and Forestry, (22), 7−11.
• Çam, A. V. ve Kabadayı, T. (2017). Esnafların karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri: Gümüşhane İlinde bir uygulama. Global Journal of Economics and Business Studies, 6(11), 98−108.
• Çelebi, A. K., Yanıkkaya, H., Gökbunar, R., Altın Gülova, A. ve Pala, M. (2009). Avrupa Birliği yolunda esnaf ve sanatkârlar. Manisa: Manisa Esnaf ve Sanatkârları Odaları Birliği (MESOB).
• Deniz, A. Ç. (2015). Öğrenci işi: Üniversite öğrencilerinin gündelik hayatı: İstanbul örneği (2. bs.). İstanbul: İletişim.
• Deniz, A. Ç. ve Kentel, F. (2016). De Certeau: Operasyonlar, strateji, taktik ve kent. Tarih Okulu Dergisi (TOD), 9(25), 747−761.
• Dönmez, A. (2013). Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin finansal sorunları: Karabük ili örneği. (Yayımlanmamış i̇şletme yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi, Karabük.
• Duneier, M. (1999). Sidewalk. New York: Farrar, Straus and Giroux.
• Ender, R. (2015). Kolay gelsin: Meslekler ve mekanlar (2. bs.). İstanbul: İletişim.
• Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı şehrindeki “mahalle”nin işlev ve nitelikleri üzerine. Osmanlı Araştırmaları, (4), 69−78.
• Eyice, S. (2011). İstanbul’da “yayla” cami’leri ve şehrin tarihî topoğrafyasının yanlış îzah edilen bir meselesi. Tarih Dergisi, 7(10), 31−42.
• Faroqhi, S. (2014). Orta halli Osmanlılar. (H. Çalışkan, Çev.) (2. bs.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Flynn, D. ve Luodan, X. (2002). Small business survival. Journal of East-West Business, 7(4), 79−94.
• Freyer, H. (1957). XIX. ve XX. Yüzyılların Sosyal Tarihi Üzerine (Marx Sosyolojisinin Bir Tenkidi). Tarih Araştırmaları Dergisi, (1), 39-51.
• Gavcar, E., Uçma, T. ve Köroğlu, Ç. (2006). Seyyar pazar esnafının sorunları ve çözüm önerileri (Muğla İli örneği).İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 133−142.
• Genç, M. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi (14. bs.). Ötüken Neşriyat.
• Gökalp-Yılmaz, G. (2013). Tactics in daily life practices and different forms of resistance: The case of Turks in Germany. Procedia—Social and Behavioral Sciences, World Conference on Psychology and Sociology 2012, 82, 66−73. doi:10.1016/j.sbspro.2013.06.226
• Gökalp-Yılmaz, G. (2014). The voice of invisible pluralities in everyday life: Resistance in everyday life and German Turks as a case study. International Journal of Arts & Sciences, 07(05), 41−48.
• Gökalp-Yılmaz, G. (2017). Gündelik hayat sosyolojisinden kente ve kültüre bakmak: Certeau’cu bir taktik alanı olarak kent. C. Ergun ve S. Öğrekçi (Ed.), Sosyal Bilimlerde Kültür Tartışmaları içinde (1. bs., s. 64−78). Ankara: Gece Ki̇tapliği.
• Gökalp-Yılmaz, G. ve Tuna, M. (2014). Considering everyday life practices as tactics for a new perspective for German Turks. G. Raţă, H. Arslan ve P.-L. Runcan (Ed.), Interdisciplinary Perspectives on Social Sciences içinde (s. 1−11). Cambridge Scholars Publishing.
• Göksu, G. (2017, 15 Ağustos). Mahallem İstanbul 1-6. CNN Türk. cnnturk.com/video/turkiye/sanat-merkezlerinekim-nasil-ulasiyor-mahallem-istanbul-4 adresinden erişildi.
• Gündüz, N. ve Eraslan, İ. (2013). Dindarlık ve dünyevileşme arasında İslam ve insan (C. 2, s. 359−368). VII. Ulusal Sosyoloji Kongresi, sunulmuş bildiri, Ankara: Sosyoloji Derneği.
• Haug, M. R. (1996). Profesyonelleşmeme: Gelecek için alternatif bir hipotez. Z. Cirhinlioğlu (Ed.), Meslekler ve sosyoloji içinde (s. 129−150). Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Işık, O. ve Pınarcıoğlu, M. M. (2015). Nöbetleşe yoksulluk: Gecekondulaşma ve kent yoksulları: Sultanbeyli örneği (10. bs.). İstanbul: İleti̇şi̇m Yayinlari.
• Jacobs, J. (2017). Büyük Amerikan şehirlerinin ölümü ve yaşamı. (B. Doğan, Çev.) (3. bs.). Metis Yayınları.
• Kalleberg, A. L. ve Leicht, K. T. (1991). Gender and organizational performance: Determinants of small business survival and success. The Academy of Management Journal, 34(1), 136−161.
• Keck, M. ve Sakdapolrak, P. (2013). What is social resilience? Lessons learned and ways forward. Erdkunde, 67(1), 5−19. doi:10.3112/erdkunde.2013.01.02
• Kenar mahalle. (t.y.).Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.593fef9f0b3aa7.15638340 adresinden erişildi.
• Kenar semt. (t.y.).Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.593fef9f0b3aa7.15638340 adresinden erişildi.
• Keyder, Ç. (2015). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar (20. bs.). İleti̇şi̇m Yayinlari.
• Kılıçlı, Y. ve Aygün, M. (2018). KOBİ’lerin finansman sorunları ve çözüm önerileri: Van Organize Sanayi Bölgesi üzerine bir inceleme. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, (1), 71−88.
• Kırlı, C. (2016). İstanbul’da hemşehrilik tabanlı tabakalar/yoğunlaşmalar. C. Yılmaz (Ed.), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (10 Cilt) içinde (ss. 72-79). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Kırlı, C. ve Başaran, B. (2011). 18. Yüzyıl sonlarında Osmanlı esnafı. F. Demirel (Ed.), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Esnaf ve Ticaret içinde (s. 7−20). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kızılay, Ş. E. (2011). Küreselleşme, madun kamusallığı ve taktikler: Afyon Çavuşbaş mahallesi örneği. İdeal Kent: Kent Araştırmaları Dergisi, (3), 94−129.
• Koyagialo, K. F. (2016). Small business survivability beyond five years. (Doctor of Business Administration (D.B.A.)). http://scholarworks.waldenu.edu/dissertations/2554 adresinden erişildi.
• Koyuncu, M. (1999). Türkiye’de ve dünyada küçük ve orta büyüklükteki işletme tanımı. Öneri Dergisi, 2(11),169−174. doi:10.14783/maruoneri.685762
• Küçükaşcı, M. S. ve Yel, A. M. (2003). Mahalle. İslam Ansiklopedisi (TDV). Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. http://www.islamansiklopedisi.info/ adresinden erişildi.
• Küçükerman, Ö. ve Mortan, K. (2010). Çarşı, pazar, ticaret ve Kapalıçarşı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mardin, Ş. (1991). Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma. Türk Modernleşmesi: Makaleler 4 içinde (1. bs., ss. 23-81). İstanbul: İletişim.
• Modilim, P. (2016). Strategies for growing and sustaining successful small businesses. (Doctor of Business Administration (D.B.A.)). http://scholarworks.waldenu.edu/dissertations/3050 adresinden erişildi.
• Öncü, A. ve Weyland, P. (Ed.). (2005). Mekan, kültür, iktidar: Küreselleşen kentlerde yeni kimlikler. (L. Şimşek ve N. Uygun, Çev.). İletişim Yayınları.
• Öz-Alp, Ş. (1970). Küçük işletme kavramı ve bu kavrama ilişkin ölçülerin tespiti. Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Dergisi, 6(2), 1−17.
• Özdemir, H. A. (Ed.). (2013). Yeni İpek Yolu Dergisi: Konya Kitabı XIV: Ahilik, Ahilik Teşkilatı ve Konya’daki İzleri. Konya: Konya Ticaret Odası.
• Özdemir, M. Ç. ve Salt, A. M. (2019). Esnaf kültüründeki değişim: Sakarya esnafları üzerine bir araştırma. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 364−398.
• Özgener, Ş. (2003). Büyüme sürecindeki KOBİ’lerin yönetim ve organizasyon sorunları: Nevşehir un sanayii örneği. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (20), 137−161.
• Özsan, G. (2019). Cinsiyet, Dükkan ve Semt – Moda’nın Esnaf Kadınları. Libra Kitapçılık Ve Yayıncılık.
• Öztürk, C. (2017). Küresel zincirlere eklemlenme: Türkiye’de kapitalizmin gelişme dinamikleri ve KOBİ’ler. Fiscaoeconomia, 1(1), 99−113. doi:10.25295/fsecon.281594
• Rancière, J. (2009). Filozof ve yoksulları. (A. U. Kılıç, Çev.). İstanbul: Metis.
• Rancière, J. (2015). Cahil hoca: Zihinsel özgürleşme üstüne beş ders. (S. Kılıç, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Sarıal, F. (2016, 22 Ağustos). İskenderpaşa Mahallesi Muhtarı ile görüşme.
• Scott, J. C. (2018). Tahakküm ve direniş sanatları: Gizli senaryolar. (A. Türker, Çev.) (3. bs.). İstanbul: Ayrıntı.
• Seçer, Ş. (2013). Meslekler. V. Bozkurt ve N. Suğur (Ed.), Endüstri sosyolojisi içinde (2. bs., s. 2−35). Ankara: Anadolu Üniversitesi.
• Sennett, R. (2011). Yeni kapitalizmin kültürü. (A. Onacak, Çev.) (2. bs.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2013). Zanaatkâr. (M. Pekdemir, Çev.) (2. bs.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Suğur, N. (2013). Yeni yönetim metotları. V. Bozkurt ve N. Suğur (Ed.), Endüstri sosyolojisi içinde (2. bs., s. 2−35). Ankara: Anadolu Üniversitesi.
• Sunar, L. (2016). Türkiye sosyo-ekonomik statü (SES) endeksi geliştirme projesi ( No: 113K506). İstanbul: TÜBİTAK.
• Şatıroğlu, A. ve Okan, O. (2011). Çarşı—Esnaf: Kapalıçarşı. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Şeker, M. (2017). Mahallem İstanbul. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi ve İSTKA.
• Toprak, Z. (1995, Yaz). Tüketim örüntüleri ve Osmanlı mağazaları. Cogito, Dünya Büyük Bir Mağaza(5), 25-28.
• Tunç, N. (2016). İyi esnaf. TRT Belgesel. https://www.youtube.com/watch?v=n8GrIfrrE2A adresinden erişildi. Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK). (2008). Esnaf ve Sanatkar Raporu: Mevcut Durum, Sorunlar, Öneriler. Ankara.
• Ulusoy, C. (2015). Taşrada kent ve aydın: Bursa örneği (1930−1950). (Yayımlanmamış doktora tezi). Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Yıldız, A., Gavcar, E. ve Kavacık, M. (2013). Dalaman esnafının sorunları ve çözüm önerileri. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), 122−134.
• Yılmaz, A. (2013). 1930’lu yıllarda Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi), iktisadi kriz ve küçük esnaf. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11(21), 59−90.
• Yücel, F. (2008). Kent esnaf ve zanaatkârlarının ekonomik sorunları, tehditler ve çözüm önerileri. Toplumsal Güvenlik ve Yerel Siyaset, 67−73.
• Yücel, F., Bardakçı, A., Hacıloğlu, Ş. B., Karagöz, M., Yanıkkaya, H. ve Çiftçi, H. (2008). Kent Esnaf ve Zanaatkarların Sorunları ve Çözüm Önerileri. Ankara: Kent Araştırmaları Merkezi (KAM).