Mısırlı İbrahim Paşa Döneminden Birinci Dünya Savaşı Sonlarına Kadar Adana’da İşçilerin Serüveni (1832-1918)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 75 - 88, 24.08.2018

Osman Karlangıç

https://doi.org/10.21551/jhf.448143

Öz

19. yüzyılda Adana’da salgın
hastalıklar, elverişsiz iklim şartları ve asayişsizlik dolayısıyla işgücü açığı
baş göstermişti. Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’nın bölgeyi işgali sırasında
(1832-1841) oğlu İbrahim Paşa işçilerin çalışma şartlarını düzenleyen önemli
değişikliklere imza atmıştır. Onun çabaları işçilerin sorunlarını bir nebze
olsun giderse de Çukurova’da işgücü açığını kökten çözememiştir. Toprağı bol,
işgücü yetersiz olan Adana çeşitli bölgelerden gelen mevsimlik işçilerle sorunu
aşmaya çalışmıştır. Doğu Anadolu bölgesi azımsanmayacak ölçüde, işgücü açığının
çözümüne katkı sunmaktaydı. 1860’larda dış etkenlerin yönlendirmesiyle pamuk
ziraatında yaşanan artış işçilerin geldiği bölgelerin de çeşitlenmesi sonucunu
doğurmuştu. İşçiler genellikle şubat-mayıs döneminde yoğun şekilde Adana’ya
akın etmekteydiler. 19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde Adana’da hayat şartları
işçiler açısından çok ağırdı. Özellikle amele pazarının olduğu Salı günü
sokaklarda yatan insanlar çok büyük sorun teşkil etmekteydi. İşçileri perişan
eden frengi ve kolera gibi salgın hastalıklar; kumar, yankesicilik ve falcılık
gibi birçok işçiyi beş parasız bırakan illetler mevcuttu. İşçi ile işveren
arasında sorunları çözülmesi için “Amele Komisyonu” kurulmuştu. 1909 yılında
meydana gelen Adana Olayları işgücü sorunlarını büyük boyutlara taşımıştı.

Diğer bir işçi gurubu
olan Demiryolu çalışanlarının çalışma şartları da pek iyi sayılmazdı. Büyük
demiryolu şirketleri tarafından sömürülmekte, dinlenme süreleri ve yemekleri
onların sağlığını olumsuz etkilemekteydi. 
1908 yılındaki grevlerden Adana da etkilenmişti. Sanayi işçileri
fabrikaları basmıştı. Birinci Dünya Savaşı öncesinde 5.000 civarında işçi
pamuğa dayalı sanayi kollarında faaliyet göstermekteydi. Birinci Dünya Savaşı
işçi ücretlerini oldukça yükseltmişti.
Bu çalışmada 19. yüzyıldan Mondros Mütarekesi’ne uzanan süreçte Adana’da
işçilerin çalışma şartları ve yaşam koşulları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adana, İbrahim Paşa

Workers’ Experience in Adana from Egyptian İbrahim Pasha’s Period to the end of the First World War (1832-1918)

Öz

In the 19th century, due to epidemic diseases, unfavorable climatic conditions and the social unrest, labor force cropped up. During the occupation of the region by the Egyptian governor
Mehmet Ali Pasha (1832-1841), his son İbrahim Pasha had signed important changes that regulated
the working conditions of the workers. Even if his efforts went a bit to the problems of the workers,
he wasn’t able to solve the problem of the labor force in Çukurova. Adana, which had plenty of land
and lack of labor, tried to overcome the problem with seasonal workers from various regions. The
eastern Anatolian region considerably contributed to the resolution of the labor shortage. With the
guidance of external factors in the 1860s, the increase in cotton farming resulted in the diversification of the regions where workers came from. The workers were generally flocking to Adana in
February-May period. By the end of the 19th century, the conditions of life in Adana were too heavy for the workers. Especially people on the streets on Tuesday, when there was a working market,
were a big problem. Epidemic diseases such as syphilis and cholera that ruin workers; ills which left
the workers without a penny such as gambling, pickpocketing and fortune-telling were available.
“Working Committee” was established to solve the problems between the employee and the employer. Adana Events, which took place in 1909, carried workforce problems to great dimensions.
The working conditions of the railway workers, who were also another group of workers, were
not considered well, either. They were exploited by big railway companies; rest periods and meals
affected their health negatively. Adana was also affected by the strikes of 1908. Industrial workers
raided factories. Before the First World War, around 5,000 workers were operating in the cotton-based industries. The First World War had raised labor wages quite. In this study, in the process from
the 19th century to the Mondros Armistice, the working conditions and living requirements of the
workers in Adana will be emphasized.

Kaynakça

• İtidal Gazetesi, S.7, 24 Kânûn-ı Evvel 1324 [6 Ocak 1909]Arıkoğlu, Damar, Hatıralarım, İstanbul, Tan Gazetesi Matbaası, 1961.Mağmumi, Şerafettin, Anadolu ve Suriye’de Seyahat Hatıraları, haz. Nazım Hikmet Polat, Ankara, Cedit Neşriyat, 2010.