Osmanlı Devleti'nin Gayrimüslim Tebaaya Yaklaşımında Dönemsel Değişimler

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 3, 12 - 26, 23.12.2017

Mehmet Güneş

https://doi.org/10.21551/jhf.337027

Cited By: 4

Öz

Osmanlı Devleti dinin,
geleneklerin ve yönetici kesimdeki dünya algısının tezahürleri olarak
tebaasının refahı ve çeşitli dini grupların barış içinde yaşaması için gerekli
tedbirleri almıştır. Kuruluş devrinden itibaren benimsenen, Fatih döneminde
kanun metinlerine yansıyan bu yaklaşım sonraki Osmanlı hükümdar ve yöneticileri
tarafından devam ettirildi. Mülki idareciler de gayrimüslimlerin dini, ekonomik
ve sosyal hayatlarını korumaları için uyarıldı. Devlet, gayrimüslim din
adamlarına imtiyaz beratları vermek suretiyle onlara bağlı kişilerin haklarını
garanti altına aldı, ayrıca bu haklara saldırılmasını önledi. Tanzimat Fermanı
ile belirtilen eşitlik prensibi gereğince, gayrimüslim unsurların hakları daha
fazla gündeme geldi. Bu makalede, gayrimüslimlere verilen haklar, bu hakların
hukuki temelleri ve devletin bu hakların icrasına yönelik tavrı hakkında bilgi
ve analizler sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Gayrimüslim, Zimmi, Millet

Periodical Changes About Approchment of The Ottoman State To Non-Muslim Subjects

Öz

The Ottoman State took necessary measures for welfare of its subjects and different religious groups to live in peace as emergence of religion, tradition and world perceptions in the ruling class. This approchment which had been adopted from establisment period and reflected to law textes in time of The Conqueror had maintained by subsequent Ottoman rulers and dignitaries. Civil administrators also had been warned for protecting the religious, economic and social lives of non-muslims. The state by giving privilege orders to non-müslim clergymen in order to took under guarantee rights of the people dependent to them, and also prevented the attacks to these rights. In compliance with equality principle explained in Tanzimat Fermanı, the rights of non-muslims became a current issue more. In this article knowledge and analyses are presented about rights granted to non-muslims, essences of these rights and attitudes of the state towards the executing of these rights.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Non-muslim, Zimmi, Religious group, Equity

Kaynakça

• A.MKT (Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı), 206/7, 15 Haziran 1849/23 Receb 1265.
• C.DH (Cevdet Dahiliye), 185/9201, 15 Şubat 1836/27 Şevval 1251.
• HAT (Hatt-ı Hümayun), 687/33363-C, 2 Eylül 1834/27 Rebiülâhir 1250.
• HR.MKT (Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı), 41/39, 6-30 Aralık 1851/12 Safer-6 Rebiülevvel 1268).
• HR.SYS (Hariciye Nezareti Siyasi), 2821/36, 5 Ocak 1854/5 Rebiülâhir 1270.
• HR.SYS (Hariciye Nezareti Siyasi), 2821/48, 30 Kasım 1858/23 Rebiülâhir 1275.
• Adana Vilayet Salnamesi 1287, 1293.
• Bosna Vilayet Salnamesi 1285, 1286, 1287, 1293.
• Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayet Salnamesi 1287.
• Diyarbakır Vilayet Salnamesi 1287, 1292.
• Edirne Vilayet Salnamesi 1287, 1290, 1292.
• Erzurum Vilayet Salnamesi 1287, 1291.
• Haleb Vilayet Salnamesi 1285, 1286, 1287, 1290.
• Hüdavendigar Vilayet Salnamesi 1286, 1287, 1293.
• Kastamonu Vilayet Salnamesi 1286, 1287, 1291.
• Konya Vilayet Salnamesi 1285, 1286, 1287, 1293.
• Selanik Vilayet Salnamesi 1287, 1293.
• Sivas 1287.
• Suriye Vilayet Salnamesi 1286, 1291.
• Trabzon Vilayet Salnamesi 1286, 1287.
• Tuna Vilayet Salnamesi 1285, 1286, 1287, 1291.
• Araştırma ve İnceleme EserlerAydın, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, Beta, İstanbul 2014.
• Çuçak, Muhammed, “İslami Literatürlerde Gayrimüslim Azınlık Kavramının Ortaya Çıkışı ve Tarihi Süreci”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt IV, Sayı 7, Yıl 2016/1, s. 119-139.
• Eryılmaz, Bilal, “Osmanlı Devleti’nde Farklılıklara ve Hoşgörüye Kavramsal Bir Yaklaşım”, Osmanlı, Cilt 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 236-241.
• Eryılmaz, Bilal, Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi, Ağaç Yayıncılık, İstanbul 1992.
• Fayda, Mustafa, “Zimmî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, 2013, s. 428-434.
• Gündüz, Ahmet, “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Hukuki Statüleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 175, 2008, s. 109-136.
• Güneş, Ahmet, “İslam Hukukunda Gayrimüslimlerin Vatandaşlık Statüleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı 11, 2008, s. 255-268.
• Güneş, Gülcan Avşin, “Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslimlere Bakışı ve Klasik Dönem Millet Sistemi”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, Cilt I, Sayı 2, 2015, s. 1-30.
• Güneş, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Kaymakamlık (1842-1871), Kitabevi, İstanbul 2014.
• Güneş, Mehmet, Osmanlı Döneminde Muhtarlık ve İhtiyar Meclisleri (1829-1871), Kitabevi, İstanbul 2014.
• Karataş, Ali İhsan, “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlere Tanınan Din ve Vicdan Hürriyeti”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, 2006, s. 267-284.
• Kenanoğlu, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi/Mit ve Gerçek, Klasik, İstanbul 2004.
• Kılıç, Musa, “Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Bürokrasisinde Yahudi Memurlar”, OTAM, 31/Bahar 2012, s. 129-156.
• Kırmızı, Abdülhamit, II. Abdülhamid Dönemi (1876-1908) Osmanlı Bürokrasisinde Gayrimüslimler, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1993.
• Köse, Ensar, “İstanbul Ermeni Patrikliği’nin Osmanlı Hükümeti’yle Münasebetlerine Tesir Eden Dinamikler (18. Yüzyılın İlk Yarısı)”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 2017, Vol. 3, No. 5, s. 1-24.
• Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Hza. Ali Özek ve dilerleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
• Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”. Türkler, 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 216-220.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz, “İlk Dönem İslam Toplumunda Gayrimüslimlerin Yeri: Haklar ve Hoşgörü”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, 22, s. 99-124.
• Şimşek, Halil, “İttihat ve Terakki Yönetimi ve Gayrimüslim Cemaatler”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl 12, Bahar 2014, Sayı 16, s. 181-192.