HAYAT BİLGİSİ DERS KİTAPLARI İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALARIN İÇERİK ANALİZİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 75 - 86, 25.12.2017

Semra Güven , Melek Ayyayla Püsküllü

Öz

Bu
çalışmanın amacı, Hayat Bilgisi ders kitapları ile ilgili Türkiye’de 1996-2016
yılları arasında yapılmış tez ve araştırma makalelerini bazı değişkenlere göre incelemektir.
Bu kapsamda Hayat bilgisi ders kitaplarıyla ilgili 30 tez ve 23 makale
incelenmiştir. İncelenen tezlere YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişime
açık olan tezlerden, makalelere ise ULAKBİM’de taranan ilgili dergiler ve
Türkiye’deki üniversitelerce yayınlanan dergilerden ulaşılmıştır. Belirlenen
tez ve makaleler araştırmacılar tarafından geliştirilen “Tez/Makale İnceleme
Formu” kullanılarak, “çalışmaların yayın türü, yayın yılı, araştırmanın yapıldığı
üniversite, araştırmalarda kullanılan veri toplama araçları, incelenen ders
kitaplarının yayınevi, basım yılı, sınıf düzeyi ve inceleme kriteri” başlıkları
altında incelenmiştir. Çalışma sonucunda, bu konuda yüksek lisans tezlerinin ve
araştırma makalelerinin olduğu, doktora çalışmalarının pek olmadığı sonucuna
varılmıştır. Çalışmalarda hem devlet hem özel yayınevlerinin kitaplarının
incelendiği, bazı çalışmalarda ise incelenen kitapların yayınevlerinin
belirtilmediği görülmüştür. 2005 ve 2006 yıllarında basılan kitapların daha çok
incelendiği ve incelemenin daha çok içerik açısından yapıldığı görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

hayat bilgisi, ders kitapları, içerik analizi

THE CONTENT ANALYSIS OF THE STUDIES ABOUT LIFE SCIENCE TEXTBOOKS

Öz

The aim of this study is to
examine the thesis and research articles related to Life Science textbooks in
Turkey between 1996-2016 according to some variables. Within this scope, 30
thesis and 23 articles about Life Science textbooks were examined. The theses
examined were obtain from the theses which are accessible from the database of the Council of Higher Education
the National Thesis Center and the articles were reached from both the related
journals scanned in the National Academic Network and Information Center and
the journals published at universities in Turkey. The determined theses and
articles are classified under the titles of “publication type of studies,
publishing year, university where research is conducted, data collection tools
used in studies, the publishing house of the textbook examined, year of
publication, grade level and review criteria” using "Thesis/Article Review
Form" developed by researchers. As a result of the study, it has been seen
that there are some master’s thesis and research articles in this subject;
however, there are not many doctoral theses about it. It shows that the books
of the state and private publishing houses were examined in these studies
while in some studies it is seen that the publishing houses of the
examined books were not mentioned. It is resulted that books published in 2005
and 2006 have been examined more frequently and examined more in terms of
content.

Anahtar Kelimeler

life science, textbooks, content analysis

Kaynakça

• KAYNAKÇA Bauer, M. W. (2003). Classical content analysis: A review. In M. W. Bauer & G. Gaskell (Eds). Qualitative researching with text, image and sound (131-151). London: Sage Publication. Bektaş, M. ve Karadağ, B. (2013). Hayat bilgisi öğretimi alanında yapılan lisansüstü tezlerinin eğilimleri ve değerlendirilmesi. International Journal of Human Sciences, 10(2), 113-129. Binbaşıoğlu, C. (2003). Hayat bilgisi öğretimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi. Erdem, D. (2011). Türkiye’de 2005–2006 yılları arasında yayımlanan eğitim bilimleri dergilerindeki makalelerin bazı özellikler açısından incelenmesi: Betimsel bir analiz. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 2(1), 140-147. Geçit, Y. ve Kartal, A. (2010). Türkiye’deki sosyal bilgiler eğitimi araştırma konuları üzerine bir inceleme. International Conference on New Trends in Education and Their Implications, 11-13 November, Antalya-Turkey, 101-107. Güven, M., Aslan, B. ve Akyol, E.Y. (2017). Türkiye’de psikolojik danışma ve rehberlik alanında yapılan doktora tezlerinin incelenmesi (2000-2016). Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 6(3), 136-147. Güven, S., Aydın, G. F., Çayır, F. S. (2017). İlköğretim Türkçe ders kitaplarıyla ilgili yapılan lisansüstü tezlerin içerik analizi. Uluslararası Eğitim Yönetimi Forumu - 8 (19-21 Ekim 2017, Türkiye, Ankara), Özet Bildiri Kitabı, s. 779-780. Kabaca, T. ve Erdoğan, Y. (2007). Fen bilimleri, bilgisayar ve matematik eğitimi alanlarındaki tez çalışmalarının istatistiksel açıdan incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(22), 54-63. Kılıç, A. ve Seven S. (2003). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Ankara: Pegem A Yayıncılık. MEB (1995). Ders kitapları ve eğitim araçları yönetmeliği, Tebliğler Dergisi, 2434. MEB (2007). Ders kitapları ile eğitim araçlarının incelenmesi ve değerlendirilmesine ilişkin yönerge, Tebliğler Dergisi, 2597. MEB (2009). İlköğretim 1, 2 ve 3. sınıflar hayat bilgisi dersi öğretim programı ve kılavuzu. Anka¬ra: Ders Kitapları Müdürlüğü Basımevi. Şahin, T.Y.(2002). Öğretim materyal ve teknolojileri, C. Öztürk-D. Dilek (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi (281–315). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Şahin, M., Yıldız, D. ve Duman, R. (2011). Türkiye’deki sosyal bilgiler eğitimi tezleri üzerine bir değerlendirme. Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 2(2), 96-121. Tarman, B., Acun, İ. ve Yüksel, Z. (2010). Sosyal bilgiler eğitimi alanındaki tezlerin değerlendirilmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 725-746. Tarman, B., Güven, C. ve Aktaşlı, İ. (2011). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitimi alanında yapılan doktora tezlerinin değerlendirilmesi ve alana katkıları. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 391-410. Tutsak, S. ve Batur, Z.(2011). Cumhuriyetten günümüze Türk eğitim sisteminde ders kitabı: İki örneğin karşılaştırılması. Turkish Studies, 6 (3), 355-389. Ünsal, Y. ve Güneş, B. (2003). Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak MEB ilköğretim 8. sınıf fen bilgisi ders kitabına fizik konuları yönünden eleştirel bir bakış. Kastamonu Eğitim Dergisi, 11(2), 387–394. Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• ARAŞTIRMADA İNCELENEN ÇALIŞMALARIN LİSTESİ Makaleler Akcan, P. İ. (2005). Edinim sürecinde görünüş ilköğretim 2. sınıf hayat bilgisi kitaplarındaki eylemler durum türleri ve görünüş etkileşimi. Ankara Üniversitesi Dil Dergisi, 130, 7-17. Alpan, G. B. (2004). Ders kitaplarındaki grafik tasarımının öğrenci başarısına ve derse ilişkin tutumlarına etkisi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 3(6), 193-209. Aykaç, N. (2012). Sosyal bilgiler ve hayat bilgisi ders kitaplarının toplumsal cinsiyet açısından değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 50-61. Bektaş, M. ve Uzunkol, E. (2015). Hayat bilgisi dersi ve çoklu zekâ alanları: ikinci sınıf öğrenci çalışma kitaplarının değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 14(2), 364-378. Beydoğan, H. Ö. ve Ocak, G. (2005). İlköğretim okulları 3. sınıf hayat bilgisi ders içeriğinin amaçlarla tutarlılık ve öğrenci seviyesine uygunluk açısından yeterlilik düzeyi (standart belirleme- Erzurum ili örneği). Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 109- 132. Erol, B. ve Kıroğlu, K. (2012). Hayat bilgisi ders kitaplarının dil ve anlatım yönünden değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 32. Gözütok, F.D., Taş, İ.D., Rüzgar, M.E., Akçatepe, A.G. ve Yetkiner, A. (2015). İlkokul birinci sınıf hayat bilgisi kitaplarının değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 14(3), 825-844. Gülüm, K. ve Çeltik, D. (2014). İlkokul 2. sınıf hayat bilgisi ders ve çalışma kitabinin niteliğini arttıracak öneriler. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38(1), 46-58. Güneş, Ö. (2008). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet ayrımı (1990-2006), Toplum ve Sosyal Hizmet, 19(2), 81-95. Güven, S. (2010). İlköğretim hayat bilgisi dersi ders ve öğrenci çalışma kitaplarının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 35(156), 84-95. Candan, D. G. ve Ergen, G. (2014). 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarının temel evrensel değerleri içermesi bakımından incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 134-161. İnal, N. ve Taş, A. M. (2011). İlköğretim 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarına ilişkin öğretmen görüşleri. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 279-295. Kabapınar, Y. ve Akbal, Y. (2010). Sınıf öğretmenlerinin 1998 ve 2004 yılı ilköğretim programlarına göre hazırlanmış hayat bilgisi ders kitaplarına ilişkin değerlendirmeleri. Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 32(32), 95-122. Kabapınar, Y. (2002). İlköğretim hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretiminde kullanılan ders kitapları ve öğretim materyalleri açısından Türkiye ve İngiltere örnekleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri/Educational Sciences: Theory & Practice, 2(1), 247-270, Kabapınar, Y. ve Özkan, Ö. (2012). Hayatın bilgisine ilişkin deneyimler sunma boyutunda hayat bilgisi ders kitaplarındaki örnek olaylar ve işlevleri. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 35(35), 137-156. Kabapınar, Y. (2013). 1998 ve 2004 öğretim programlarına göre yazılmış hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarında sosyal olay ve değerlerin sunumu. Eğitim Bilimleri Dergisi, 25(25), 109-127. Karaca, N.H. ve Ocak, G. (2011). Hayat bilgisi ders kitaplarının becerilere uygunluk düzeyinin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Kuramsal Egitimbilim, 4(1), 108-125. Kepenekci, Y. K. (2003). İlköğretimde insan hakları ve sorumluluk eğitimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34, 280-299. Kepenekci, Y. K. ve Ökdem, M. (2013). İlköğretim hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarında tüketici hakları. İlköğretim Online, 12(3), 674-686. Ocak, G. (2004). İlköğretim okulları 3. sınıf hayat bilgisi ders içeriğinin kültürel değerlere uygunluk düzeyi (standart belirleme- Erzurum ili örneği). Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1 (1), 1-13. Özkan, R. (2013). İlköğretim ders kitaplarında kadın figürü. International Journal of Social Science, 6(5), 617-631. Pamuk, İ. ve Pamuk, A. (2016). Almanya’da Sachunterricht ve Türkiye’de hayat bilgisi ders kitaplarında okulda demokrasi uygulamalarına örnek olarak sınıf başkanı seçimi. Cumhuriyet İnternational Journal of Education-CIJE, 5(2), 67-83. Tel, M. (2014). İlköğretim hayat bilgisi ders kitaplarındaki spor ve boş zaman temalarının değerlendirilmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1-11.
• Tezler Acar, D. (2006). 1962-2005 yılları arasında hayat bilgisi Türkçe ve sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan Atatürk kavramının içerik analizi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Akbal, Y. (2009). 1998 ve 2004 ilköğretim programlarına göre hazırlanan hayat bilgisi ders kitaplarının içerik ve kullanılabilirlik açılarından karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Akbulut, S. (2007). İlköğretim 1.sınıf hayat bilgisi ders kitaplarının içerik bakımından öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Akın, B.İ. (2007). 2005-2006 öğretim yılı ilköğretim okulları hayat bilgisi ders kitaplarının pedagojik açıdan değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. Arslan, Ş. (2008). İlköğretim 1. kademe birinci sınıf Türkçe-matematik ve hayat bilgisi ders kitaplarındaki illüstrasyonların grafiksel açıdan incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Balık, Z. D. (2016). Hayat bilgisi öğretim programındaki değerler bağlamında hayat bilgisi ders kitapları ile yüz temel eser listesindeki ulusal masalların karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van Çırpan, F. (2004). İlköğretim hayat bilgisi dersi kitaplarının öğretim programının hedeflerine ve ders kitabı özelliklerine uygunluk bakımından değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Erdoğan, Y. (2007). Yeni ilköğretim programında ara disiplinlerin içerikle örtüşme düzeyinin belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. Erol, B. (2010). Hayat bilgisi ders kitaplarının dil ve anlatım yönünden değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun. Gürol, A. (2002). İlköğretim 1. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarında bulunan resimlerin çocuğun eğitimine etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Güzel, D. (2013). 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarının temel evrensel değerleri içermesi bakımından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale. İnal, F. N. (2010). İlköğretim 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarına ilişkin öğretmen görüşleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya. İşcen, F. (2008). İlköğretimin amaçları açısından ilköğretim 1. kademe ders kitaplarını incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas. Kale, M. (2015). Hayat bilgisi ders kitaplarında yer alan değerlerin içerik analizi (1948-2012). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Kancı, T. (2008). Türk erkeği ve kadını hayal etmek: ilkokul ders kitaplarında milliyetçilik, modernlik ve militarizm 1928-2000. Doktora Tezi, Sabancı Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Karaca, N. H. (2008). İlköğretim hayat bilgisi ders kitaplarının 2005 hayat bilgisi ders programında yer alan becerileri uygunluk düzeyinin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Afyonkarahisar ili örneklemi). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon. Kars, N. (2006). Milli eğitim bakanlığına bağlı okullarda okutulan ilköğretim hayat bilgisi ders kitaplarının grafik tasarım açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Kaya, G. (2014). Hayat bilgisi dersi değerlerinin öğretiminde halk ozanlarının önemi: Neşet Ertaş bağlamında bir inceleme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Kibarkaya, M. (1996). İlköğretim ders kitaplarında tasarım sorunları ve uygulama çalışmaları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Özbey, S. Ö. (2001). Türkiye`de hayat bilgisi öğretim programlarının tarihsel gelişimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Özcan, M. (2010). İşitme engellilerin eğitiminde kullanılan ders kitaplarının grafik tasarım açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Gazi üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü, Ankara. Özdemir, C. (2006). İlköğretim ders kitap kapaklarının grafik tasarım ilkelerine uygunluğu açısından değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Özkan, Ö. (2010). Örnek olay yönteminin hayat bilgisi dersi öğrenme ortamlarında kullanımının etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Öztürk, M. (2001). İlköğretim ders kitaplarının sosyalleşme süreci açısından değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas. Uçar, K. (2004). Milli eğitim politikalarının hayat bilgisi ders kitaplarına yansıması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Ulusoy, S. (2011). Türkiye'de milli eğitim politikaları ve ilköğretim ders kitaplarının örtük ideolojisi olarak militarizm. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Yavuz, G. A. (2007). İlköğretimde kullanılan ders kitaplarının öğretime yardımcı unsurlar açısından değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Yıldırım, A. (2006). Yeni ilköğretim programına göre hazırlanmış hayat bilgisi ders kitaplarına ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi (Elazığ ili örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. Yiğit, Z. (2007). Hayat bilgisi dersi açısından Türkiye Fransa karşılaştırması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Yorgancı, F. (2008). İlköğretim ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rollerinin inşası. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.