Kullanılmayan ve Atık İlaçların Tersine Lojistik Faaliyetleri ile Toplanmasına Tüketicinin Bakış Açısının Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 34 Sayı: 4, 517 - 532, 31.12.2022

Saliha Karadayı Usta

Öz

İlaç endüstrisi, atık ilaçların çevre ve insan sağlığına verdiği zararların günümüzde daha sık ve net şekilde vurgulanması ile atık yönetimi konusuna gerekli önemin verilmesi konusunda çeşitli uygulamalar ve yönetmelikler sunmaktadır. Bu kapsamda kullanılmayan ve atık ilaçların uygun şekilde ve uygun zaman diliminde toplanması, bilinçli tüketicilerin bu konuda gerekli iş birliği sergilemesi önem arz etmektedir. Dolayısıyla bu araştırmanın amacı, kullanılmayan ve atık ilaçların tersine lojistik faaliyetleri ile toplanmasına tüketicinin bakış açısını anlamak, değerlendirmek ve çözüm önerileri geliştirmektir. Bu amaçla anket yoluyla veri toplanmakta, tanımlayıcı araştırma modeli kullanılmakta ve durum değerlendirmesi yapılmaktadır. Anketin ilk kısmında Aktaş ve Selvi (2019) tarafından geliştirilen Akılcı İlaç Kullanımı Farkındalığı ölçeğine başvurulmakta, takiben bu araştırmaya özgü merak edilen sorular yöneltilmektedir. Bulgular incelendiğinde tüketicinin ilaç bağışlama konusunda olumlu tavır sergilediği, ancak kullanılmayan ilacı kabul edip tüketmeye olumsuz baktığı anlaşılmaktadır. Arada kontrolü sağlayacak bir otoritenin bulunması ile güven ortamının oluşacağı düşünülmektedir. Ayrıca, ilaçların son kullanma tarihlerinin hatırlatılması için uyarı sistemlerine / hatırlatıcılara olumlu bakılmakta, özellikle telefona mesajla hatırlatma gelmesini talep etmektedir. Otomat / akıllı kutu gibi sistemi kolaylaştırıcı araçların yaratabileceği risklere önemle vurgu yapılmaktadır. Toplumun konu hakkında bilgilendirilmesi, eğitim yoluyla küçük yaşlarda farkındalık yaratılması ihtiyacının altı çizilmektedir. Çalışma çıktıları, ilaç atıklarının geri toplanmasında tüketici davranışının anlaşılmasını, uygulama aşamasına geçildiğinde ise ne tip önerileri / çözüm yolları izlemenin nasıl sonuçlar doğuracağını tahmin etme hususunda katkı sağlamaktadır. Konuyla ilgili ilaç endüstrisi yetkililerine yol gösterici çıktılar sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Atık ilaç, kullanılmayan ilaç, tersine lojistik, atık yönetimi.

Evaluation of the Consumers’ Perspective on the Collection of Unused and Waste Medications through Reverse Logistics Activities

Öz

The pharmaceutical industry presents various practices and regulations to emphasize the harm caused by waste drugs to the environment and to the human health more frequently and clearly, and gives the necessary importance to the waste management. In this context, unused and waste drugs are paramount of importance by collecting medications appropriately in a suitable time period, and conscious consumers are significant to exhibit the necessary cooperation in this regard. Hence, the aim of this research is to understand and evaluate the consumer's perspective on the collection of unused and waste drugs by reverse logistics activities and to develop solutions. For this purpose, data is collected through a questionnaire, a descriptive research model is utilized and necessary assessment is fulfilled. In the first part of the questionnaire, the Rational Drug Use Awareness scale that is developed by Aktaş and Selvi (2019) is implemented, questions specific to this research are delivered. The findings illustrate that the consumers have a positive attitude towards drug donation, but has a negative attitude towards accepting and consuming the unused drugs. It is thought that an environment of trust will be created with the presence of an authority that will provide control. In addition, warning systems / reminders for indicating the expiration dates of drugs are considered positively, especially message reminders are demanded. Emphasis is placed on the risks posed by systems facilitating tools such as vending machines / smart boxes. The need to inform the society about the issue and to raise awareness at a young age through education is underlined. The outputs of the study contribute to the understanding of consumer behavior in the pharmaceutical wastes, and to predict what kind of suggestions / solutions will result in the implementation phase. Guiding outputs are presented to the relevant pharmaceutical industry authorities.

Anahtar Kelimeler

Waste medication, unused drugs, reverse logistics, waste management.

Kaynakça

• [1] AB (2022). Ataşehir belediyesi - Atık ilaçlarınızı artık eczanelere bırakabilirsiniz https://www.atasehir.bel.tr/haber/atik-ilaclarinizi-artik-eczanelere-birakabilirsiniz
• [2] Aktaş, H., & Selvi, H. (2019). Erişkinlerde Akılcı İlaç Kullanımı Farkındalık Ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(3), 439-447. https://doi.org/10.26559/mersinsbd.543459
• [3] Alfian, S. D., Insani, W. N., Halimah, E., Qonita, N. A., Jannah, S. S., Nuraliyah, N. M., Supadmi, W., Gatera, V. A., & Abdulah, R. (2021). Lack of Awareness of the Impact of Improperly Disposed Of Medications and Associated Factors: A Cross-Sectional Survey in Indonesian Households. Frontiers in Pharmacology, 12. https://www.frontiersin.org/article/10.3389/fphar.2021.630434
• [4] Alghadeer, S., & Al-Arifi, M. N. (2021). Community Pharmacists’ Practice, Awareness, and Beliefs about Drug Disposal in Saudi Arabia. Healthcare (Basel, Switzerland), 9(7), 823. https://doi.org/10.3390/healthcare9070823
• [5] Alnahas, F., Yeboah, P., Fliedel, L., Abdin, A. Y., & Alhareth, K. (2020). Expired Medication: Societal, Regulatory and Ethical Aspects of a Wasted Opportunity. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(3), 787. https://doi.org/10.3390/ijerph17030787
• [6] Ayabakan Çot, D. , Aytaç, N. & Akbaba, M. (2019). Adana Çukurova İlçesinde Yaşayan Hane Halkının Atık İlaç Konusunda Bilgi, Tutum ve Davranışları. Sakarya Tıp Dergisi, 9 (3) , 398-405. https://doi.org/10.31832/smj.560834
• [7] Banjar, H., Alrowithi, R., Alhadrami, S., Magrabi, E., Munshi, R., & Alrige, M. (2022). An Intelligent System for Proper Management and Disposal of Unused and Expired Medications. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(5), 2875. https://doi.org/10.3390/ijerph19052875
• [8] Basarol, E. (2007). Evimizdeki Kullanılmayan İlaçlar, http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=47906
• [9] BB (2022). Beylikdüzü Belediyesi - Çevre dostu atık ilaç projesi başladı, https://www.beylikduzu.istanbul/haber/1594/cevre-dostu-atik-ilac-projesi-basladi
• [10] BEO (2022), Atık İlaç İmhası - Bursa Eczacı Odası https://www.beo.org.tr/duyuru/atik-ilac-imhasi-60987
• [11] Ca, S., K, S., & M, L. (2020). Response: Update on pharmaceutical waste disposal regulations-strategies for success. American Journal of Health-System Pharmacy : AJHP : Official Journal of the American Society of Health-System Pharmacists, 77(21). https://doi.org/10.1093/ajhp/zxaa227
• [12] Calise, T. V., Martin, S. L., & Wingerter, C. (2022). Safely disposing unused and unwanted prescription and over-the-counter medications: a public health, housing, and safety partnership in Framingham, MA. Journal of Pharmaceutical Policy and Practice, 15(1), 12. https://doi.org/10.1186/s40545-022-00407-1
• [13] Ceylan, Z. & Korkmaz, Ş. (2019). Sustainable Model Study: Collection and Disposal of Waste Medications with Micropollutant Properties in the Ecosystem within the Scope of Zero Waste. Erzincan University Journal of Science and Technology, 12(2), 1116-1140. https://doi.org/10.18185/erzifbed.585298
• [14] ÇEKOOP (2022). Çevreci Eczacılar Kooperatifi, http://www.cekoop.org.tr/
• [15] Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü (2013). Sektörel Atık Kılavuzu - İlaç Sanayii, https://webdosya.csb.gov.tr/db/cygm/editordosya/ilac_sanayi_kilavuzu(1).pdf
• [16] ÇKD (2022). Çevre Koruma Dairesi - Tıbbi Atıkların Sınıflandırılması, http://www.cevrekorumadairesi.org/solidwaste/tr-subpages.php?no=8
• [17] Dalal, S. P., Dalal, P., Motiani, R., & Solanki, V. (n.d.). Experimental investigation on recycling of waste pharmaceutical blister powder as partial replacement of fine aggregate in concrete. Resources, Conservation & Recycling Advances, 14,(200076). https://doi.org/10.1016/j.rcradv.2022.200076
• [18] Dündar, A. (2007). Evimizdeki Kullanılmayan İlaçlar, http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=47906
• [19] Dünya (2018). Atık ilaç ara depolama tesisi faaliyete başladı, https://www.dunya.com/saglik/atik-ilac-ara-depolama-tesisi-faaliyete-basladi-haberi-423015
• [20] Dünya (2021). Pandemi döneminde ihracata ‘ilaç’ oldu, https://www.dunya.com/sektorler/pandemi-doneminde-ihracata-ilac-oldu-haberi-631115
• [21] Egan, K. I., Gregory, E., Foster, S., & Cox, M. (2020). Modifiable Risk Factors Associated With Disposal of Unused Prescription Drugs by Parents of Adolescents. The Journal of Primary Prevention, 41(6). https://doi.org/10.1007/s10935-020-00614-z
• [22] GTBD (2020). Gıda Takviyesi ve Beslenme Derneği - Koronavirüs gıda takviyelerine talebi artırdı, https://gtbd.org.tr/koronavirus-gida-takviyelerine-talebi-artirdi/
• [23] Güder, İ. (2014). Kullanılmayan ilaçlar ihtiyaç sahibi ülkelere gidecek, https://www.aa.com.tr/tr/saglik/kullanilmayan-ilaclar-ihtiyac-sahibi-ukelere-gidecek/101598
• [24] Gündoğmuş, Y. N. (2021) Kuralına uygun bertaraf edilmeyen atık ilaçlar çevre için tehdit oluşturuyor, https://www.aa.com.tr/tr/cevre/kuralina-uygun-bertaraf-edilmeyen-atik-ilaclar-cevre-icin-tehdit-olusturuyor/2401893
• [25] Hassan, E. W. E., Taisan, A. A. A., & Abualhommos, A. K. (2022). Knowledge and practices concerning the storage and disposal of home medications among people in the eastern region of Saudi Arabia: A cross-sectional study. Saudi Pharmaceutical Journal, 30(2), 172–179. https://doi.org/10.1016/j.jsps.2021.12.010
• [26] İEİS, 2020. İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası - Türkiye İlaç Sektörü 2020 Raporu, http://ieis.org.tr/ieis/tr/sektorraporu2020
• [27] İTS (2022). Mobil uygulama: İlaç Takip Sistemi (İTS) Mobil (Sağlık Bakanlığı), https://play.google.com/store/apps/details?id=tr.gov.saglik.itsmobil&hl=en&gl=US
• [28] Karahasan, F. (2021). İlaç sektörü pandemi sürecinden nasıl etkilendi? https://www.dunya.com/kose-yazisi/ilac-sektoru-pandemi-surecinden-nasil-etkilendi/611321
• [29] KB (2022). Konak Belediyesi Konak belediyesi – atık ilaçlar, https://www.konak.bel.tr/sayfa/atik-ilaclar
• [30] KEO (2022), Kocaeli Eczacı Odası - Atık İlaç Toplama Sistemi, https://aits.kocaelieo.org.tr/
• [31] Kırda, K. (2013). Evsel ilaç atıklarının toplanması projesindeki tersine lojistik sürecinin modellenmesi için genetik algoritmaların kullanılması (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• [32] Kıymalıoğlu, A. (2021). Covid-19 Salgını Döneminde Panik Satın Alma Davranışının Belirleyicileri, 25. Pazarlama Kongresi, Ankara, Türkiye, ss.53-61.
• [33] Kumar, A., Zavadskas, E. K., Mangla, S. K., Agrawal, V., Sharma, K., & Gupta, D. (2019). When risks need attention: adoption of green supply chain initiatives in the pharmaceutical industry. International Journal of Production Research, 57(11), 3554–3576. https://doi.org/10.1080/00207543.2018.1543969
• [34] Lai, P. S. M., Tan, K. M., Lee, H. G., Wong, Y. Y., Azhari Wasi, N. A., & Sim, S. M. (2021). Effectiveness of an intervention to increase the knowledge, attitude, and practice regarding the return and disposal of unused medications. Malaysian Family Physician: The Official Journal of the Academy of Family Physicians of Malaysia, 16(1), 56–63. https://doi.org/10.51866/oa1013
• [35] Luís, R. O., Rossoni, H. A. V., & Duarte, N. F. (2021). Systematic review on reverse logistics of drug residues. Fronteiras, 10(1), 339–358.
• [36] Manjounes, A., & Lavino, J. (2022). Legal requirements for pharmacists to destroy unused medications in skilled nursing facilities. - A 50 state review and insights based on the Covid-19 pandemic. Research in Social & Administrative Pharmacy: RSAP, 18(5), 2894–2897. https://doi.org/10.1016/j.sapharm.2021.07.021
• [37] Marwa, K. J., Mcharo, G., Mwita, S., Katabalo, D., Ruganuza, D., & Kapesa, A. (2021). Disposal practices of expired and unused medications among households in Mwanza, Tanzania. PLoS ONE, 16(2), e0246418. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0246418
• [38] Mehmet, M. (2007). Evimizdeki Kullanılmayan İlaçlar, http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=47906
• [39] Nematollahi, M., & Hosseini-Motlagh, S.-M. (2022). A collaborative decision-making model for collecting unused medications in an environmentally responsible pharmaceutical supply chain. International Journal of Environmental Science and Technology, 19(3), 1907–1924. https://doi.org/10.1007/s13762-021-03332-z
• [40] Nieminen, J., Anugwom, I., Kallioinen, M., & Mänttäri, M. (2020). Green solvents in recovery of aluminium and plastic from waste pharmaceutical blister packaging. Waste Management, 107. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2020.03.014
• [41] Ong, S. C., Ooi, G. S., Shafie, A. A., & Hassali, M. A. (2020). Knowledge, attitude and disposing practice of unused and expired medicines among the general public in Malaysia. Journal of Pharmaceutical Health Services Research, 11(2), 141–148. https://doi.org/10.1111/jphs.12333
• [42] Orhan, M.A. (2020). Evsel ilaç atıklarında tersine lojistik uygulamalarının sistem dinamiği yaklaşımı ile modellenmesi (Doktora Tezi). İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• [43] Önen, C. , Avcı, S. & Güneş, G. (2016). Çiftçilerin tarım ilaçlamasında kullandığı koruyucu sağlık önlemleri . Turkish Journal of Public Health, 13 (2), 147-154 . https://doi.org/10.20518/thsd.83283
• [44] Özdemir Deniz, P. , Yılmaz Aydın, Ç., Evci Kiraz, E. D. (2019). Electronic waste awareness among students of engineering department. Cukurova Medical Journal, 44, 101-109.
• [45] Pharmabotanica (2018). Atık Ara Depolama Tesisleri Tebliği, http://www.pharmabotanica.org/?p=2146
• [46] Pharmabotanica (2022). Atık İlaç Yönetim Sistemi https://www.atikilaclar.com/AuthenticateAndAuthorize/Login
• [47] Pınar, N. (2012). Ülkemizde İlaç Harcamaları. Journal of Turgut Ozal Medical Center, 19 (1), 59-65.
• [48] Py, F., Y, G., M, I., & B, F. (2020). Understanding the behavioural intention to dispose of unused medicines: an extension of the theory of planned behaviour. Environmental Science and Pollution Research International, 27(22). https://doi.org/10.1007/s11356-020-09125-0
• [49] Serkan, S. (2007). Evimizdeki Kullanılmayan İlaçlar, http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=47906 [50] Serper, Ö. & Aytaç, M. (2000). Örnekleme, 2. Baskı, Ezgi Kitabevi, Bursa.
• [51] Shukla, S., Halli, P., Khalid, M. K., & Lundström, M. (2022). Waste Pharmaceutical Blister Packages as a Source of Secondary Aluminum. JOM, 74(2), 612–621. https://doi.org/10.1007/s11837-021-05038-6
• [52] Smale, E. M., Egberts, T. C. G., Heerdink, E. R., van den Bemt, B. J. F., & Bekker, C. L. (2021). Waste-minimising measures to achieve sustainable supply and use of medication. Sustainable Chemistry and Pharmacy, 20, 100400. https://doi.org/10.1016/j.scp.2021.100400
• [53] Şencan, L. (2010). İzmir'de Kullanılmayan İlaçlar Toplanıyor, Çevre ve İnsan Sağlığı Korunuyor https://m.bianet.org/bianet/saglik/119432-izmir-de-kullanilmayan-ilaclar-toplaniyor-cevre-ve-insan-sagligi-korunuyor
• [54] TİTCK (2022a). Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu- Akılcı İlaç Kullanımı, http://www.akilciilac.gov.tr/?page_id=599
• [55] TİTCK (2022b). İlaçların Güvenliliği ve Kullanımı Hakkında Yönetmelik. https://www.titck.gov.tr/mevzuat/ilaclarin-guvenliligi-hakkinda-yonetmelik-27122018172748
• [56] West, L. M., Stewart, D., & Cordina, M. (2020). Mixed-methods approach to determine adherence, knowledge and behavioral determinants associated with medication wastage. Research in Social & Administrative Pharmacy: RSAP, 16(5), 654–662. https://doi.org/10.1016/j.sapharm.2019.08.003
• [57] Woldeyohanins, A. E., Adugna, M., Mihret, T., & Kifle, Z. D. (2021). Knowledge, Attitude, and Practices of Unused Medications Disposal among Patients Visiting Public Health Centers in Gondar Town, Ethiopia: A Cross-Sectional Study. Journal of Environmental and Public Health, 2021, 5074380. https://doi.org/10.1155/2021/5074380
• [58] Woldeyohanins, A. E., Kasahun, A. E., Demeke, C. A., Demu, D., & Kifle, Z. D. (2022). Evaluation of the cost of unused medications in a hospital in Ethiopia: A cross-sectional study. Clinical Epidemiology and Global Health, 14, 101000. https://doi.org/10.1016/j.cegh.2022.101000