İLAÇTA PATENT VE SAĞLIĞA ERİŞİM HAKKI

Yıl 2019, Cilt: 43 Sayı: 3, 274 - 284, 08.09.2019

Hatice Ersöz Seçer Sevgi Şar

https://doi.org/10.33483/jfpau.545266

Öz

        Amaç: İlaç, patente
konu olan bir buluş olarak değerlendirildiğinde, sağlık ve ilaca ulaşmanın
önemi düşünüldüğünde diğer buluşlardan ayrılmaktadır. Sağlık hakkı temel
insanlık haklarımızdan biriyken patent ise fikri mülkiyet haklarının olmazsa
olmazlarındandır. Patent, verdiği tekel olma hakkı aracılığıyla buluş sahibini
ödüllendirmekte, yaratıcılığı ve keşfi teşvik ettiği düşünülmekte olduğu için
patentli bir ürünün fiyatı da yüksek olmaktadır. Bugün dünyada milyonlarca
insan patent koruması altındaki ilaçlara yüksek fiyatlarından ötürü
ulaşamamakta ve temel hak olan sağlık hakkından mahrum kalmaktadır.  Bu derlemede sağlık hakkı ile patent hakkı
arasında yaşanan çatışma ve çözüm yollarına ilişkin durumun ortaya konulması
amacıyla yürütülen politikalar ve yaklaşımlar açıklanmaktadır.

       
Gereç ve Yöntem: Sağlık
hakkı ve patent hakları arasındaki sorunların ve çözümlerin belirlenip
derlenmesi için, sağlık bilimleri ve hukuk alanındaki veri tabanlarından
yararlanılmıştır.

        Sonuç ve Tartışma: Patent
sisteminin maliyetinin dünyadaki tüm ülkelerin vatandaşları tarafından
paylaşıldığı ancak, faydasının ağırlıklı olarak gelişmiş ülke vatandaşlarının
küçük bir kısmına yarar sağladığı bilinmektedir. Sağlık hakkı ile fikri
mülkiyet hakkı arasında yaşanan çatışmanın kaynağında, patent hakkının ilaçları
da kapsayacak şekilde genişletilmesi yatmaktadır. Ekonomik ve ticari bir hak
olan patent hakkının Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Anlaşması (TRIPs) ile
ilaçları da kapsayacak şekilde genişletilmesi ile birlikte sağlık ve temel
ilaçlara erişim hakkının korunmasında kamu kurum ve kuruluşlarını hukuki
düzenlemeleri oldukça önemlidir. Patent korumasının sağlığa erişim hakkına
engel teşkil etmemesi için patentli ilacın karşılanmasında ilaçlarla ilgili
düzenleyici kurum ve kuruluşlara oldukça önemli görevler düşmektedir. Zorunlu
lisans ve paralel ithalata ilişkin düzenlemeler bu konuda örnek gösterilebilir.
Devlet, teknolojiyi geliştirmek için, patent korumasının rolü ile kamu yararı
arasında dengeleyici politikalar izlemelidir.

Anahtar Kelimeler

ilaç, patent, sağlığa erişim

PHARMACEUTICAL PATENTS AND RIGHT TO HEALTH

Öz

        Objective: Drugs,
being a patentable invention and considering the importance of accessing to
health and itself, are distinguished from other inventions. Health is a
fundamental human right and patent protection is one of the intellectual
property rights. Because the patent rewards the inventor with the right to be a
monopoly and is thought to encourage creativity and further inventions, so the
price of a patented product is high. Today, millions of people in the world are
unable to access pharmaceuticals under patent protection due to their high
prices and are deprived of their basic right to health. In this review,
approaches to the conflict between patent rights and right to health and the
policies pursued regarding the subject are explained.

        Material and Method: The databases in the health sciences and
law field were used to evaluate the policies and approaches carried out in
order to reveal the situation related to conflict and solution paths between
right to health and patent rights.

        Result and Discussion: The cost of the patent system
is shared by the citizens of all countries of the world, but only small
portions of the citizens of developed countries enjoy the benefits of the
patent system. The source of the conflict between the right to health and
intellectual property rights lies in the extension of the patent rights to
include pharmaceuticals. With the extension of the patent right which is an
economic and commercial one to include medicines with the Trade-Related Aspects
of Intellectual Property Rigths (TRIPs), the legal regulations of public
institutions and organizations on the right to health and access to essential
medicines are of great importance. In order to ensure that patent protection
does not interfere with the right to health pharmaceutical regulatory
authorities and organizations play a significant role in providing a patented
drug. The regulations on compulsory licenses and parallel imports are examples
of this. The state should pursue balancing policies between the role of patent
protection and the public interest to improve technology.    

Anahtar Kelimeler

patent, drug, right to health

Kaynakça

• 1. WHO (2000) The use of essential drugs: ninth report of the WHO expert committee, Erişim tarihi: 20.03.2019 http://apps.who.int/medicinedocs/en/d/Js2281e/
• 2. Türkiye İlaç Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2015-2018, s. 9, 43, 44.
• 3. Yar Z., (2017) İlaç patentinin ilaç endüstrisi ve kamu sağlığı üzerine etkisinin paralel ithalat kapsamında değerlendirilmesi, Türk Patent ve Marka Kurumu, Uzmanlık Tezi, s. 32-33.
• 4. TİTCK İlaç ruhsatlandırma erişim tarihi: 20.03.2019 https://www.titck.gov.tr/faaliyetalanlari/ilac/ilac-ruhsatlandirma
• 5. 11/12/2015 tarihli Resmi Gazete, Beşeri Tıbbi Ürünlerin Fiyatlandırılması Hakkında Tebliğ
• 6. Leary, A. V. (1994), The right to health in international human rights law, health and humanrights, Vol. 1, No. 1., s. 24-56.
• 7. Hunt, P. (2003) The right to everyone to the enjoyment of the highest attainable standard of physical and mental health,, Report for UN Human Rights Commission, E/CN.4/2003/58, s. 13-31.
• 8. Hirsch, E. (1948), Fikri ve Sınai Haklar, Ankara, Ankara Üniversitesi.
• 9. Oğuzman, K., Barlas N.,(2005) Medeni Hukuk, İstanbul, Beta Yayınları
• 10. Şehirali, F.H., (1998) Patent Hakkının Korunması, Ankara, Turhan Kitabevi, s. 4
• 11. Cullet, P., (2007), Human rights and intellectual property protection in the TRIPs era, Human Rights Quarterly, Vol. 29, s. 403-430.
• 12. Hettinger, C. E. (1989), Justifying intellectual property, Philosophy and Public Affairs, Vol. 18. No. 1, s. 31-52.
• 13.Türk Patent ve Marka Kurumu- Tarihçe Erişim tarihi:06,03,2019 https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/commonContent/History
• 14. Tekdemir Y. (2012) İlaç endüstrisinde Ar-Ge ve fikri mülkiyet haklarının önemi Erişim Tarihi: 06.03.2019 https://www.rekabet.gov.tr/(X(1)S(3pxoeyskqxam15qh5lj1c0xh))/tr/Sayfa/Yayinlar/diger-calismalar/rekabet-yazilari?icerik=055ce3bf-9523-44f3-bd02-1bcf7aeb39dd
• 15. Baykara T., Çaylı H., Çelik H., Tokat M. ve Ünalan T. (2003) Türkiye’de ilaçta veri koruması ve uygulamasının mali etkileri. Ankara, s. 6-8.
• 16. Abacıoğlu, N., Dikmen A. (2005) Meta olarak ilaçta sınai ve fikri mülkiyet rejiminin ekonomi politiği, Türkiye Sosyalist İktisat Kongresi, s. 9.
• 17. Barton, J., (2004) TRIPS and the global pharmaceutical market, Health Affairs, 23(3) , s. 146-154.
• 18. Chapman R.A. (2001) Approaching intellectual property as a human right: obligations related to article 15(I) (c), Copyright Bulletin, Unesco Publishing, XXXV(3), s. 4-36.
• 19. Joseph, S. (2003) Pharmaceutical corporations and access to drugs: the ‘fourth wave’ of corporate, Human Rights Quarterly 25(2), s. 431.
• 20. Loff B., Heywood M. (2002), Patents on drugs: manufacturing scarcity or advancing health, Journal of law, medicine and ethics,30 s. 621-631.
• 21. TRIPS Anlaşması: Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması, Resmi Gazete, 22213, 25.02.1995.
• 22. Heins, V. (2008), Human rights, ıntellectual property, and struggles for recognition, Human Rights Review, 9(2), s. 213-232.
• 23. Sterckx, S. (2004) Patents and access to drugs in devoloping countries: an ethical analysis, Developing World Bioethics, 4(1), 58-75.
• 24. 10/01/2017 tarihli Resmi Gazete, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu
• 25. Doha Deklarasyonu, (2001) Erişim tarihi: 20.03.2019 https://www.who.int/medicines/areas/policy/tripshealth.pdf?ua=1