Türk Gümrüğünde Sanayi Eksenli Muafiyetler (1929-1943)

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 130 - 141, 29.03.2021

Suna Altan

https://doi.org/10.21551/jhf.852807

Cited By: 1

Öz

Uluslararası ticari faaliyetlerin ortaya çıkmasıyla birlikte, ülkeler arası ticareti takip etmek amacıyla gümrük sistemi ortaya çıkmıştır. Her ülke kendine özgü gümrük kanunları çıkartarak ikili ticaretini kontrollü bir şekilde sürdürmüştür. Ülkeler, artan uluslararası ticaretle birlikte gümrük kanunlarında düzenlemeler ve değişiklikler yapmaya başlamışlardır. Gümrük kanunlarında düzenlemeler yapan ülkeler, ihtiyaçları doğrultusunda ithalatta gümrük vergisinden muafiyet sağlama yoluna gitmişlerdir. Uluslararası ticarette yer edinmeye çalışan Türkiye Cumhuriyeti Devleti de, 1923 yılında imzalanmış olan Lozan Antlaşması gereğince, 1929 yılına kadar gümrüklerde herhangi bir uygulama yapma hakkına sahip olamamıştır. Lozan Antlaşmasında verilen sürenin 1929 yılında son bulmasının ardından çıkartılan Gümrük Tarife Kanunu’yla, Türkiye kendi gümrüklerine dair artık tek yetkili mercii olmuştur. Kanunun yürürlüğe girmesinin ardından ülkenin ihtiyaçları doğrultusunda dış alımlarda gümrük vergisi muafiyeti uygulaması sağlayan ülkeler arasında Türkiye de yer almıştır. Devlet, muafiyet uygulamasını daha çok sanayi odaklı olarak gerçekleştirme kararı almıştır. İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar neticesinde, 1927 yılında çıkartılmış olan Teşvik-i Sanayi Kanunu’yla sanayinin kalkınması adına ilk adım atılmıştır. 1929 yılı itibariyle sanayi faaliyetlerini artırma çalışmalarında, sanayilerin eksikliklerini tamamlamak adına yurt dışından destek alınması konusu gündeme gelmiştir. Sanayinin gelişmesi için gerekli malzemelerin yurt dışından getirilmesinde gümrük muafiyeti uygulaması uygun görülmüştür. 1929-1945 yılları arasında değişen koşullar ve ihtiyaçlar çerçevesinde gümrük vergisi muafiyetinde değişiklikler yapılmıştır. Bu çalışmada; 1929-1945 yılları arasında, (i) Cumhuriyet döneminde Türkiye’deki gümrük muafiyeti düzenlemeleri, (ii) kriz ve savaş ortamında sanayi faaliyetlerinin gelişmesi adına yurt dışından getirilen ürünler, (iii) hangi ülkelerden destek alındığı ve (i) sanayi ürünleri için uygulanan gümrük muafiyetinden ne derece faydalanıldığı gibi konular, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı ve Cumhuriyet Arşivi belgeleri ışığında ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gümrük, Muafiyet, Sanayi, Ticaret, Kalkınma

Industrial Axial Exemptions in the Turkish Customs (1929-1943)

Öz

With the emergence of international commercial activities, a customs system has emerged in order to monitor international trade. Each country maintained its bilateral trade in a controlled manner by enacting its own customs laws. With increasing international trade, countries have begun to make regulations and changes in their customs laws. Countries that make regulations in their customs laws have opted for exemption from customs duty in imports in line with their needs. Trying to find a place in international trade, the Republic of Turkey, too, did not have the right for the implementation of any customs rules until 1929 in accordance with the Treaty of Lausanne, signed in 1923. Following the end of the time allocated in the Treaty of Lausanne in 1929, Turkey became the sole competent authority of their own customs as she issued the Law on Customs Tariff. Following the enactment of the Law, Turkey became one of the the countries that provide the exemption of customs duties on foreign purchases to meet the needs of the country. The state has decided to implement the exemption application with a more industry focus. As a result of the decisions taken at the Izmir Economy Congress, the first step was taken in the name of the development of the industry with the Encouragement of Industry Law enacted in 1927. As of 1929, in efforts to increase industrial activities, the issue of getting support from abroad in order to complete the deficiencies of the industries came to the agenda. The customs exemption application has been deemed appropriate in bringing the necessary materials for the development of the industry from abroad. Changes were made in the customs tax exemption between 1929 and 1945 within the framework of changing conditions and needs. In this work, using the archive documents of the Department of Presidential State Archives and the Republic Archives, it was aimed to study the issues of (i) customs exemption arrangements during the Republican era in Turkey, (ii) products brought from abroad for the development of industrial activities in crisis and war environment, (iii) from which countries support was received, and the extent to which the customs exemption for industrial products has been utilized between the years 1929-1945.

Anahtar Kelimeler

Customs, Exemption, Industry, Trade, Development

Kaynakça

• Avcıoğlu, Doğan, Türkiye’nin Düzeni Dün Bugün Yarın, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul 2015
• Boratav, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, İmge Kitapevi, Ankara 2006
• Çarıklı, Targan Hacim, İkinci Cihan Harbi Sonunda Milletler Arası Ticaret, Tanin Matbaası, İstanbul 1947
• Çavdar, Tevfik, Türkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960, İmge Kitapevi, İstanbul 2003
• Çetinkol, Hayrettin, Türk Ticaret Rehberi ve Adres Kitabı 1944-1945, Osman Bey Matbaası İstanbul
• Gümrük Müşavirleri Derneği, GATT Dosyası, Gümrük Dergisi Cilt.13, 1995, ss.55-61
• İnan, Afet, İzmir İktisat Kongresi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989
• Keyder, Çağlar, Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye, Yurt Yayınları.3, Ankara 1982
• Kili, Suna, Türk Devrim Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014
• Koçak, Cemil, Türk Alman İlişkileri (1923-1939), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013
• Kurtoğlu, Ramazan, Türkiye Ekonomisi (1823-2010), Destek Yayınları, İstanbul 2019
• Kuruç, Bilsay, Mustafa Kemal Dönemi Ekonomi, Bilgi Yayınları, Ankara 1987
• Kütükoğlu, Mübahat S., “Gümrük” İslam Ansiklopedisi Cilt.14, İstanbul 1996, ss.260-68
• Louıs, Pommery, Yeni Zamanlarda İktisat Tarihi 1890-1939, Ankara Ünv Siyasal Bilgiler Fak Yayınları, Ankara 1956
• Metinsoy, Murat, İkinci Dünya Savaşında Türkiye, Türkiye İş Bakası Kültür Yayınları, İstanbul 2017
• Ökçün, Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi, AÜSBF Yayınları.262, Ankara 1971 Pamuk, Şevket, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İş Bakası Kültür Yayınları, İstanbul 2015
• Roberts,J.M. (Çev.Fehti Aytuna) Avrupa Tarihi, İnkılap Kitapevi, İstanbul 2010
• Saka, Hasan, Dış Ticaret ve Gümrük Politikası, Maarif Matbaası, Ankara 1945
• Singer, Morris, The Economic Advence Of Turkey 1938-1960, Turkish Economic Society Yayını, Ankara 1977
• Tekeli, İlhan – İlkin, Selim, İkinci Dünya Savaşı Türkiye’si Cilt.2, İletişim Yayınları, İstanbul 2016
• Tezel, Yahya S., Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015
• Toprak, Vamık, Gümrük Politikası, Sevinç Matbaası, Ankara 1965
• Weisiger, Alex, “World War II: German Expansion And Allied Response” Logics Of War, Cornell University Press, 2013, ss.104-150
• Yıldırım, İsmail, Cumhuriyet Döneminde Demiryolları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2001