Ankara’da Ahi Şerafeddin Evkafı (XVI-XIX. Yüzyıllar)

Yıl 2023, , 521 - 539, 17.09.2023

Ahmet Köç

https://doi.org/10.21551/jhf.1336848

Öz

Öz: İslam toplumlarının en önemli yardımlaşma kurumu olan vakıflar, Osmanlı döneminde uyguladıkları politikalarıyla ön plana çıkmışlardır. Çeşitli alanlarda uygulanan vakıf politikaları kimi zaman padişahlar veya onun hizmetinde çalışanlar tarafından kimi zaman da reaya sınıfı mensupları tarafından oluşturulmuştur. Çalışmada ele alınan Ahi Şerafeddin Evkafı, XIV. Yüzyılda Ankara’da kurulduğu bilinmekle birlikte, Osmanlı devrinde daha da genişleyerek; cami, zaviye, türbe, imaret ve diğer yapılarla bir külliye niteliğine kavuşturulmuştur. Zikredilen külliyenin gelir kaynakları geniş alanlara yayılan arazilerden ve ticari yapılardan elde edilmiştir.
Ahi Şerafeddin’in kişiliği hakkında literatürde bilgi bulunmakla birlikte onun ailesi ve vakıfları hakkındaki bilgi daha sınırlıdır. Osmanlı devrinde aile mensupları arasında seyyitlerin bulunması onları daha seçkin hale getirmiştir. Ahi Şerafeddin Evkafı’nda yönetimi elinde bulunduran aile mensuplarının hem ahi neslinden gelmeleri hem de seyyit soyundan olmaları onları, toplumun önde gelen hatırı sayılır kişileri yapmıştır.
Ankara eşrafından olan bu çok yönlü aileden bazı kişiler ilmiyede, bürokraside, askeriyede görev yaparken bazı kişiler de ticaret ve tarım sektörlerinde faaliyet yürütmüşlerdir. Bu çok yönlü aile mensuplarının İstanbul ve Ankara’da ne tür görevlerde bulunduklarını, vakıflarının faaliyetlerini, Ankara Şer‘iye sicilleri, tahrir defterleri ve arşiv belgelerinden hareketle ele alacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ankara, Ahi Şerafeddin, Vakıf

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Kıymetli editör. Çalışmada dipnotlar sayfa içerisinde gösterildiğinden bu durum düzeltilerek tekrar makale yüklenmiştir.

Ahı Şerafeddın Ewkaf in Ankara (XVI-XIX. Centuries)

Öz

The ewkaf, which are the most important mutual aid institution of Islamic societies, came to the fore with the policies they implemented during the Ottoman period. Ewkaf policies implemented in various fields were sometimes created by the sultans or those working in their service, and sometimes by members of the reaya class. It is known that the Ahi Şerafeddin Ewkaf discussed in the study were established in Ankara in the XIVth century. Besides that, these ewkaf; It was further expanded during the Ottoman period and became a social complex consisting of a mosque, zawiya, tomb, kitchen, and other structures. The income sources of the mentioned complex were obtained from the lands spread over wide areas and commercial structures.
Although there is some information in the literature about the personality of Ahi Şerafeddin, the information about her family and foundations is more limited. The presence of sayyids among family members in the Ottoman period made them more distinguished. The fact that the family members holding the management authority in Ahi Şerafeddin Ewkaf are both from the ahi lineage and the sayyid lineage made them prominent and notable figures of the society.
While some people from this versatile family, who belonged to the notables of Ankara, served in the ilmiye, bureaucracy and military, some people worked in the trade and agriculture sectors. This study will deal with what kind of duties the multi-faceted family members held in Istanbul and Ankara, the activities of their foundations, from Ankara Sharia registries, cadastral registers and archive documents

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Ankara, Ahi Serafeddin, Vakıf

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Acun, H.- U. İnci. (2016). “Ahi Şerafettin Zaviyesi”, Vakıflar Dergisi 45, Ankara, 29-57.
• Akgündüz, A. (1988). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akşit, A. (2018). “Arslanhane Camii’nin İnşa Tarihi’ne Dair Notlar”, Uluslararası Selçuklu Araştırmaları Dergisi IX, 172-180.
• Aybakan, B. (2007). “Niyâbet”, TDVİA. C. XXXIII, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 161-163.
• Barkan, Ö. L. (1942). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler”, Vakıflar Dergisi S. II, 281-265.
• Bayram, M. (1991). Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya: Damla Matbaacılık.
• Bayram, S. (1994). “Ahilik ve Bir Ahi Şeceresi”, Belleten, LVIII(222), 295-309.
• Bilgin, A. (2003). “Matbâh-ı Âmire”, TDVİA. C. XXVIII, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 115-119.
• Çınar, H- İ. Kıvrım. (2016). 1842 Tarihli Çubuk Kazası Nüfus Defteri, Ankara: Ses Reklam Yayınları. Çiftçi, M. (2020). “Baba-Oğul Ankaralı İki Nakîbüleşrâf ve Meşihat Arşivi’ndeki Nakîbüleşrâf Defterleri”, I. Uluslararası Ankara Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 62-81.
• Çiftçi, M. (2021). “Ankaralı Nakîbüleşraflar ve Meşîhat Arşivi’ndeki Nakîbüleşraf Defterleri”, İslami Araştırmalar Dergisi 32(3): 697-721.
• Çobanoğu, A. V. (2002). “Külliye”, TDVİA. C. XVI, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 542-544.
• Eravcı, H. M. (2014). “Ahi Mesud Zaviyesi”, Ahilik Ansiklopedisi I, Ankara: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Yayınları, 135.
• Erdoğan, A. (2011). Ankara Ahileri ve Eserleri, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• ________. (2016). Şehr-i Kadîm Ankara I, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Ergenç, Ö. (1982). “Osmanlı Klasik Dönemindeki Eşraf ve Ayan Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları III, 105-117. ________. (2012). XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Eyice, S. (1988). “Ahi Şerafeddin Camii”, TDVİA. C.I, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 531-532.
• Fişne, S. (2013). Osmanlı Dönemi Ankara’sında Sosyo- Ekonomik ve Demografik Açıdan Seyyide ve Şerifeler, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Günay, H. M. (2012). “Vakıf”, TDVİA. C. 42, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 479-486.
• Hacıgökmen, M. A. (2011). Ahiler Şehri Ankara, Konya: Kömen Yayınları.
• Işık, A. (2021). “Kızılbaşlıkla İtham Edilen Bir Nakîbü’l-Eşrâf Seyyid Mahmut Efendi’nin Hayatı ve Şeceresi”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2, 385-410.
• İnalcık, H. (1993). “Osmanlılarda Raiyyet Rüsûmu”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul: Eren Yayınları, 31-65.
• ________. (2004). Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300-1600), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İpşirli. M. (2006). “Mülâzemet”, TDVİA, C. XXXI, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 537-538.
• Kazıcı, Z. (1988). “Ahilik”, TDVİA. C. I, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 540-542.
• Kılıç, R. (2013). Osmanlı’da Seyyidler ve Şerifler, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Kozak, İ. E. (1985). Bir Sosyal Siyaset Müessesesi Olarak Vakıf, İstanbul: Akabe Yayınları.
• Köç, A. (2017). “Ankara’da Eşkıya Tarafından Gerçekleştirilen Vakıf Gayrimenkullerinin Tahribatı Hakkında Bazı Görüşler”(XVII. ve XVIII. Yüzyıllar), Osmanlı Araştırmaları Dergisi 3(4), 61-78.
• Küçükaşçı, M. S. (2009). “Seyyid”, TDVİA. C. XVII, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 40-43.
• Moghaddam, A. R. (2017). 13.-15. Yüzyıllarda Anadolu’da Ahilik: Kurumsallaşma, Toplumsal Yapı ve İdeoloji, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi.
• Mukaddem A. R. (2018). “Anadolu Ahiliği Bağlamında Anadolu’da Ahilik ve Seyyid Ahi Şerafeddin”, Gönül Sultanları, Şahsiyetleri ve Değerleri İle Ankara, ed. İ. E. Arıoğlu, Ankara: Akçağ Yayınları, 407-418.
• Ocak, A. Y. (1978). “Zaviyeler” Vakıflar Dergisi XII, Ankara, 247-269.
• _________. (2000). Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları
• Oğuzoğlu, Yusuf. (2000). Osmanlı Devlet Anlayışı, İstanbul: Eren Yayınları.
• Özcan, M. (1991). “Âyan”, TDVİA. C. IV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 95-198.
• Özdemir, R. (1986). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Schilcher, L. S. (1985). Families in Politics: Damascene Factions and Estates of the 18th and 19th Centuries, Berliner Islamstudien, Bd. 2, Stuttgart, Franz Steiner Verlag Wiesbaden.
• Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarih Lügati, İstanbul: Enderun Kitapevi.
• Tevhid, A. (1913). “Ankara’da Ahiler Hükümeti”, Târih-i Osmânî Encümeni Mecmuası XIX, İstanbul.
• Ülken, H. Z. (1971). “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”, Vakıflar Dergisi IX, 13-37.
• Yakut, E. (2014). Şeyhülislamlık Yenileşme Döneminde Devlet ve Din, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Yediyıldız, B. (1999). Osmanlı Döneminde Türk Vakıfları ya da Türk Hayrat Sistemi”, Osmanlı C. V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1-17.
• __________. (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yiğit, İ. (2012). “Ahiliğe Farklı Bir Bakış: XVI. Yüzyıl Türkiyesi’nde Ahi Adlı Yerleşmeler ve Zaviyeler”, Ahiliğe Genç Bakışlar, haz. Kazım Ceylan, Kırşehir, 38-39.