17. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirne'de Gayrimüslimlerin İktisadi Faaliyetleri

Yıl 2019, , 754 - 770, 27.12.2019

Selma Kuşu

https://doi.org/10.21551/jhf.658589

Öz

Edirne, fethedildikten kısa bir süre sonra Osmanlı’nın önemli ticarî ve sanayi merkezlerinden biri haline geldi. Şehrin nüfusu 16. yüzyılın ikinci yarısında 30.000 civarındaydı. Müslümanların yanı sıra şehrin sakinleri Hıristiyan, Yahudi ve diğer etnik unsurlardı. Bu çalışmanın odağını da şehirdeki gayrimüslimler ve bunların şehirdeki tarımsal, ticarî ve sınaî faaliyetleri oluşturmaktadır. Çalışmanın ana kaynağı tereke kayıtlarıdır. Bu kayıtlar, Osmanlı toplumunun sosyal, iktisadi ve kültürel yaşamına ışık tutacak verileri barındırması açısından önemli kaynaklardır. Terekeler, ölen kişinin kimliği, unvanı, kökeni, medeni durumu, varsa eş ve çocuklarının sayısı hususunda bilgiler ihtiva eder. Daha da önemlisi kişinin hayatı boyunca tasarruf ettiği her türlü menkul ve gayrimenkul malların nitelik, adet ve fiyatlarını; ayrıca varsa borç ve alacaklarını içerir. Çalışmada, Edirne Şerʽiyye Sicillerinden 35, 37, 39, 40, 41 ve 42 numaralı defterlerden istifade edildi. Defterlerde incelemeye değer görülen 25 gayrimüslime ait tereke kaydı üzerinde değerlendirme yapıldı. Terekelere kaydedilen menkul ve gayrimenkul mallar üzerinden gayrimüslimlerin servetleri, geçim kaynakları, kazanç ve birikimlerini hangi eşyalara yatırdıkları ve meslekleri saptanmaya çalışıldı. Diğer yandan kırsalda tarım ve hayvancılıkla uğraşan, şehir merkezinde mal üreten veya alım-satım yaptığı tespit edilen gayrimüslimlerin ekonomik faaliyetleri değerlendirildi.

Anahtar Kelimeler

gayrimüsimler, ticaret, zanaat, tarım, hayvancılık, tereke

Economic Activities of Non-Muslims in Edirne in the second half of the 17th Century (In the Light of Tereke Records)

Öz

Shortly after the conquest of Edirne, it became one of the important commercial and industrial centers of the

Ottoman Empire. The city’s population was around 30,000 in the second half of the 16th century. Muslims as well as

the inhabitants of the city were Christian, Jewish and other ethnic minorities. The focus of this work is the non-Muslims in the city and their agricultural, commercial and industrial activities. The main source of the work is tereke

records. These records are important sources in terms of containing data to shed light on the social, economic and

cultural life of Ottoman society. The documents contain information about the identity, title, origin, marital status of

the deceased and the number of spouses and children, if any. More importantly, it includes the quality, quantity and

prices of all kinds of movable and real estate goods that the person has saved during his /her life, as well as his debts

and receivables, if any. The study examined the registration of 25 non-Muslims selected from 35, 37, 39, 40, 41 and

42 of Edirne registries. In the study, the books numbered 35, 37, 39, 40, 41 and 42 in Edirne Şerʽiyye Registers were

used. 25 non-Muslims who were considered worthy of examination in the books were evaluated on the tereke registry.

It was tried to determine the assets, livelihoods, earnings and savings of the non-Muslims and the occupations on the

securities and real estate goods recorded in the registers. On the other hand, the economic activities of non-Muslims

engaged in agriculture and animal husbandry in the countryside, producing goods or buying and selling goods in the

city center were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Non-Muslim, trade, craft, agriculture, animal husbandry, tereke

Kaynakça

• EDŞS (Edirne Şerʽiyye Sicilleri), nr. 35 (H. 1061)
• EDŞS, nr. 37 (H. 1062-1064)
• EDŞS, nr. 39 (H. 1065-1068)
• EDŞS, nr. 40 (H. 1066-1068)
• EDŞS, nr. 41 (H. 1078-1079)
• EDŞS, nr. 42 (H. 1068-1070)
• AKDAĞ, Mustafa Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayıncılık, İstanbul 2010.
• AKDAĞ SARI, Kader, “19. Yüzyıl Ortalarında Tatarpazarı’nda Etnik/Dini İşbölümü ve Gelir Dağılımı”, History Studies, 11/4, Ağustos 2019, s. 1313-1340.
• BARKAN, Ömer L., “Edirne Askerî Kassamı’na Ait Tereke Defterleri (1545-1659), Belgelerler, C. III, S. 5-6, Ankara 1966, s. 1-479.
• CIPOLLA, Carlo M. Fatihler, Korsanlar, Tüccarlar, çev. Tülin Altınova, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• COVEL, John, Bir Papazın Osmanlı Günlüğü: Saray, Merasimler, Gündelik Hayat, çev. Nurten Özmelek, Dergâh Yayınları, İstanbul 2011.
• EMECEN, Feridun M., “Tarih Koridorlarında Bir Sınır Şehri: Edirne”, Edirne: Serhattaki Payitaht, Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayıncılık, İstanbul 1998, s. 49-69.
• ERCAN, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler: Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları, Turhan Kitabevi, Ankara 2001.
• GERBER, Haim, Crossing Borders: Jews and Muslims in Ottoman Law, Economy and Society, The Isis Press, İstanbul 2008.
• GERLACH, Stephan, Türkiye Günlüğü 1573-1576, C.2, çev. Turkis Noyan; ed. Kemal Beydilli, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Edirne”, İslam Ansiklopedisi, Millî Eğitim Bakanlığı, C. IV, Eskişehir 1997, s. 107-127.
• GÜLSOY, Ufuk, Cizyeden Vatandaşlığa Osmanlı’nın Gayrimüslim Askerleri, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, C. 1, çev. Halil Berktay, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000, s. 443.
• İNALCIK, Halil, Devlet-i ʽAliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2010.
• KENANOĞLU, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul 2004.
• KIRLI, Cengiz, “Devlet ve İstatistik: Esnaf Kefalet Defterleri Işığında III. Selim İktidarı”, Nizâm-i Kadîm’den Nizam-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, ed. Seyfi Kenan, İSAM, İstanbul 2010, s. 183-211.
• KARATAŞ, Ali İhsan, Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Toplum Hayatı-Bursa Örneği, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2009.
• KOÇU, Reşad Ekrem, Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yayınları, Ankara 1967.
• KOŞAY, Hamit Z., “Türkiye Halkının Maddî Kültürüne Dair Araştırmalar II. (Kap-Kacak, Ocak v.s.)”, Türk Etnografya Dergisi, Sayı II, Ankara 1957, s.7-28.
• KÜÇÜK, Cevdet, “Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler ve Millet Sistemi”, Söğüt II. Osmanlı Sempozyumu (Eylül 1985, Söğüt), Ertuğrul Gazi’yi Anma ve Söğüt Vakfı Yayınları,Ankara 1986, s. 61-86.
• OĞUZ, Gülser, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Edirne’de Ermenilere Dair İzler”, Türk Yurdu, S. 368, Ankara 2018, s. 98-102.
• ERGENÇ, Özer, “XVIII. Yüzyılın Başlarında Edirne’nin Demografik Durumu Hakkında Bazı Bilgiler”, IX. Türk Tarih Kongresi Bildiriler III, Ankara 1989, s. 1415-1424.
• Polonyalı Simeon’un Seyahatnâmesi: 1608-1619, trc. Hrand D. Andreasyan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1964.
• QUATAERT, Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, çev. Ayşe Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• SEZGİN, İbrahim, “17. Yüzyılda Edirne”, Evliya Çelebi’nin Şehirleri, ed. Zekeriya KurşunCoşkun Yılmaz, İstanbul 2013, s. 125-127.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kamus-ı Türkî, nşr, Ahmed Cevdet, İkdam Matbaası, Dersaâdet 1317.
• TEKİN, Rahmi, İstanbul’da Gayrimüslimlerin Gündelik Yaşamı 1520-1670, Birleşik Yayınevi, Ankara 2014.
• YİĞİT, Ahmet, XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirne Kazası, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.