Operation of Thermal Springs in the Transition Period from the Ottoman Empire to the Republic (1800-1949)

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 4, 405 - 424, 25.12.2024

Şerif Başaran , Hilal Algül

https://doi.org/10.21551/jhf.1581612

Öz

This study examines the development of the operation of thermal springs and health tourism during the transition from the Ottoman Empire to the Republic of Türkiye (1800-1949). In the first section, general information about hot springs is presented and the effects of hot springs on health are detailed. The role of thermal springs on health, trade and tourism, especially from the Ottoman period to the early years of the Republic, is discussed. In the Ottoman Empire, thermal springs were highlighted by both local and foreign doctors for their therapeutic properties and had great importance in terms of health services. During the Ottoman period, the thermal springs attracted attention not only from the local people but also from foreign visitors seeking healing. In addition to health services, the thermal springs' contribution to trade and the local economy also increased during this period. Small businesses and commercial activities, especially those developing around hot springs, supported the economic vitality in different regions of the Ottoman Empire. During the Republican era, the governments led by Mustafa Kemal Atatürk and İsmet İnönü gave special importance to the modernization of the thermal springs and their operation by the state. In this process, thermal springs have had a strategic role not only in terms of health tourism but also in terms of regional development and national health policies. Renewing the infrastructure of thermal springs, building modern health facilities and comprehensive policies to increase tourism potential were among the most important steps of this period. . The state has implemented various modernization projects to bring the therapeutic aspects of thermal springs to wider audiences and to increase the contribution of these facilities to health tourism. In this study, not only a literature review was conducted, but also documents obtained from the Ottoman and Republican archives were examined in detail. These documents revealed the differences and similarities between the spa policies in both periods and provided the opportunity to analyze in more depth how the spas transformed in terms of health and tourism. During the transition from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey, the importance of thermal springs in terms of both economic and health was preserved, but the differences in the policies followed during this process and the steps taken for the modernization of thermal springs were closely associated with the socio-economic conditions of the period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Thermal Baths, Republic, Bathhouses, Tourism

Osmanlı Devleti'nden Cumhuriyet'e Geçiş Sürecinde (1800-1949), Kaplıcaların İşletilmesi

Öz

Bu çalışma, Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinde (1800-1949) kaplıcaların işletilmesi ve sağlık turizmi açısından nasıl bir gelişim gösterdiğini incelemektedir. İlk bölümde kaplıcalar hakkında genel bir bilgi sunulmuş ve kaplıcaların sağlık üzerindeki etkileri detaylandırılmıştır. Özellikle Osmanlı döneminden başlayarak Cumhuriyet'in ilk yıllarına kadar, kaplıcaların sağlık, ticaret ve turizm üzerindeki rolü ele alınmıştır. Osmanlı Devleti’nde kaplıcalar, hem yerli hem de yabancı doktorlar tarafından tedavi edici özellikleriyle ön plana çıkarılmış ve sağlık hizmetleri açısından büyük bir öneme sahip olmuştur. Osmanlı döneminde, kaplıcalar sadece yerel halk tarafından değil, aynı zamanda şifa arayan yabancı ziyaretçiler tarafından da ilgi görmüştür. Kaplıcaların, sağlık hizmetlerinin yanı sıra ticaret ve yerel ekonomiye katkıları da bu dönemde artmıştır. Özellikle kaplıcalar etrafında gelişen küçük işletmeler ve ticari faaliyetler, Osmanlı Devleti’nin farklı bölgelerinde ekonomik canlılığı desteklemiştir. Cumhuriyet dönemine gelindiğinde ise, Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü'nün liderliğindeki hükümetler, kaplıcaların modernizasyonuna ve devlet eliyle işletilmesine özel bir önem vermiştir. Bu süreçte, kaplıcalar sadece sağlık turizmi açısından değil, aynı zamanda bölgesel kalkınma ve ulusal sağlık politikaları açısından da stratejik bir role sahip olmuştur. Kaplıcaların altyapısının yenilenmesi, modern sağlık tesislerinin inşa edilmesi ve turizm potansiyelinin artırılmasına yönelik kapsamlı politikalar bu dönemin en önemli adımları arasında yer almıştır. Devlet, kaplıcaların tedavi edici yönlerini daha geniş kitlelere ulaştırmak ve bu tesislerin sağlık turizmine katkılarını artırmak için çeşitli modernizasyon projelerini hayata geçirmiştir.
Bu çalışmada, sadece literatür taraması yapılmamış, aynı zamanda Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi arşivlerinden elde edilen belgeler de detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bu belgeler, her iki dönemdeki kaplıca politikaları arasındaki farkları ve benzerlikleri ortaya koymuş, kaplıcaların sağlık ve turizm açısından nasıl bir dönüşüm geçirdiğini daha derinlemesine analiz etme fırsatı sağlamıştır. Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinde kaplıcaların hem ekonomik hem de sağlık açısından önemi korunmuş, ancak bu süreçte izlenen politikaların farklılıkları ve kaplıcaların modernizasyonuna yönelik atılan adımlar, dönemin sosyo-ekonomik koşullarıyla da yakından ilişkilendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kaplıcalar, Cumhuriyet, Hamamlar, Turizmi

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Ferhat Onur, Naim KARAGÖZ, ve Sezgin ZABUN. “Sağlık Turizmi Uygulamaları Ve Türkiye’ye Getirilerine İlişkin Bir Değerlendirme” 20, sy 2 (2019).
• AKBULUT, Gülpınar. “Türkiye’de Kaplıca Turizmi Ve Sorunları”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1, sy 9 (2010): 35-54.
• AKÇAY, Yasin, Hülya Keskin ÇITIROĞLU, Alaaddin ÇAKIR, ve Gürkan BACAK. “İnegöl-Oylat Jeotermal Kaynağının Termal Turizm Açısından Değerlendirilmesi”. Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi 4, sy 2 (2014): 27-37.
• AKOĞLAN KOZAK, Meryem, Savaş EVREN, ve Onur ÇAKIR. “Tarihsel Süreç İçinde Turizm Paradigması”. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 24, sy 1 (2013).
• AKYILDIZ, hüseyin, ve Ömer EROĞLU. “Türkiye Cumhuriyeti dönemi uygulanan iktisat politikaları”. süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 9, sy 1 (2004): 42-62.
• ALBAYRAK, Mustafa. “Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Yılları ve Demokratikleşme Sürecinin İlk On Yılı”. Ankara Barosu Dergisi, sy 1 (2014): 295-312.
• ALLER, Tana Joy. “Roman healing spas in Italy : A study in design and function”. Unpublished doctoral dissertation, University of Alberta, 1998.
• BAŞOĞLAN, Öncü. “Mimari Miras Yönetimi Ve Sürdürülebilir Turizm: Batı Anadolu Tarihi Kaplıcaları Örneği”. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2010.
• BATĞI, Özlem. “Seyahatnamelerde Osmanlı İnsanının Hastalıkları Ve Tedavi Yöntemleri”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD) 4, sy 8 (2017): 169-82.
• BUCAK, Turgay, ve Esin ÖZKAYA. “Çanakkale İlinin Termal Turizm Potansiyeli”. Aksaray Üniversitesi İİBF Dergisi 5, sy 2 (2013): 6-23.
• BURAN, Şebnem. “Türkiye’deki Termal Kaynakların Sağlık Turizmi Üzerine Etkisi”. Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, 2024.
• CİHANGİR, İsa Serhan. “Jeotermal Kaynakların Termal Turizm Açısından Değerlendirilmesi: ‘Ilgın’”. İçinde Jeotermal Kaynakların Termal Turizm Açısından Değerlendirilmesi: “Ilgın”, 197-210. Van: Vam Yüzümcü Yıl üniversitesi (IWACT), 2017.
• ÇELİK, Ayşegül. “Sağlık Turizmi Kapsamında Termal İşletmelerde Sağlık Hizmetleri Pazarlaması Ve Algılanan Hizmet Kalitesi: Balçova Termal İşletmesinde Bir Uygulama”. Yüksek Lİsans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2009.
• ÇETİNKAYA, Mehmet Yavuz, Kamil YAĞCI, ve Muhammet ÖNEK. “Erzurum’un Termal Turizm Potansiyeli Üzerine Kavramsal Bir Araştırma”. Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, sy 53 (2022).
• ÇİFTÇİ, Cuma, ve Yusuf ATAY. “Kaplıca Turizmi Potansiyeli Açısından Şanıurfa Karaali Kaplıcası”. International Journal of Social Science 6, sy 7 (2013): 513-35.
• ÇONTU, Mehmet. “Alternatif Turizm Çeşitleri Ve Kızılcahamam Termal Turizmi Örneği”. Yüksek Lisans Tezi, Abant izzet Baysal Üniversitesi, 2006.
• DEĞİRMENCİ, Serkan. “İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye Ekonomisi: Politikalar, Yaklaşımlar ve Sonuçlar”. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 12, sy 2 (2023).
• DİKMETAŞ YARDAN, Elif, Hacer DİKMETAŞ, Nurcan COŞKUN US, ve Birgül YABANA. “Türkiye ve Dünya’da Sağlık Turizmi”. Sağlıkta Performans Ve Kalite Dergisi 8, sy 2 (2014): 27-42.
• DİNÇ, Sait. “Atatürk Sonrası Türkiye’de İç ve Dış Politikada Gelişmelere Genel Bir Bakış (1938 - 1965)”. Adana Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi Yayını, 2008.
• EDİNSEL, Sercan, ve Orhan ADIGÜZEL. “Türkiye’nin Sağlık Turizmi Açısından Son Beş Yıldaki Dünya Ülkeleri İçindeki Konumu ve Gelişmeleri”. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 4, sy 2 (2014): 167-90.
• EYİCE, Semavi. “Bursa Kaplıcalarını İlmi Bakımdan İlk Olarak İnceleyenlerden Dr. Bernard ve Eseri.” İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, sy 33 (1970): 485-95.
• GÜLENÇ, Seher. “Sağlık Turizminin Tarihsel Gelişim Süreci (1923-2023)”. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi 34, sy 3 (2023): 176-88.
• İLBAN, Mehmet Oğuzhan, Ahmet KÖROĞLU, ve Düriye BOZOK. “Termal Turizm Amaçlı Seyahat Eden Turistlerde Destinasyon İmajı: Gönen Örneği”. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7, sy 13 (2018).
• KALABAK, Ali Yasin. “Osmanlı’nın Son Döneminin Sosyo Ekonomik Buhranları Ve Mali Emperyalizm”. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 14, sy 27 (2014): 307.
• KARAKAYA, Enis. “KAPLICA”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 2001. https://islamansiklopedisi.org.tr/kaplica. KAYA, Aysel. “Kaplıcalardan Termal Otellere: Yalova Termal”. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7, sy 2 (2023): 1812-32.
• KURT, Engin. “Prof. Dr. Nüzhet şakir dirisu’nun gözü ile bursa kaplıcaları”. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 4, sy 1 (2014): 38-42.
• KUŞÇU, Tayyar. Haymana Kaplıcası Ve Faydaları. İstanbul: Işıl Matbaası, 1946.
• KUZUCU, Kemalettin. “Osmanlı Döneminde Havza Kaplıcaları ve Kasabanın Sosyo-Ekonomik Gelişimindeki Rolü”. İçinde Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, 1. bs. Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• NESİPOĞLU, Gamze. “Olgusal Bir Yapı Olarak Sağlık Politikaları: 1920-1960 Yılları Arası Cumhuriyet Döneminin Tarihsel İzleği”. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi 21, sy 1 (2018): 165-77.
• OZKAN, Aysen. “Alteratıon Of The Thermal Hotels In Cekırge Dıstrıct: From The End Of The 19th To The 21st Century”. In 3rd International Multidisciplinary Scientific Conference on Social Sciences and Arts SGEM, 2016.
• Önge, Mehmet Yılmaz. Anadolu’da XII - XIII. yüzyıl Türk hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1995.
• ÖZATA, Mehmet, Zeliha ASİLKAN, Meryem ÇANKAYA, ve Emre SUZUK. “Türkiye Ve Dünya’da Sağlık Turizminine Genel Bir Bakış”. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) 5, sy 31 (2018).
• ÖZER, Nurten. “Kaplıca Hekimliğinin Çağdaş Gelişimi”. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi 2, sy 3 (1991): 35-39.
• ÖZŞAHİN, Emre, ve Çağlar Kıvanç KAYMAZ. “Türkiye’nin Termal Su Kaynaklarının Coğrafi Açıdan Değerlendirilmesi”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy 50 (2013): 28-38.
• ÖZTÜRK, Hülya. “Dr. Charles Ambroisse Bernard ile Dr Saip Giray’ın ‘Bursa Kaplıcaları’ Eserlerinin Değerlendirilmesi”. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Tıp tarihi ve Etik Dergisi 2, sy 1 (2017).
• SARI, Nil, Ahmet Zeki İZGÖER, ve Ahmet ERYÜKSEL. “Iı. Abdülhamid dönemi belge ve fotoğraflarıyla ılıca-kaplıca hamamları ve hasta tedavisi”. Tarih Ve Kültür Penceresinden Su Ve Sağlık İlişkisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, 2019, 309-51.
• SARIİPEK, Semih, ve Burhanettin ZENGİN. Uluslararası Sağlık Turizmi: Ülkeler, Uygulamaları. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, 2024.
• SUNAY, Serap. “Sultan ıı. Abdülhamid’in tebaasına şifa arayışı: kepekler kaplıcası”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD) 5, sy 13 (2018): 193-217.
• SÜR, Özdoğan. “Türkiye’nin Deprem Bölgeleri”. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy 2 (1993): 53-68.
• ŞİMŞEK, Mehmet. Şifalı Sulara Yolculuk Kaplıcalar, İçmeler. 2. bs. İstanbul: inkılap kitabevi, 2003.
• UYGUN, Hayrettin. “Konya İlinin Termal Turizm Potansiyeli”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2008.
• ÜNAL, Çiğdem. “Pasinler Kaplıcalarının Coğrafi Etüdü”. About the Eastern Geographical Review 8, sy 10 (2011).
• ÜRÜK, Zerrin Funda. “Medeniyetler İçinde Hamamın Gelişimi Ve Kültürel Olarak Mekân Analizleri”. Asos Journal, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 4, sy 28 (2016): 185-209.
• YARDAN, Elif Dikmetaş, Hacer DİKMETAŞ, Nurcan Coşkun US, ve Birgül YABANA. “Türkiye ve Dünyada sağlık turizmi”. Sağlıkta Performans Ve Kalite Dergisi 8, sy 2 (2014).
• YAŞAR, Selman. “Afyonkarahisar Gazlıgöl Kaplıcası’nın Tarihi Gelişimi”. sobider, sy 10 (2017): 155-66.
• YAŞAYANLAR, İsmail. “Bursa’da Mekan, Yapı ve Sağlık: Yıldırım Darüşşifası, Yeni Kaplıca ve Hamidiye Gureba Hastanesi”. İçinde Bir Ömür Tarih, Gaye Kitabevi. Bursa: OSMANGAZİ BELEDİYESİ YAYINLARI, 2022.
• YEGÜL, Fikret. Antik Çağ’da Hamamlar ve Yıkanma. İstanbul: Homer Kitabevi, 2006.