Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Kolay Para Kazanmanın Yolu: İhtikâr/Vurgunculuk

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 360 - 374, 23.08.2019

Muharrem Öztel

https://doi.org/10.21551/jhf.573399

Cited By: 1

Öz

İhtikâr
(vurgunculuk) her hangi bir mal ve hizmet üretmeden, para piyasasında yapılan
spekülasyon ve manipülasyonlarla gayrimeşru şekilde paradan para kazanma
yoludur. Bu yöntemle risk almadan kolay yoldan para kazananlar muhtekir
(vurguncu) olarak isimlendirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin son asır para
piyasalarında esnaf, tüccar, sarraf ve banker olarak faaliyet gösterenlerin
çoğunluğu gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarıyla muhtelif ülke vatandaşı
yabancılardı. Dolayısıyla ihtikâra başvuranların da çoğunlukla bu zümrelerden
muhtekirler olduğu görülür.

Osmanlı
meskûkâtı ve kâğıt parası üzerinden ihtikâr yaparak para kazanmak dönem piyasa
aktörleri için kolay ve son derece karlı bir yol olmuştur. Ülke içinde ve
dışında meydana gelen bir takım iktisadi gelişmeler, bu dönemde yoğunlaşan
ihtikârı beslemiştir. Dönem boyunca devlet idaresinin karşılaştığı özellikle
mali sorunlar nedeniyle hayata geçirdiği maliye ve para politikaları
muhtekirler için bulunmaz fırsatlar ortaya çıkarmıştır. Mağşuş meskûkâtın ve
kâğıt paranın tedavülü muhtekirlere ciddi kazanç fırsatları sunmuştur.
Özellikle Paranın, çeşitli vilayetlerde farklı rayiçlerle tedavül ettirilmesi
para ticareti yoluyla ihtikârı ciddi bir kazanç yolu haline getirmiştir. Bu
dönemde dünya gümüş piyasalarında meydana gelen gelişmeler, iç faktörlerle
birleşince muhtekirlerin daha da zenginleşmesine imkân vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Para Piyasası, İhtikâr (vurgunculuk)

Easy Way to Make Money in the Late Ottoman Empire: Profteering

Öz

Profiteering is the illegal and illegitimate means of earning money from money, with speculation and manipulations in the money market, without producing any goods or services. Those
who earn easy money without risking in this way are called profiteers. Merchants, sarrafs and bankers in the last century’s money markets in the Ottoman State were non-Muslim Ottoman citizens
and foreigners. Therefore, most of the profiteers were non-Muslim citizens and foreigners.
The profiteering over Ottoman coins and paper money has become an easy and extremely
profitable way to earn money. Some economic developments that had taken place both inside and
outside the country increased the profiteering at this period. During this period, the state administration faced serious financial problems. The fiscal and monetary policies applied to solve these
problems offered incomparable opportunities for profiteers. The circulation of low value coins and
paper money opened up serious earnings fields for the profiteers. Coins were circulating in different values in different provinces across the country. Especially this was a serious way of earnings
for profiteers. The developments that took place in the world silver market during this period combined with the internal factors led to the enrichment of the profiteers.  

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, money market, profiteering, profiteer

Kaynakça

• Sadaret Müteferrik Evrakı (A.M)26/3, 1278 R 10.
• Cevdet Belediye (C.BLD)16/756, 1218 S 20.
• Cevdet Darphane (C.DRB)45/2206, 1254 Ra 25. 17/844, 1227 C 13.
• Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH, MKT)2411/48, 1318 C 10.1042/13, 1323 Za 20.2699/49, 1326 Z 9.2715/89, 1326 Z 29.671/21, 1320 Z 22.
• Hattı Hümayun (HAT)564/27655, 1238 Z 29.567/27803, 1245 Z 29.
• Hariciye Nezareti İdare (HR.İD)244/11, 1914 09 05. 244/12, 1914 09 05.
• 2.Telif Eser ve MakalelerAkar, Şevket Kamil. “Tanzimat Döneminde Para Bozdurma Sorunu ve Köşe Sarrafları 1839-1879”. Ekonomi Bilimleri Dergisi, c. 3, no 1, (2011): 125 vd.
• Akyıldız, Ali. Para Pul Oldu Osmanlı’da Kâğıt Para, Maliye ve Toplum. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Al, Hüseyin. “Tanzimat Döneminde Ufaklık Para Sorunu 1839-1879”. Ekonomi Bilimleri Dergisi. c. 3, no 1, (2011): 73-75.
• Altınay, Ahmet Refik. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Meskûkât”. Türk Tarih Encümeni Mecmuası. 15. Sene, Numara 7 (84), (1 Kanunun-ı Sani 1341): 2.
• Altınay, Ahmet Refik. “Hicri 13.Asırda İstanbul Hayatı”. İstanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası. cilt VIII, sayı 4, (1932): 3-4.
• Baban, Şükrü. “Tanzimat ve Para”. Tanzimat I. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, (1999): 247.
• Bölükbaşı, Ö. Faruk. “Ziynet Altını”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. Sayı 33, (2015): 120-122.
• Carım Fuad. Yazar ve Seyyah Jean Chardin’in Anlattığı Kalp Para Ticareti. Berksoy Matbaası, 1965.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca ve Türkçe Ansiklopedik Lûgat. yay. haz. Aydın Sami Güneyçal. 11. baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1993.
• Engelhard. Türkiye ve Tanzimat: Devlet-i Aliyye’nin Tarih-i Islahatı (1826-1882). terc. Ali Reşad. İstanbul 1328.
• Francis, Marion-Crawford. 1890’larda İstanbul. çev. Şeniz Türkömer. 3. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Hasan Ferid. Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi Meskûkât, cilt 1, haz. Mehmet Hakan Sağlam. İstanbul: T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü Yayını, 2008.
• İbnü’l Hakkı Lütfi. “Usul-i Meskûkât-ı Kadime”. Ulum-i İktisadiye ve İctimaiye Mecmuası. 2. sene cilt 1, no 2/14. (1325): 185,189, 200.
• İsmail Galip. Takvim-i Meskûkât-ı Osmaniye. İstanbul: Mihran Matbaası, 1307/1889/1890.
• La Baronne Durand de Fontmagne. Kırım Savaşı Sonrasında İstanbul. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1977.
• Ölçer, Cüneyt. Son Altı Padişah Zamanında İstanbul’da Basılan Gümüş Paralar. İstanbul: Yenilik Basımevi, 1966.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı’da Paranın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Parvus Efendi. “Türkiyenin Mali Esareti”, Bilgi Mecmuası, C. I, (1 Kanun-ı Sani 1329): 229.
• Pere, Nuri. Osmanlılarda Madeni Paralar, İstanbul: 1968.
• Şemseddin Sami. Kamus-i Türki. 1-2. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Taşkın, Figen. “1844 Tashih-i Sikke Sonrasında Para Düzeni ve Kalpazanlık”. Studies of the Ottoman Domain. cilt 6, sayı 11, (2016): 11-12.Toprak, Zafer. İttihat Terakki ve Cihan Harbi 1914-1918. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2016.