“Guides” in Turkish-Islamic World in the Middle Ages

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 3, 144 - 154, 25.12.2016

Züriye Oruç

https://doi.org/10.21551/jhf.281945

Öz

Travellers, merchants, envoys, and even rulers in Turkish-Islamic
world in the Middle Ages needed guides in the territories they did not know
well. Travellers used their assistance where they knew not the path, and rulers
benefitted from guides to direct their armies out of unmarked desert land,
swamps, unpassable mountain ranges, or any unfamiliar territory. Guides
were assigned again to help envoys reach their destinations. While guides often
helped rulers leave the battlefield as safe as possible, they sometimes tried to
deceive travellers or delay rulers. The equivalents for “guide” in Turkish history
are “kulavuz”, “kulabuz”, “cufga”, “yirçi/yerci/yorcı” or “yezek/yizek” in military
terms. It is seen that guides have a significant place in Turkish-Islamic world
in terms of their functions and that, although they do not attract attention
in historical narratives, they left various marks on historical or cultural past
whether be good or evil.  

Anahtar Kelimeler

Middle Ages, Turkish, guide, pathfinder, culture

Orta Çağ Türk-İslâm Dünyasında “Kılavuz”lar

Öz

Orta Çağ Türk-İslâm dünyasında seyyahlar, tâcirler, elçiler hatta
hükümdarlar çok iyi bilmedikleri coğrafyalarda kılavuzlara ihtiyaç
duymuşlardır. Seyyahlar yol iz bilmedikleri ülkelerde onların rehberliği ile
dolaşmışlar, hükümdarlar, ordularını iz tutmaz çöl topraklarından, bataklık
alanlarından, geçit vermez dağlardan ya da hiç bilmedikleri bir bölgeden
çıkarabilmek için kılavuz kullanmışlardır. Elçi heyetlerinin kaybolmamaları
için yine kılavuzlara başvurulmuştur. Bunun yanında kılavuzlar bazen bir
hükümdarın savaş alanından uzaklaşmasına katkıda bulunmuş bazen de
seyyahları ya da hükümdarları kandırmaya ve oyalamaya çalışmışlardır.
Türk tarihinde “kılavuz” kelimesi, “kulavuz”, “kulabuz”, “çufga”, “yirçi/yerçi/
yorçı” ve askerî alanda “yezek/yizek” gibi değişik adlandırmalarla karşımıza
çıkmaktadır. Kılavuzların Türk-İslâm dünyasında işlevsellik açısından önemli
bir yeri olduğu ve çoğu kez tarihsel anlatımda dikkat çekmeseler de tarihî ve
kültürel geçmişte bazen iyi bazen kötü, çeşitli izler bıraktığı görülmektedir  

Anahtar Kelimeler

Orta Çağ, Türk, kılavuz, rehber, kültür

Kaynakça

• Reşîdü’d-dîn Fazlullâh, Cami’üt-Tevârih Selçuklu Devleti, Tercüme: Erkan Göksu-H.
• Hüseyin Güneş, Selenge Yayınları, İstanbul 2010.