The Visual Language of Health Messages: A Semiotic Analysis on Brochures

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 358 - 377, 25.08.2025

Sule Karadag Alcı

Öz

This study conducts a semiotic examination of visuals used in awareness brochures developed for health promotion purposes. The research population comprises informational brochures published by the Turkish Ministry of Health and the Green Crescent (Yeşilay) organization. Using purposive sampling methodology, we analyzed 10 publicly available brochures addressing priority public health issues that significantly impact individuals and feature high research relevance. The selected brochures cover the following health topics; Oral and dental health, breast cancer, natural childbirth, hazards of smoking, early cancer detection, balanced and adequate nutrition, technology addiction, ımportance of breastfeeding, hıv/aıds, seasonal influenza. Employing Roland Barthes' semiotic model, we analyzed the visual materials through the dimensions of sign/signifier/signified and denotation/connotation. Our findings reveal that the brochures effectively communicate core messages through carefully selected visuals, the chosen semiotic elements provide additional layers of meaning through connotation. Four dominant thematic frameworks emerged; Responsibility (toward self, society, and family), emphasis on natural processes, ımpact of individual behaviors on public health, the critical importance of timing in healthcare. The study demonstrates how health communication materials employ both explicit and implicit messaging through visual semiotics to enhance public health awareness.

Anahtar Kelimeler

Pamphlets , Communication , Health Communication , Consumer Health Information.

Sağlık Mesajlarının Görsel Dili: Broşürler Üzerine Göstergebilimsel Bir Çalışma

Öz

Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi kavramının ortaya çıkması ile birlikte, bireysel sorumluluğun daha da ön plana çıkması, sağlık iletişimi çalışmalarının önemi daha da artırmaktadır. Bu amaçla gerçekleştirilen iletişim stratejilerinde, kitlelere ulaşma ve bilgilendirilmelerin sağlanmasında yazılı iletişim araçlarından broşürler sıklıkla kullanılan mesaj kanallarındandır. Hemen hemen her sektör de karşımıza çıkan broşürler, alıcıları bilgilendirmek, bir konuya dikkatlerini çekmek ve tutum değişiminde bir ikna aracı olarak kullanılmaktadır. Bu çalışma, sağlığın geliştirilmesi çerçevesinde bireyleri bilgilendirmek ve farkındalık oluşturmak amacıyla oluşturulan broşürlerde kullanılan görsellerin göstergebilimsel analiz yöntemi ile incelenmesini amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında amaçlı örnekleme yöntemi ile Sağlık Bakanlığı’nın ve Yeşilay’ın web sitesinde yer alan, erişime açık 10 broşür, göstergebilim yöntemi ile incelenmiştir. Broşürlerin analizinde ise Roland Barthes’in modeli kullanılmış, görseller, gösterge, gösteren, gösterilen ve düz anlam-yan anlam boyutları ile ele alınmıştır. Analizler sonucunda, broşürler hazırlanırken verilmek istenen ana mesajların görseller ile sunulduğu, bununla birlikte tercih edilen göstergelerin, temel mesajların yanında okuyucuya yan anlamlar yoluyla ayrıntılara ulaştırdığı görülmektedir. Broşürlerin ana temaları, sorumluluk (kendine, topluma, aileye), doğal süreç vurgusu, bireysel davranışların topluma etkileri, sağlıkta zaman kavramının önemi şeklinde sınıflandırılabilir.

Anahtar Kelimeler

Broşür , İletişim , Sağlık İletişimi , Tüketici Sağlığı Bilgileri.

Kaynakça

• Alioğulları, A.S., Yılmaz-Esencan, T., Ünal, A. & Şimşek, Ç. (2016). Anne sütünün faydalarını ve emzirme tekniklerini içeren görsel mesaj içerikli broşür ile annelere verilen eğitimin etkinliğinin değerlendirilmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 19(4), 252-260. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/275551
• Anker, A.E., Feeley, T.H., McCracken, B. & Lagoe, C.A. (2016). Measuring the effectiveness of mass-mediated health campaigns through meta-analysis. Journal of health communication, 21(4), 439-456. https://doi.org/10.1080/10810730.2015.1095820
• Aronson, E., Wilson, T. D., ve Akert, R. M. (2012). Sosyal Psikoloji (Çev. Okhan Gündüz). Kaknüs Yayınları. Balta-Peltekoğlu, F. (2016). Halkla İlişkiler Nedir? (9.Basım). Beta Yayınları.
• Barthes, R. (2012). Göstergebilimsel Serüven. (Çev. M. Rifat, S. Rifat), Yapı Kredi Yayınları.
• Berger, A. A. (2014). Semiotics and Society. Symposium: Signs, Symbols and Semiotics, 51, 22-26. https://doi.org/10.1007/s12115-013-9731-4
• Bester, N., Di Vito-Smith, M., McGarry, T., Riffkin, M., Kaehler, S., Pilot, R., & Bwire, R. (2016). The effectiveness of an educational brochure as a risk minimization activity to communicate important rare adverse events to health-care professionals. Advances in therapy, 33, 167- 177. https://doi.org/10.1007/s12325-016-0284-y
• Beşikçi, S. & Aslan, Ö. (2024). Dünya da Sağlık İletişimi Üzerine Yazılan Akademik Çalışmaların Bibliyometrik Analizi. Turkish Studies. 19(4), 1453-1473. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.77631.
• Birol, E. & Birol, M. (2024). Görsel İletişim Tasarımı Uygulamalarından Afişlerde Sosyal Farkındalığın Empatik Tasarım Yaklaşımı ile İncelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 79, 110-124. http://doi.org/10.51290/dpusbe.1340444.
• Canatan, Ş. & Söyler, S. (2024). Sağlığın Geliştirilmesi. Sait Söyler, Doğancan Çavmak (Edits), Modern Sağlık Yönetiminde Temel Konular içinde (ss. 75-88). Eğitim Yayınevi.
• Cappella, J. N., & Li, Y. (2023). Principles of effective message design: A review and model of content and format features. Asian Communication Research, 20(3), 147-174. https://doi.org/10.20879/acr.2023.20.023
• Chandler, D.(1994): Semiotics for Beginners [www document] URL http://www.aber.ac.uk/media/Documents/S4B/semiotic.html (15.11.2024)
• Civelek, M. (2020). Göstergebilimin kuramsal açıdan incelenmesine yönelik bir araştırma. Alanya Akademik Bakış, 4(3), 771-784. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.683974
• Çınarlı, İ. (2019). 21. Yüzyıl için Sağlık İletişimi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• De Alba Rosales, A., Schober, D., & Johansson, P. (2021). Examining perceptions of Spanish language health information among Hispanics living in the United States: a qualitative study assessing videos, brochures, and websites. Health Promotion Practice, 22(3), 385-394. https://doi.org/10.1177/1524839920950029
• Eker, L., Tüzün, E.H., Aytar, A., & Daşkapan, A. (2013). Fizik tedavi ve rehabilitasyon kliniklerinde kullanılan sağlık eğitim materyallerinin okunabilirlik düzeyi. Fizyoterapi Rehabilitasyon, 24(1), 93-98. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/138059
• Farsi, D. (2021). Social Media and Health Care, Part I: Literature Review of Social Media Use by Health Care Providers. Journal of Medical Internet Research, 23(4):e23205. https://doi.org/10.2196/23205
• Fiske, J. (1990). İletişim Çalışmalarına Giriş (Çev: Süleyman İrvan), Bilim ve Sanat Yayınları. Hussein, A.H., Mohammed, N.A., Mohammed, A.R., & Mostafa, N.M. (2023). Effect of applying nursing instructions brochure on outcomes for patients undergoing cystoscopy. Assiut Scientific Nursing Journal, 11(40), 140-150. https://doi/10.21608/ASNJ.2023.245309.1706 Jansen, C. J., Koops van’t Jagt, R., Reijneveld, S. A., van Leeuwen, E., de Winter, A. F., & Hoeks, J. C. (2021). Improving health literacy responsiveness: A randomized study on the uptake of brochures on doctor-patient communication in primary health care waiting rooms. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(9), 5025. https://doi.org/10.3390/ijerph18095025
• Karaman, E. (2017). Roland Barthes ve Charles Sanders Peirce’in Göstergebilimsel Yaklaşimlarinin Karşilaştirilmasi. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 9(2), 25-36. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/419861
• Keten, E., & Gölbaşı, Z. (2013). Sigara içen gebe kadınlara uygulanan üç farklı sigarayı bıraktırma müdahalesinin etkisi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 12(5). 553-562. https://doi.org/10.5455/pmb.1-1359634707
• Kırık, A.M. (2013). Sinemada renk öğesinin kullanımı: Renk ve anlatım ilişkisi. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 2(6), 71-83. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/59561
• Kotler, P. ve Zaltman, G. (1971). Social marketing: An approach to planned social change. Social Marketing Quarterly, 35(3), 3–12. https://doi.org/10.1080/15245004.1996.9960973
• Küçükşen, K. (2020). Covid -19 Günlerinde “Ev Halleri’nin Karikatürlere Yansıması Göstergebilimsel Bir Analiz. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi(ASEAD), 7(6), 38-57. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1168040
• Latha, K., Meena K.S., Pravitha , M.R, Dasgupta, M. & Chaturvedi, S.K. (2020). Effective use of social media platforms for promotion of mental health awareness. Journal of Education and Health Promotion, 9:124. https://doi.org/10.4103/jehp.jehp_90_20
• Okay, A. (2016). Sağlık İletişimi (3.Basım). Derin Yayınları.
• Parsa, S. & Parsa, A. F. (2012). Göstergebilim Çözümlemeleri (3.Baskı), Ege Üniversitesi Basımevi.
• Sürme, K., & Akman, H. (2021). Bilgilendirici broşür uygulamasının travmatik diş yaralanmaları hakkında ilkokul öğretmenlerinin bilgi seviyesine etkisinin değerlendirilmesi. Selcuk Dental Journal, 8, 21-29. https://doi.org/10.15311/selcukdentj.560845
• Şengün, H. (2016). Sağlık Hizmetlerinde İletişim Yönetimi. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, 79(1), 38-42. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/235453
• T.C. Sağlık Bakanlığı. https://l24.im/DVNIz Erişim tarihi: 20. 03.2024.
• Teaker, A. (2012). The Public Relations Handbook (4th Edition). Routledge.
• Tonkuş, M. B., & Muslu, S. N. (2021). Maternal bağlanma ve ilişkili faktörler. Journal of Medical Sciences, 2(2), 32-40. https://doi.org/10.46629/JMS.202
• Yılmaz, D., & Günay, M. A. (2022). Türkiye’de Sağlık İletişimi: Sağlık Çalışanları Üzerine Yapılmış Bir Araştırma. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İnif E-Dergi), 7(1), 75-91. https://doi.org/10.47107/İnifedergi.977601