Muğla Kentinde Kültürel Mirasın İzini Sürmek: Unutulmaya Yüz Tutmuş Geleneksel Bir Meslek Olan “Semercilik” Üzerine İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 118 - 151, 30.03.2023

Metin Menekşe , Onur Berber

https://doi.org/10.21551/jhf.1265882

Öz

İnsanlığın tarihi kadar eski olan el sanatları geleneği, insanoğlunun ihtiyaçları doğrultusunda giderek zenginleşmiştir. Meslek sahibi insanlar, farklı zamanlarda el emeği ürünler ortaya koymuşlar ve zaruri ihtiyaçların giderilmesini sağlamışlardır. Fakat günümüzde meydana gelen gelişim ve bunun beraberinde ortaya çıkan değişim, toplumların kültürüne de yansımıştır. Özellikle değişen teknoloji, yaşam biçimleri ve ihtiyaçlar söz konusu mesleklerin geleceğini de etkilemiştir. Bu etki ise geleneksel meslekler açısından iyi yönde olmamıştır. Geleneksel kültürün bir parçası olan el sanatları, değişimin de etkisiyle günümüzde işlevini yitirmeye başlamıştır. El sanatlarına duyulan ihtiyaç giderek azalmış, hazır ürüne rağbet artmıştır. Bu alanlarda çalışacak eleman bulunamamaya başlamıştır. Dolayısıyla eski ustaların sahip olduğu meslekî bilgi ve tecrübe yeni kuşaklara aktarılamamıştır. Bu nedenle de el sanatlarıyla uğraşacak çıraklar yetiştirilememiştir. En nihayetinde ilgili mesleklerin unutulup gitmesi durumu ortaya çıkmıştır.
Bu çalışmada, kökleri çok eskilere giden ve sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan önem taşıyan geleneksel mesleklerden semerciliğin tarihi seyri Muğla şehri özelinde incelenmiştir. Nitekim Muğla, tarihî Arasta’sı, Yağcılar Hanı, Saburhane Semti, Saatli Kule’si ile geleneksel olanı muhafaza etme gayretinde olan bir şehirdir. Geleneksel kent dokusu izlerinin günümüzde de yaşatılmaya çalışıldığı bir yerleşim yeri olma özelliğini taşımaktadır. Aynı zamanda, el sanatları alanında da önemli bir potansiyele sahiptir. Arşiv belgeleri ve diğer yazılı kaynaklardan hareketle bu el sanatlarına dair bilgilere ulaşılabilmektedir. Ayrıca sözlü tarih yöntemi de kullanılarak birtakım bilgiler elde edilebilmektedir. Nitekim Muğla şehir merkezinde semercilik mesleğini icra etmiş olan son ustaların yanında çalışmış iki kaynak kişi tespit edilerek onların bilgilerinden istifade edilmiştir. En nihayetinde, Muğla şehir merkezinde unutulmuş geleneksel bir meslek olan semerciliğe dair yazılı kaynaklardan ve mesleği icra edenlerin gözlemlerinden, deneyimlerinden yararlanılması yoluyla kültürel mirasa dikkat çekmek ve daha sonra bu alanda yapılacak çalışmalara referans oluşturmak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muğla, Arasta, Kültürel Miras, Geleneksel Meslekler, Semercilik

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1919B012107121

Tracing the Cultural Heritage in the City of Muğla: An Investigation on the Forgotten Traditional Profession of Saddlebags

Öz

The tradition of handicrafts, which is as old as the history of humanity, has gradually become richer in line with the needs of human beings. Professional people produced handmade products at different times and ensured that essential needs were met. However, today's development and the accompanying change have also been reflected in the culture of societies. Especially changing technology, lifestyles and needs have also affected the future of these professions. This effect was not good for traditional professions. Handicrafts, which are a part of traditional culture, have begun to lose their function with the effect of change. The need for handicrafts has gradually decreased, and the demand for ready-made products has increased. The shortage of personnel to work in these areas has begun. Therefore, the professional knowledge and experience of the old masters could not be transferred to the new generations. For this reason, apprentices to deal with handicrafts could not be trained. Eventually, the situation of forgetting related professions has emerged.
In this study, the historical course of saddle making, which is one of the traditional professions that has very old roots and is important in terms of social, cultural and economic aspects, has been examined in the city of Muğla. As a matter of fact, Muğla is a city that strives to preserve the traditional with its historical Arasta, Yağcılar Han, Saburhane District and Saatli Kule. It has the characteristic of being a settlement where traces of traditional urban texture are tried to be kept alive today. At the same time, it has an important potential in the field of handicrafts. Based on archival documents and other written sources, information about these handicrafts can be reached. In addition, some information can be obtained by using the oral history method. As a matter of fact, two source people who worked with the last masters who have practiced the saddlebag business in the city center of Muğla have been identified and their knowledge has been benefited from. Ultimately, it is aimed to draw attention to the cultural heritage by benefiting from the written sources about saddle-making, a forgotten traditional profession in the city center of Muğla, and from the observations and experiences of those who practice the profession, and to create a reference for the studies to be done in this field later on.

Anahtar Kelimeler

Mugla, Arasta, Cultural Heritage, Traditional Professions, Saddlebags

Proje Numarası

1919B012107121

Kaynakça

• Akça, Bayram, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Muğla’da Debağ (Tabakçılık) Esnaf Teşkilatı”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, S. 4, Bahar 2001, (ss. 1-7).
• Akgünlü, Volkan Levent, Temettuat Kayıtlarına Göre XIX. Yüzyılın Ortalarında Muğla’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, (Ed. Ahmet Yiğit), Renk Ofset Baskı, Muğla 2008.
• Akpınarlı, Feriha, vd., Kahramanmaraş El Sanatları, Cilt: 1, Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları, Kahramanmaraş 2014.
• Aksoy, Ömer Asım, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2011.
• Aktüre, Sevgi, “19. Yüzyılda Muğla”, Tarih İçinde Muğla, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara 1993.
• Aladağ, Ertuğrul, Muğla Evi, Hamle Matbaacılık, Muğla 1991.
• Arı, Mehmet, “Ahiliğin Siyasal Boyutları ve Günümüzde Yeniden Yorumlanması’’, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 2008, (ss.38-55)
• Arlı, Mustafa, “El Sanatlarının-Gerileme, Kaybolma ve Öğretim Biçimlerinin Değişme Nedenleri ile Geliştirilme ve Yaşatılmasına İlişkin Öneriler”. I. Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri 18-21 Kasım 1981, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, İzmir 1984, (ss.41-51).
• Barışta, H. Örcün, Türk El Sanatları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
• Çandarlı Şahin, Aslı, “Kentin Kültürel Aktarım Mekânları Muğla Kent Merkezi Örneği”, ERDEM, Haziran, Sayı: 80, 2021, (ss. 1-28).
• Çolak, Melek, “Sakız Hanım’la Mahur Bey’in Muğlası”, Konuşan Sokaklar Menteşe, (Edt. Mustafa Gökçe-Aslı Çandarlı Şahin-Ahmet Karadeniz), Günce Yayınları, Ankara 2020, (s. 11-37).
• Çubukcuoğlu, Merve İpek, “Tarihi Gerede Arastası Sağlıklaştırma Çalışması”, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük 2019.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2007.
• Dilmaç, Oğuz, “Erzurum’da Kaybolmaya Başlayan Yöresel El Sanatları”, Akdeniz Sanat Dergisi, 2013, 6 (11), (ss.93-101).
• Ekici, Metin ve Fedakâr, Pınar, “Ege Üniversitesi” Deneyimleriyle Somut Olmayan Kültürel Mirası” Yaşatarak Koruma”, Millî Folklor, 25(100), s. 50-60.
• Ekinci, Oktay, Yaşayan Muğla, Bilimsel Eserler Kolektif Şirketi, İstanbul 1985.
• Evvel Zaman İçinde İzmir, (Yayına Hazırlayan: Uğur Yeğin), İzmir Ticaret Odası Kültür, Sanat ve Tarih Yayınları 10, İstanbul 2009.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C. IX, (Sadeleştiren Mümin Çevik) Üçdal Neşriyat, İstanbul 1984.
• Fidan, Süleyman, “Gaziantep’te Zanaatler: Semercilik, Çulculuk ve Palancılık”, Journal of Gaziantep University Journal of Social Sciences, 16(2), (ss. 580-593).
• Glassie, Henry, Günümüzde Geleneksel Türk Sanatı, (Çev. Yasemin A. Süha Oğuzertem), Pan Yayıncılık, İstanbul 1993.
• Kahveci, Mücella, “21. Yüzyıla Girerken Geleneksel Türk El Sanatları”, Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara 1998, (ss. 387-397).
• Kardaş, Canser, “Zamanın Yükü: Muş’ta Geleneksel Semerciliğin Son Temsilcisi Burhan Usta”, İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 2018, Cilt 2, Sayı 2, (ss.40-50).
• Kayadibi, Pakize, “Semercilik, Hamutçuluk, Kürtüncülük”, Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi, C. 2, T.C. Ticaret Bakanlığı Yayını, Ankara 2021, ( ss. 373-384).
• Keleş, Erdoğan, XIX. Yüzyıl Ortalarında Muğla’da Aile Yapısı, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Kızıler, Hamdi, “Osmanlı Toplumunun Sosyal Dinamiklerinde Ahilik Kurumu”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, 4 (2), 2015, (ss. 408-423)
• Koç, Turan, “Sanat”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.36, İstanbul 2009, (ss. 90-93).
• Kunduracı, Osman, “Muğla- Yatağan İlçesi Turgut Köyünde Semercilik”, 14. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi, Aydın, 11-13 Kasım 2020, (ss.95-98).
• Kütükoğlu, Mübahat S., Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı, TTK Yayınları, Ankara 2010.
• Levent, Ayşe - Levent, Cumali, “Arapgir’in Son Palancıları”, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 2021, 7(47), (ss.1450-1461).
• Maden, Fahri, “XVIII. Yüzyıl Sonu XIX. Yüzyıl Başlarında Kastamonu’da Esnaf Grupları, Zanaatkârlar ve Ticari Faaliyetler”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı:15, Güz 2007, (ss.149-167).
• Mete, Zekai, “Muğla”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXX, İstanbul 2007, (ss.376-379).
• Oğuz, Burhan, Türkiye Halkının Kültür Kökenleri (Tarım, Hayvancılık, Meteoroloji), Bölüm 3, 2/C, Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
• Olivier, Antonie, Türkiye Seyahatnamesi, C. 2, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1977.
• Ögel, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C.3, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1978.
• Özdoğan, Havva, «Plansız Gelişen Meydanlarda Mekânsal Bütünleşme ve Morfolojik Bileşenlerin Çözümlenmesi: Muğla Saburhane Meydanı Örneği”, MEGARON, C. 16, S. 1, 2021, (ss.143-156).
• Öztürk, İsmail, “Türk El Sanatlarının Günümüzdeki Durumu (Tarihçe Sorunlar Öneriler)”, Sanat Dergisi: Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Sayı: 7, 2005, (ss. 67-75).
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.2, Mîllî Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
• Polat, Cavit, “Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluşundan Günümüze Yöresel El Sanatlarının Sorunları Üzerine Bir Değerlendirme: Maraş Örneği”, Akdeniz Sanat, 6 (12) , 2013, (ss.123-140).
• Polat, Cavit, Osmanlı’dan Günümüze Maraş’ta Bakırcılık, Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları, 2014.
• Sennett, Richard, Zanaatkâr, (Çev. Melih Pekdemir), Ayrıntı Yayınevi, İstanbul 2009.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet 1317.
• Taner, Nuri, “Bir Halk Sanatı olarak Semercilik ve Türkiye’de Bu Sanatla İlgili Terim, Deyim ve Araçlar”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri V, 23-27 Haziran 1986, Maddi Kültür, Başbakanlık Basımevi, Ankara, (ss. 377-398).
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, C.2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
• Türkeş, Ünal, Kurtuluş Savaşında Muğla, Yelken Matbaası, İstanbul 1973.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1988.
• Vital Cuinet, La Turquie d’Asie, C. III, Ernest Leroux, Paris 1893.
• Zanaatkârlar Kanunu (Kanun-Name-İ Ehl-İ Hiref), Haz. Abdullah Uysal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Yayın no:498, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1982.