Safevi Devleti Kurulmadan Önce Erdebil Dergâhı Şeyhlerinin Siyasi Faaliyetleri

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 3, 724 - 753, 27.12.2019

Şaban Cem Tuysuz

https://doi.org/10.21551/jhf.646539

Öz

Moğol
egemenliği döneminde Azerbaycan’da kurulan Erdebil dergâhı, diğer sufi
anlayışlardan farklı olarak siyasi amaçlarla hareket etmiş, Ortadoğu’nun kaos ortamında
Müslüman Türkler için umut kaynağı olmuştur. Kuzeyde Deşt-i Kıpçak’tan güneyde
Yemen’e, batıda Akdeniz sahillerinden doğuda Seylan’a (Sri Lanka) uzanan geniş
bir sahada dini ve siyasi faaliyetler göstermiş, sonunda Sasanilerden sonra ilk
kez İran’ı tek bayrak altında birleştiren Safevi İmparatorluğu’nu kurmuştur.

Kurulduğu
andan itibaren siyasi işaretler gösteren dergâh, diğer dergâhlara oranla çok
daha geniş bir sahada faaliyet gösterdiği için bölge siyasetinde bir aktör
konumuna gelmiştir. Bu nedenle dergâhın şeyhleri Moğollardan başlayarak,
Timurlular, Çobanoğulları, Celayirliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Osmanlılar
ile bir takım siyasi ve dini ilişkiler kurmuştur. Bu ilişkilerin sonucunda bir  tasavvuf hareketini askeri bir harekete
dönüştürerek 234 yıl boyunca İran’a egemen olacak bir devletin temellerini
atmışlardır.  

Anahtar Kelimeler

Erdebil Dergâhı, Safeviler, Kızılbaş, Türkmen

Political Activities of Sheiks of Ardebil Convent Before The Foundation Of Safavid State

Öz

Erdebil convent which was founded in Azerbaijan during the Mongol rule was different from other Sufi conceptions and acted for political purposes, and became a source of hope for Muslim Turks in the chaos of the Middle East.
It has displayed religious and political activities in the north from Desht-i Kipchak to Yemen in the south, to the east
on the Mediterranean coasts and to Ceylon(Sri Lanka) in the east.
Since it was founded, it has become an actor in the regional politics since it operates in a much wider area
than other convents. For this reason, the sheikhs of the convent, with the beginning of Mongolians, established some
political and religious relations with Timurids, Celaymen, Karakoyunlu, Akkoyunlu and Ottomans. As a result of these
relations, they transformed a Sufi movement into a military movement and laid the foundations of a state that would
dominate Iran for 234 years.  

Anahtar Kelimeler

Ardebil Convent, Safavids, Qizilbash, Turkoman, Sheikh Cunayd

Kaynakça

• Abbaslı, Mirza, “Safevilerin Kökenine Dair”, Belleten, TTK, Ankara, 1976, XL/158, s. 287-329.Abdurrahman b. Muhammed, İbn-i Haldûn, el-`İber, Farsçaya çev. Àbdu`l-Muhammed Âyetî, (Târîh-i İbn-i Haldûn I-VI) Tahran, 1375 hş.
• Abdüllatif Kazvini; Lübbü’t-Tevarih(Safevi Tarihi), çev. ve not: Hamidreza Muhammednejad, Birleşik Yayınevi, 1. Bs. Ankara, 2011, s. 19-20.
• Ahmed b. Celaleddin Muhammed Fasîh-i Havâfî, Mucmel-i Fasîhî, I-III, neşr. Mahmud Ferruh, Meşhed, 1341 hş.
• Aka, İsmail, “Selçuklu Sonrası Ortadoğu’da Türk Varlığı” Türkler Ansiklopedisi, Ankara, 2002 VI/1470-1491.
• Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı (1405–1447), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1994.
• Àskallânî, Şahabe’d-dîn ibn-i Hâcer, ed-Dureru’l-kâmine fi `Âyân el-mieye es-sâmine, I-VI, neşr. Muhammed Sayed Câd el-Hak, Kahire, 1966.
• Âsterâbâdî, Azîz b. Erdeşîr, Bezm u Rezm, neşr. Köprülüzade M. Fuad, İstanbul, 1928.
• Atıcı Arayancan, Ayşe; “Karakoyunlu Sultanı Cihanşah’ın Şeyh Cüneyd’e Karşı Aldığı Önlemler”