THE EMERGENCE OF MODERN ENVIRONMENTAL MOVEMENTS IN THE CASE OF LATIN AMERICA: A COMPARISON OF ECO-MARXISM, ECO-SOCIALISM, AND ECO-ANARCHISM

Yıl 2025, Sayı: 15, 20 - 46, 28.12.2025

Meryem Argüç , Günay Gönüllü

https://doi.org/10.69494/jirps.1804224

Öz

This study examines the historical development of social movements, the characteristics of classical and new social movements, and the place of environmental movements within this framework. Social movements have existed since the beginning of human history in the form of rebellion and resistance; with the Industrial Revolution, they became organized, homogeneous, and working-class-focused classical structures. After the 1960s, new social movements emerged that were heterogeneous and flexible, shaped around individual identities, cultural values, and global issues. Environmental movements emerged as a response to the ecological destruction caused by industrialization and have been an important component of these new movements. This study examines environmental movements from the perspectives of eco-Marxism, eco-socialism, and eco-anarchism. The comparative analysis reveals that eco-socialism has the highest potential for success due to its capacity for local and global organization; eco-Marxism offers theoretical depth but faces obstacles in practice; and eco-anarchism is effective at the local level but limited on a global scale. Accordingly, the study emphasizes that these approaches complement each other and proposes coalitions for eco-Marxism, dissemination of practices for eco-socialism, and solidarity networks for eco-anarchism. Furthermore, it highlights the importance of these radical alternatives developed against the environmental and social crises of capitalism and evaluates their potential for global transformation.

Anahtar Kelimeler

Social movements , environmental movements , eco-Marxism , eco-socialism

DİRENİŞİN YEŞİL YÜZÜ: LATİN AMERİKA’DA EKO-MARKSİZM, EKO-SOSYALİZM VE EKO-ANARŞİZM ÖRNEKLERİ

Öz

Bu çalışma, toplumsal hareketlerin tarihsel gelişimini, klasik ve yeni toplumsal hareketlerin özelliklerini ve çevre hareketlerinin bu çerçevedeki yerini incelemektedir. Toplumsal hareketler, insanlık tarihinin başlangıcından itibaren isyan ve direniş biçimleriyle var olmuş; Sanayi Devrimi ile örgütlü, homojen ve işçi sınıfı odaklı klasik yapılar haline gelmiştir. 1960’lardan sonra ise bireysel kimlikler, kültürel değerler ve küresel sorunlar etrafında şekillenen heterojen ve esnek yeni toplumsal hareketler ortaya çıkmıştır. Çevre hareketleri, sanayileşmenin yol açtığı ekolojik tahribata tepki olarak doğmuş ve bu yeni hareketlerin önemli bir bileşeni olmuştur. Çalışma çevre hareketlerini eko-Marksizm, eko-sosyalizm ve eko-anarşizm perspektiflerinden ele almaktadır. Karşılaştırmalı analiz sonucunda eko-sosyalizmin yerel ve küresel örgütlenme kapasitesiyle en yüksek başarı potansiyeline sahip olduğu; eko-Marksizmin teorik derinlik sunduğu ancak uygulamada engellerle karşılaştığı; eko-anarşizmin ise yerel düzeyde etkili ancak küresel ölçekte sınırlı kaldığı görülmüştür. Bu doğrultuda çalışmada, bu yaklaşımların birbirlerinin tamamlayıcısı olduğu vurgulanarak, eko-Marksizm için koalisyonlar, eko-sosyalizm için uygulama yaygınlaştırma, eko-anarşizm için ise dayanışma ağları önerilmektedir. Ayrıca, kapitalizmin çevresel ve toplumsal krizlerine karşı geliştirilen bu radikal alternatiflerin önemi ortaya koyularak, küresel ölçekte dönüşüm potansiyelleri değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal hareketler , çevre hareketleri , eko-Marksizm , eko-sosyalizm

Kaynakça

• Acosta, A. (2013). Extractivism and neoextractivism: Two sides of the same curse. M. Lang & D. Mokrani (Eds.), Beyond development: Alternative visions from Latin America (pp. 61–86). Rosa Luxemburg Foundation.
• Ajl, M. (2021). A people’s green new deal. Pluto Press.
• Andreucci, D., & Radhuber, I. (2017). Limits to “counter-neoliberal” reform: Mining expansion and the marginalisation of post-neoliberalism in Evo Morales’s Bolivia. Geoforum, 84, 280–291.
• Aşıcı, A., & Bünül, Z. (2011). Ekolojik kriz, kapitalizm ve eko-sosyalizm. Mülkiye Dergisi, 35(2), 25–45.
• Aydın, Z. (2012). Neoliberal küreselleşme, kalkınma ve yoksulluk. İmge Kitabevi.
• Aytekin, S. (2018). Latin Amerika’da neoliberal dönüşüm ve ekonomik kırılganlıklar. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 15(58), 45–68.
• Baer, H. A. (1996). The concept of the metabolic rift: Marx’s theory of ecological crisis. Organization & Environment, 9(4), 451–470.
• Baer, H. A. (2022). Climate change and capitalism in Australia: An eco-socialist vision for the future. Routledge.
• Bari, J. (1995). Revolutionary ecology: Biocentrism and deep ecology. Earth First! Journal, 15(2), 12–16.
• Barry, J. (1999). Environment and social theory. Routledge.
• Bedau, H. A. (1975). Civil disobedience: Theory and practice. Pegasus.
• Bebbington, A., & Bury, J. (2013). Subterranean struggles: New dynamics of mining, oil, and gas in Latin America. University of Texas Press.
• Bookchin, M. (1982). The ecology of freedom: The emergence and dissolution of hierarchy. Cheshire Books.
• Bookchin, M. (1996). The philosophy of social ecology: Essays on dialectical naturalism. Black Rose Books.
• Bookchin, M. (2013). Toplumsal Ekoloji ve Komünalizm (F. D. Elhüseyni, Çev.). Sümer Yayıncılık.
• Bookchin, M. (1999). Toplumu yeniden kurmak (Y. Ekinci, Çev.). Kaos Yayınları.
• Bulut, S. (2021). Yeni toplumsal hareketler ve kimlik politikaları. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 24(1), 45–62.
• Burkett, P. (1999). Marx and nature: A red and green perspective. St. Martin’s Press.
• Claeys, P. (2013). From food sovereignty to peasants’ rights: An overview of La Via Campesina’s rights-based claims. Transnational Legal Theory, 4(2), 268–281.
• Collier, G. (1999). Basta! Land and the Zapatista rebellion in Chiapas. Food First Books.
• Davidson, A. I. (2009). Eco-anarchism and radical ecology. Environmental Politics, 18(2), 220–240.
• Davulcu, M. (2018). Yeni toplumsal hareketler ve alternatif medya: Yeşil Gazete örneği. Turkish Studies – Social Sciences, 13(18), 43–57.
• Ertan, K. (1999). Kentsel Hareketlerden Yeni Toplumsal Hareketlere: Castells’in Sorgulanması ve Türkiye Örnekleri, Amme İdaresi Dergisi, 32 (3), 115-128.
• Flanagan E., & Raphael, D. (2023). From personal responsibility to an eco-socialist state: Political economy, popular discourses and the climate crisis. Human Geography 16(3): 244–259.
• Foster, J. B. (2000). Marx’s ecology: Materialism and nature. Monthly Review Press.
• Gandhi, M. (1951). Non-violence in peace and war. Navajivan Publishing.
• Geyer, R., Jambeck, J. R., & Law, K. L. (2017). Production, use, and fate of all plastics ever made. Science Advances, 3(7), e1700782. https://doi.org/10.1126/sciadv.1700782
• Gorz, A. (1991). Capitalism, socialism, ecology. Verso.
• Gürcan, E. C., & Peker, E. (2015). Latin Amerika’da neoliberalizm ve direniş. Notabene Yayınları.
• Holloway, J. (2002). Change the world without taking power: The meaning of revolution today. Pluto Press. IPCC. (2021). Climate change 2021: The physical science basis. Sixth assessment report. Intergovernmental Panel on Climate Change.
• Kara, H. (2015). Neoliberal politikalar ve toplumsal eşitsizlik: Latin Amerika deneyimi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 70(3), 115–140.
• Kaymak, S. (2023). Eko-Marksizm ve kapitalizmin ikinci çelişkisi. Sosyoloji Dergisi, 43(2), 1360–1375.
• Khasnabish, A. (2010). Zapatistas: Rebellion from the grassroots to the global. Zed Books.
• Kılınç, B. (2020). Çevrecilik ve toplumsal pratiklerin yeniden inşası. Ege Akademik Bakış, 20(2), 275–285.
• Köse, A. H., & Öncü, A. (2020). Küresel neoliberalizm ve alternatif arayışları: Latin Amerika örneği. Yordam Kitap.
• Kropotkin, P. (2001). Karşılıklı yardımlaşma: Bir evrim faktörü (A. Yılmaz, Çev.). Öteki Yayınevi.
• La Via Campesina. (2018). Declaration on the rights of peasants and other people working in rural areas (UNDROP). Food and Agriculture Organization.
• Li, M. (2021). Revisiting the Lauderdale paradox and the ecological crisis. Monthly Review, 73(4), 210–220.
• Liu, Y., & Datu, R. (2020). Lithium extraction and water use in Chile’s Atacama Desert. Environmental Science & Policy, 106, 1–10.
• Löwy, M. (2005). What is ecosocialism? Resistance Books.
• Löwy, M. (2015). Ekososyalizm: Kapitalizmin ötesinde bir gelecek (M. Çelebi, Çev.). Yordam Kitap.
• Malkoç, A. (2013). Yeni toplumsal hareketler teorisi üzerine. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 10(37), 133–149.
• Malm, A. (2016). Fossil capital: The rise of steam power and the roots of global warming. Verso.
• Melucci, A. (1988). Nomads of the present: Social movements and individual needs in contemporary society. Temple University Press.
• O’Connor, J. (1988). Capitalism, nature, socialism: A theoretical introduction. Capitalism Nature Socialism, 1(1), 11–38.
• Pepper, D. (1993). Eco-socialism: From deep ecology to social justice. Routledge.
• della Porta, D. & Diani, M. (2020). Social Movements: An Introduction. Oxford: Wiley-Blackwell.
• Rosset, P., Machín Sosa, B., Roque Jaime, A. M., & Ávila Lozano, D. R. (2011). The campesino-to-campesino agroecology movement of ANAP in Cuba. Journal of Peasant Studies, 38(1), 161–191.
• Saito, K. (2020). Karl Marx’s ecosocialism: Capital, nature, and the unfinished critique of political economy. Monthly Review Press.
• Smessaert, H., & Feola, G. (2023). Zapatismo and political ecology. Global Environmental Politics, 23(2), 1–17.
• Statista. (2025). Global carbon dioxide emissions by country. https://www.statista.com
• Stephen, L. (2002). Zapatisma and the feminist revolution. Duke University Press.
• Tilly, Charles (1978). From Mobilization to Revolution. New York: Newbery Award Records.
• Sweeney, S. (2020). The Final Conflict? Socialism and Climate Change. New Labor Forum, 29(2), 16–24.
• Şahin, F. (2009). Dünya sistem teorisi ve çevresel adaletsizlik. Sosyoloji Dergisi, 21(1), 141–154.
• Taşdemir, B. (2019). Neo-Gramşiyan bakış açısıyla Türkiye’deki çevresel hareketler. Toplum ve Demokrasi, 13(1), 120–133.
• Tilley, L., & Ajl, M. (2023). The threefold crisis and ecosocialist transition. Capitalism Nature Socialism, 34(3), 205–220.
• Touraine, A. (1981). The voice and the eye: An analysis of social movements. Cambridge University Press.
• Touraine, A. (1997). What is democracy? Westview Press.
• Türk, H. (2018). Ekososyalizm ve anarşist ekoloji yaklaşımları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(77), 121–128.
• Vivas, E. (2012). Women and food sovereignty. Right to Food and Nutrition Watch, 4(1), 95–101.
• Yanık, A., & Öztürk, S. (2014). Toplumsal hareketlerin kavramsal gelişimi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 69(2), 45–60.
• Yıldırım, G. (2012). Yeni toplumsal hareketler ve siyasetin yeniden tanımlanması [Yayınlanmamış Doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.