PARA POLİTİKASI ÖDEMELER BİLANÇOSU İLİŞKİSİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Yıl 2023, , 1 - 20, 30.09.2023

Esma Karakız Mustafa Baylan

https://doi.org/10.53280/jer.1354387

Öz

Türkiye ekonomisinin kronik problemlerinden birisi ödemeler bilançosundaki dengesizliklerdir. İktisat literatüründe bu dengenin para politikası kararlarından hızlıca etkilendiği varsayılmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye’de para politikası ile ödemeler bilançosu arasındaki ilişki zaman serisi analizi ile incelenmiştir. 1990-2020 dönemine ait yıllık verilerin kullanıldığı çalışmada değişkenlerin durağanlığı ADF birim kök testi ile sınanmıştır. Serilerin birinci farkları alınarak durağan hale getirildikten sonra aralarında uzun dönemli ilişkiyi saptamak için Johansen Eş Bütünleşme testi ve Vektör Hata Düzeltme Modeli uygulanmıştır. Elde edilen bulgular; bankların özel sektöre sağladığı krediler ile cari işlemler dengesi arasında pozitif bir ilişki olduğunu göstermektedir. Kredilerde meydana gelen 1 birimlik bir artış, cari açığı 0.18 birim azaltmaktadır. Ayrıca mal ve hizmet ihracatı ile cari işlemler dengesi arasında da pozitif bir ilişki bulunmuştur. Mal ve hizmet ihracatında meydana gelen 1 birimlik artış, cari açığı 0.55 birim azalttığı sonucuna ulaşılırken, değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişkinin olduğu görülmüştür. Cari işlemler dengesinde meydana gelen şokların ise her bir yılda %71 düzeyinde azalış göstererek ortalamaya döndüğü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Para Politikası, Ödemeler Bilançosu, Eş Bütünleşme Analizi, Türkiye

RELATIONSHIP BETWEEN MONETARY POLICY AND BALANCE OF PAYMENTS: THE CASE OF TURKEY

Öz

One of the chronic problems of the Turkish economy is the imbalances in the balance of payments. In the economic literature, it is stated that this balance is rapidly affected by monetary policy decisions. In this study, the relationship between monetary policy and balance of payments in Turkey is examined by time series analysis. Annual data for the period 1990-2020 were used, the stationarity of the variables was tested with ADF test. After the series were made stationary by taking the first differences, the Johansen Co-Integration test and Vector Error Correction Model were applied to determine the long-term relationship between them. A positive relationship was found between the loans provided by banks to the private sector and the current account balance. A 1-unit increase in loans reduces the current account deficit by 0.18 units. A positive relationship was also found between exports of goods and services and the current account balance. It was concluded that a 1-unit increase in exports of goods and services reduced the current account deficit by 0.55 units, and it was observed that there was a long-term relationship between the variables. It has been determined that the shocks occurring in the current account balance, on the other hand, decrease by 71% in each year and tend to balance.

Anahtar Kelimeler

Monetary Policy, Balance of Payments, Cointegration Analysis, Türkiye

Kaynakça

• Alper, E. C. (2001). The Turkish Liquidity Crisis of 2000: What Went Wrong. Russian and East European Finance and Trade, 37(6), 58-80.
• Arı, E. & Yıldız, A. (2017). Examination of Affecting Variables for Youth Unemployment with Cointegration Analysis. The Journal of Operations Research, Statistics, Econometrics and Management Information Systems, 5(2), 309-316.
• Arıcan, E. (2005). Relation Between Financial Liberalization and Foreing Currency Crises in Turkey: An Applications in Terms of Foreing Currency Crises (1990-2004). Journal of American Academy of Business, 7(2), 236-246.
• Arısoy, İ. (2005). Wagner ve Keynes Hipotezleri Çerçevesinde Türkiye’de Kamu Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 63-80.
• Arslan, İ., Uğur, A. A. & Dineri, E. (2017). OECD Ülkelerinde Cari İşlemler Dengesi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: 1980-2014. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 2(3), 56-68.
• Bayraktutan, Y. & Demirtaş, I. (2011). Gelişmekte Olan Ülkelerde Cari Açığın Belirleyicileri: Panel Veri Analizi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2011(22), 1-28.
• Cicioğlu, Ş., Ağuş, A. & Torun, P. (2013). Para Politikası Araçlarının Cari Açık Üzerindeki Etkinliği: Türkiye Ekonomisi Üzerine Bir Uygulama, Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 2(4), 14-26.
• Darıcı, B. (2012). Finansal İstikrar ve Finansal İstikrara Yönelik Kamusal Sorumluluk Çerçevesinde Para Politikası: Türkiye Analizi. Bankacılar Dergisi, 2012(83), 34-66.
• Dhliwayo, R. (1996). Balance of Payments As A Monetary Phenomenon: An Econometric Study of Zimbabwe's Experience. African Economic Research Consortium, Nairobi, KE.
• Dickey, D. A. & Fuller, W. A. (1981). Distribution of The Estimators for Autoregressive Time Series with A Unit Root. Econometrica, 49(4), 1057-1072.
• Doğan, E. (2014). Türkiye’de Cari Açık Sorununun Yapısal Nedenleri ve Ekonomik Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Eker, M. (2007). Kamu Harcamalarının Ekonomik Etkileri: Türkiye Üzerine Bir Uygulama (1980-2004). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Enders, W. (1995). Applied Econometric Time Series. John Wiley & Sons Inc.
• Eren, A. (1999). Türkiye'nin Ekonomik Yapısı ve Güncel Sorunlar. (3. Bs.), Muğla: Muğla Üniversitesi Yayını.
• Esen, E., Yıldırım, Z. & Kostakoğlu, F. (2012). Faiz Oranlarındaki Bir Artış Cari İşlemler Açığını Artırır mı? Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(32), 215-227.
• Göçer, İ. (2011). Türkiye Ödemeler Bilançosu Dengesinin Sürdürülebilirliği: Sınır Testi Yaklaşımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29 (2011), 263-278.
• Granger, C. (1981). Some Properties of Time Series Data and their Use in Econometric Model Specification. Journal of Econometrics, 16(1), 121-130.
• Gujarati, D. N. (2001). Temel Ekonometri. (Çev. Gülay Günlük Şenesen ve Ümit Şenesen) İstanbul: Literatür Yayınları.
• Hepaktan, E. & Çınar, S. (2012). OECD Ülkelerinde Büyüme-Cari İşlemler Dengesi İlişkisi: Panel Veri Analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 43-57.
• Hjalmarsson, E. & Osterholm, P. (2022). Testıng for Coıntegratıon Usıng the Johansen Methodology when Variables are Near- Integrated. IMF Workıng Paper, WP/07/141, https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2007/wp07141.pdf
• Imoughele, L. E. & Ismaila, M. (2015). Monetary Policy and Balance of Payments Stability in Nigeria, International Journal of Academic Research in Public Policy and Governance, 2(1), 1-15.
• Işık, N., Acar, M. & Işık, H. B. (2004). Enflasyon ve Döviz Kuru İlişkisi: Bir Eşbütünleşme Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 325-340.
• İzolluoğlu, C. (2019). Zaman Serisi Birim Kök Testleri ve Bir Uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Johansen, S. (1988). Statistical Analysis of Cointegration Vectors. Journal of Economic Dynamics and Control, 12(2-3), 231-254.
• Johansen, S. & Juselıus, K. (1990). Maximum Likelihood Estimation and Inference on Cointegration with Application to The Demand for Money. Oxford Bulletin of Economıcs and Statistics, 52(2), 165-178.
• Kaplan, H. F. (2019). Türkiye’de Para Politikası Şoklarının Asimetrik Etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Karluk R. (1998). Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Karluk, R. (1998). Uluslararası Ekonomi. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Kıran, G. (2017). The Effect of Monetary Policy on Foreign Trade Balance in Turkey, in Particular Through Credit Channel. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Koç, S. & Gövdere, B. (2019). Türkiye’de Para Politikasının Ödemeler Bilançosuna Etkisi: 2003-2015. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 1143-1175.
• Komiya, R. (1969). Economic Growth and the Balance of Payments: A Monetary Approach. Journal of Political Economy, 77(1), 35-48. https://www.jstor.org/stable/1829064
• Laffer, A. B. (1972). Monetary Policy and the Balance of Payments. Journal of Money, Credit and Banking, 4(1), 13-22. https://www.jstor.org/stable/1991400
• Mushendami, P., Manuel, V., Shifotoka, H. & Nakusera, F. (2017). Empirical Analysis of the Monetary Approach to the Balance of Payment in Namibia. International Review of Research in Emerging Markets and the Global Economy (IRREM) An Online International Research Journal (ISSN: 2311-3200), 3(1), 1088-1104.
• Oktar, S. & Dalyancı, L. (2011). Türkiye Ekonomisinde Para Politikasının Cari İşlemler Dengesi Üzerindeki Etkisinin Ekonometrik Analizi. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(1), 1-22.
• Ongun, T. (2001). İstikrar Arayışından Krize: Bir Değerlendirme. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2), 1-14.
• Özcan, B. & Arı, A. (2013). Para Talebinin Belirleyenleri ve İstikrarı Üzerine Bir Uygulama: Türkiye Örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 20(2), 105-120.
• Özdemir, B. (2019). Para Politikasının Yürütülmesi ve Para Politikası Araçları. Eskişehir: AÖF Yayınları.
• Sadiku, L., Fetahi-Vehapi, M., Sadiku, M. & Berisha, N. (2015). The Persistence and Determinants of Current Account Deficit of From: An Empirical Analysis. Procedia Economics and Finance, 33, 90-102.
• Sarı, Y. (2014). Cumhuriyetten Günümüze Türkiye’de Uygulanan Para Politikaları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4)7, 1-21.
• Sevüktekin, M. & Çınar, M. (2017). Ekonometrik Zaman Serileri Analizi. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Seyidoğlu, H. (2020). Uluslararası İktisat Teori Politika ve Uygulamaları. İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Şahbaz, A. (2009). Gelişmekte Olan Ülkelerde Kur Değişimlerinin Toplam Çıktı Üzerine Etkileri: Türkiye Üzerine Bir Uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Adana.
• Tarı, R. (2005). Ekonometri. (3. Bs.) İzmit: Kocaeli Üniversitesi Yayınları.
• T.C. Hazine Müsteşarlığı (2001). Türkiye’nin Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı: Hedefler, Politikalar ve Uygulamalar, T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlık Matbaası.
• TCMB (2020a). Ödemeler Dengesi İstatistikleri, Ödemeler Dengesi Altıncı El Kitabı- Ayrıntılı Sunum, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/609ef884-3b3c 4bc3-84fe-9254244c3490/odemelerdengesi.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-609ef884-3b3c-4bc3-84fe-9254244c3490-o7sCY1Z, (Erişim Tarihi: 25.05.2022).
• TCMB (2022). Merkez Bankası Para Politikası Çerçevesi, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/temel+faaliyetler/para+politikasi/para+politikasi+cerceve, (Erişim Tarihi: 10.05.2022).
• TÜİK (2022). Haber Bültenleri, Dış Ticaret İstatistikleri, http://tuik.gov.tr/OncekiHBArama.do, (Erişim Tarihi: 23.05.2022).
• Umer, M., Muhammad, S. D., Abro, A. A., Sheikh, Q. A. & Ghazali, A. (2010). The Balance of Payments As A Monetary Phenomenon: Econometric Evidence from Pakistan. Internatıonal Research Journal of Finance and Economics, 38(2010), 211-218.