Eyalet'ten Vilayet'e, 19. yüzyılda Bağdat'ta Osmanlı idari Düzenlemeleri

Yıl 2022, , 543 - 560, 28.06.2022

Sinan Marufoğlu

https://doi.org/10.21551/jhf.1119369

Öz

19. yüzyılda Osmanlı Devleti, bir taraftan devletin merkez-taşra ilişkilerinde ve idari örgütlenmesinde merkezi bir yapılanmaya ve Batı tarzı bir modernleşme sürecine girerken, diğer yandan sanayileşmiş Avrupa Devletlerinin siyasi ve ekonomik etkisi altına girmeye başlamıştır.
16. yüzyıldan itibaren Osmanlı idari teşkilatında salyaneli eyalet statüsünde yönetilen Bağdat, 1831 senesinde Bağdat valisi Davut Paşa’nın görevden alınması sonrasında, Tanzimat süreci ve vilayet sisteminin uygulanması dönemlerinde bir dizi yeni idari düzenlemelere tabi tutulmuştur.
Bu çalışmada, 19. yüzyılda Bağdat’ta, eyalet sisteminden yeni vilayet sistemine geçiş sürecinde ve sonrasında Osmanlı devleti tarafından uygulanan yönetim değişiklikleri ve idari düzenlemeleri üzerinde durulacaktır.

In the 19th century, while the Ottoman Empire entered a western-style modernization process in the central-provincial relations and administrative organization of the state, on the other hand, it began to fall under the political and economic influence of the industrialized European states.
Baghdad, which governed as a salyaneli province in the Ottoman administrative organization since the 16th century, has seen a series of new administrative regulations after the removal of the Governor of Baghdad, Davut Pasha in 1831 and during the implementation of the Tanzimat process and the province system.
In this study, we will emphasize the administrative changes and administrative regulations implemented by the Ottoman Empire in the 19th century in Baghdad, during and after the transition from the state system to the new province system.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bağdat Vilayeti, 19. yüzyıl, İdari Teşkilat, Bağdat Valileri

From State to Province, The Ottoman Administrative Regulations in Baghdad During The 19th Century

Öz

In the 19th century, while the Ottoman Empire entered a western-style modernization process in the central-provincial relations and administrative organization of the state, on the other hand, it began to fall under the political and economic influence of the industrialized European states.
Baghdad, which governed as a salyaneli province in the Ottoman administrative organization since the 16th century, has seen a series of new administrative regulations after the removal of the Governor of Baghdad, Davut Pasha in 1831 and during the implementation of the Tanzimat process and the province system.
In this study, we will emphasize the administrative changes and administrative regulations implemented by the Ottoman Empire in the 19th century in Baghdad, during and after the transition from the state system to the new province system.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Baghdad Province, 19th century, Administrative Organization, Governors of Baghdad.

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşiv Kaynakları: (BOA) Cevdet Dâhiliye. (Cev.Dh.). İrade-i Meclis-i Vâlâ.(İrd.Mec.Vâl.). İrade-i Mühimme Defteri (İrd.Müh.Def.).
• Kitap ve Makaleler: Bağdat Salnamesi 1300(1882). 1312(1894). Bağdat Vilayeti Takvim-i Sâl, 1323(1906).
• Çadırcı, Musa; Tanzimat döneminde Anadolu kentlerinin sosyal ve ekonomik yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2.baskı.1997. El-Azzavî, Abbas; Tarihü'l-Irak Beyne'l-İhtilaleyn, c 4, Şeriket Etticare ve't-tiba'a El-mahdüde, Bağdat,1949.
• El-Bustani, Mehdi Jawad Habib; Bağdad’daki Kölemen Hâkimiyetinin Te’sisi ve Kaldırılması ile Ali Rıza Paşa’nın Vâliliği (1749-1842), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, İstanbul, 1979.
• El-Neccar, Cemil Musa; El-İdare El-Osmaniyye fi Vilayeti Bağdat, min a’hd El-Vali Mithat Paşa ilâ nihayet El-Hükmü’l-Osmani, 1869-1917, Mektebet Medbuli, Kahire, 1991.
• Göreli, İsmail Hakkı; Memleketimizde Vilayetler İdaresi Tarihine Bir Bakış, Türk Hukuk Kurumu, Sayı: 85, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara, 1945. Hurşid (Paşa), Mehmed; Seyâhatnâme-i Hudûd, Takvîmhâne-i A'mire, İstanbul,1860.
• İnalcık, Halil & Quataert, Donald, Editör; Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 1600-1914, c.2, Eren Yayıncılık, 2004. Karpat, Kemal; Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Demografik ve Sosyal özellikleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• Longrigg, Stephen Hemsley, Arbaat-u Kurun min tarihü'l-Irak el-hadis, tercemet Cafer el-Hayyat, menşürât el-Şerif el-Radi, Kum, İran 1968. El-Irak fi El-Vesaik El-Osmaniyye, Dar El-Shorok, Amman, 2006, ss.233-234.
• Marufoğlu, Sinan; El-Irak fi’l-Vesaik El-Osmaniyye, Dar El-Shorok, Amman, 2006.
• Murat, Cengiz ve diğerleri, Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Bağdat, Global Strateji Enstitüsü, Ankara, 2006.
• Nezaret-i Umur-ı Ticaret-ü Nafia, Devlet-i Aliye-i Osmaniye’nin 1313 senesine mahsus İstatistiki Umumisidir, Alem Matbaası, İstanbul, 1316.
• Nevvar, Abdülaziz Süleyman; Mısır ve'l-Irak, dirâse fi Tarih el-a’lâkât beynehumâ hatta nüşûb el-harb el-â’lemiyye el-ûla, Mektebet el-Encilo el-Mısrıyye, el-Kahire 1968.
• Ortaylı, İlber; Tanzimat'tan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, Hil Yayınları, İstanbul 1985.
• Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000.
• Sahillioğlu, Halil, Min Tarih el-Aktar el-Arabiyye fi el-ahd el-Osmani, Merkez El-Ebhas li’t-tarih ve’l-funun ve’l-sakafa el-İslamiyye(İrsika) İstanbul, 2000.
• Süreyya, Mehmet; Sicill-i Osmânî yahut Tezkere-i Meşâhîr-î Osmânîyye, Matbaa-î âmîre, C.2, 1311. Takvim-i Vakayi Gazetesi, sayı; 3, 14 Cemaziyelahir 1247 (20 Kasım 1831).