An Example of Modernization Efforts in Bread Production in the Ottoman Empire: “Ekmek ve Ma‘mûlât-ı Dakîka Firma-i Osmâniyesi” and its Regulations

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 3, 895 - 910, 28.09.2020

Salih Başkutlu

https://doi.org/10.21551/jhf.785003

Öz

The population of Istanbul in the first quarter of the 20th century passed over 1 million due to migration, war and other different reasons. The bread demand of this much heavily populated city had stood as an issue which must had been solved. This was because bread was the primary food resource for the inhabitants of Istanbul. The flow of migrants to the city regard to the Russo-Turkish War (1886-1887) and Balkan Wars raised heavily the consumption of cheap bread. Apart this fact, Istanbul as the capital of the empire has already had populated bureaucrat and military population. In order to fulfill the bread demand urgent solutions needed to be taken. The solving of high bread demand with the old method of bread making of mill and bakery was long away out of potential. From this point of view the construction of modern bread companies and mills was unavoidable. Thus, works related to this gained speed and modern bread production sites came to construction. In addition to this in order to better control the production of companies and consumption of bread, stock companies emerged out. One of this stock companies was “Ekmek ve Ma‘mûlât-ı Dakîka Şirket-i Osmâniyesi”. This company beside bread was aimed to produce and sell Bagette, macaroni, cake, chocolate and any other bakery products.

Anahtar Kelimeler

Stock, Bread, Company, Population, Mill, Firm

Osmanlı Devleti’nde Ekmek Üretiminde Modernleşme Çabalarına Bir Örnek: “Ekmek ve Ma‘mûlât-ı Dakîka Şirket-i Osmâniyesi” ve Nizamnamesi

Öz

Özet
Göç, savaş ve başka nedenlerden ötürü 20. yüzyılın ilk çeyreğinde İstanbul’un nüfusu 1 milyonun üzerine çıkmıştı. Bu kadar yoğun nüfusun yaşadığı bir kentin ekmek ihtiyacı, çözülmesi gereken bir problem olarak durmaktaydı. Çünkü ekmek İstanbul ahalisinin temel besin kaynağıydı. 1878-1879 Osmanlı-Rus Harbi ve Balkan Savaşları neticesinde kente akan göçmen kitleleri ucuz ekmek talebini bol miktarda arttırmıştı. Bunun haricinde imparatorluğa başkentlik yapan İstanbul’da kalabalık bir bürokrat ve askerî sınıf da mevcuttu. Kentte artan ekmek talebini karşılamak için acil çözümlere ihtiyaç vardı. Geleneksel yöntemlerle üretim yapan değirmen ve fırınlar ekmek sıkıntısını giderecek potansiyelden uzaktı. Bu açıdan Avrupa standartlarına uygun üretim yapan modern ekmek fabrikalarının ve değirmenlerin inşa edilmesi kaçınılmazdı. Nitekim bununla ilgili çalışmalar hız kazandı ve İstanbul’da modern ekmek üretim tesisleri inşa edilmeye başlandı. Bu sürecin sağlıklı işlemesi için ekmek fabrikalarının üretim ve tüketim organizasyonunu sağlayacak anonim şirketler ortaya çıktı. Bunlardan biri de “Ekmek ve Ma‘mûlât-ı Dakîka Şirket-i Osmâniyesi”ydi. Bu şirket ekmeğin yanı sıra francala, bisküvi, makarna, pasta, çikolata ve her türlü unlu mamuller üretip satmayı hedeflemişti.

Anahtar Kelimeler

Ekmek, Anonim Şirket, Değirmen, Nüfus, Fabrika

Kaynakça

• Alp, Ruhat. Kafesten Temsiliyete: Osmanlı Devleti’nde Veliahtlık Kurumu (1908-1922), Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2019
• Altı, Aziz ve Salih Başkutlu. “Bebek Peksimethanesi”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), Cilt 7, Sayı 18, 2020, s. 419-437.
• Aynural, Salih. İstanbul Değirmenleri ve Fırınları Zahire Ticareti 1740-1840, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2001.
• Batur, Afife. “Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarlığı”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e: Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4, İstanbul, 1985, s. 1038-1067.
• Camgöz, Mevlüt. Ekmek, Buğday ve Şehir: 19. Yüzyıl Osmanlı İstanbul’unun İaşe Meselesi, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2017.
• Demir, Uğur. “Hayata Geçirilemeyen Bir Proje: Haydarpaşa Ekmek Fabrikası”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI, C. II, s. 479-490.
• Demirtaş, Mehmet. “İstanbul Fırınlarının Buğday ve Un İhtiyacının Karşılanmasında Görülen Usulsüzlükler ve Uygulanan Yaptırımlar”, Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu 2, Editör: Feridun Emecen, Emrah S. Gürkan, Ali Akyıldız, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2014, s. 169-185.
• Eyice, Semavi. Yabancıların Gözüyle Bizans İstanbul’u, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2017.
• Faroqhi, Suraiya. “İstanbul’un İaşesi ve Tekirdağ-Rodoscuk Limanı (16-17. Yüzyıllar)”, Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar II, ODTÜ Gelişme Dergisi, Ankara, 1979-1980, s. 139-154.
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2007.
• Göktepe, Kaya. “İstanbul'un İaşesinin Temini Meselesi ve İstanbul'un İaşesine Katkı Sağlayan Bir Merkez: Tekirdağ Kazası (XVIII.-XIX. Yüzyıllar)”, Belleten, Cilt 81, Sayı 292, 2017, s. 857-916.
• Griswold, William. “Climatic Change: A Possible Factor in the Social Unrest of Seventeenth-Century Anatolia”, Humanist and Scholar: Essays in Honor of Andreas Tietze, Ed.: Heath Lowry and Donald Quataert, ISIS Press, İstanbul, 1993, p. 37-57.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, Cilt 1, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2000.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı Nüfusu: Demografik ve Sosyal Özellikleri (1830-1914), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• Kolay, Arif. “İstanbul’un İaşesinde Deniz Ulaşımının Önemi”, VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (İstanbul: 27-28 Mayıs 2016), s. 174-194. Öz, Mehmet. “Osmanlı Klasik Döneminde Tarım”, Osmanlı: İktisat, C. 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 66-73.
• Revue Commerciale du Levant: Bulletin Mensuel de la Chambre de Commerce Française de Constantinople, 8.V 12564, No 99, Constantinople, 30 Juin 1895. Ticaret ve Ziraat Nezareti 1329-1331 Seneleri Sanayi İstatistiki, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1333.
• Uzun, Ahmet. “Osmanlı Devleti'nde Şehir Ekonomisi ve İaşe”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3, Sayı 6, 2005, s. 211-235.