SOVYETLER BİRLİĞİ DÖNEMİNDEN GÜNÜMÜZE KIRGIZİSTAN-TACİKİSTAN SU SORUNLARI

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 95 - 110, 30.12.2022

Murat Burkan Serbest , Zhanylai Markisova

Öz

Orta Asya’da su kaynaklarının kullanımı ve paylaşımı sorunları uzun zamandır devam eden bölgesel bir meseleyi teşkil etmektedir. Sovyetler döneminde sınır kavram anlayışı sembolik niteliği taşımaktaydı. Sovyetlerin birleşik yönetim sistemi, doğal kaynakların kullanımı için ortak sistemin geliştirilmesi için zemin oluşturmuştur. Ayrıca her üyenin ülke kapasitelerine göre özel rolü belirlenmiştir. Bu dönemde uygulanan Orta Asya Birleşik Enerji Sistemi’nin ortadan kalkması, Orta Asya’daki ülkelerde bağımsızlıktan sonra doğal kaynaklar üzerinde sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. 1924’te Orta Asya cumhuriyetlerinde Ulusal Devlet Sınırlarının Belirleme sürecinin başlaması, bölgede sınır ve su sorunları başta olmak üzere birçok alanda anlaşmazlıklara yol açmıştır. Orta Asya ülkelerinde ulus bazlı sınır ve toprakların belirlenmesi, yıllarca devam eden sınır sorununun başlangıcı olmuştur. Birlik içinde Orta Asya topraklarını kapsayan eski Türkistan Valiliği’nin parçalanması sürecinde bölgedeki halklarının birlikteliğine son vermekle kalınmadığı, Sovyet cumhuriyetleri arasındaki birleşik etkileşim sistemini ihlal ettiğini belirtmek gerekir. Orta Asya’daki Fergana Vadisi uzun zamandır çeşitli alanlarda sorunların devamlı olarak ortaya çıktığı potansiyel çatışma alanıdır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra çözülmemiş sınır sorunları, Kırgızistan ve Tacikistan arasında su kaynaklarının paylaşımı konusunda anlaşmazlıklarıda beraberinde getirmiştir. Özellikle Kırgızistan’ın Batken ve Tacikistan’ın Soğd sınırında, su sorunları sık aralıklarla yaşanmaktadır. Özellikle bahar ve yaz döneminde söz konusu ülkelerin su kaynaklarına olan ihtiyaçlarının artması, gerginliğin derinleşmesine neden olmuş ve bazı çatışmalara yol açmıştır. Sovyetler Birliği döneminde ortak kullanılan su kanalları bağımsızlık döneminde baskı aracı olarak kullanılmaya başlamıştır. Bu çalışmada, Kırgızistan ve Tacikistan arasındaki su paylaşımı sorunlarını ortaya çıkaran faktörler ele alınmış, sınır ve su sorunları arasındaki bağlantı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgızistan, Tacikistan, Su Sorunları, Sınır Sorunları, Sınırlandırma ve İşaretlendirme.

Kaynakça

• Alamanov, S.K. (2018). Anklavı v Tsentralnoy Azii: İstoriyi Voprosa i Sovremennıye Problemı. Postsovetskiye issledovaniya. T. 1., 5(2018):451-459.
• Arynova, A. & Schmeier, S. (2021) Conflicts over Water and Water Infrastructure at the Tajik-Kyrgyz Border: A Looming Threat for Central Asia? IHE Delft, https://waterpeacesecurity.org/files/68
• Avrasya Kalkınma Bankası (2021). İnvestitsii v Vodno-energitiçeskiy Kompleks Tsentralnoy Azii (Yayın No.21/3), https://eabr.org/upload/iblock/185/EDB_WEC_CA_Report_RU_web.cleaned.pdf adresinden alındı
• Birdişli, F. (2017). Orta Asya Bölgesel Güvenlik Kompleksi Bağlamında Kırgızistan-Özbekistan İhtilafı. Yönetim Bilimleri Dergisi, 15(30):123-143.
• Bağımsız Devletler Teşkilatı İnternet Sitesi, https://e-cis.info/news/566/99283/ , (Erişim Tarihi 21 Nisan 2022)
• BBC NEWS İnternet Sitesi, “İz-za Çego Konfliktuyut Tadjikistna i Kirgiziya”, 16 Ocak 2014, https://www.bbc.com/russian/international/2014/01/140116_tajikistan_kyrgyzstan_border_conflict , (Erişim Tarihi 20 Ekim 2021)
• CAWATERinfo İnternet Sitesi, “Agreement between the Governments of the Republic of Kazakhstan, the Kyrgyz Republic, and the Republic of Uzbekistan on the Use of Water and Energy Resources of the Syr Darya Basin (Bishkek, March 1998)”, Sözleşme, 17 Mart 1998, http://www.cawater-info.net/library/ca.htm , (Erişim Tarihi 17 Nisan 2022)
• Central Asian Bureau for Analytical Reporting İnternet Sitesi, “Kyrgyz-Tajik border disputes: reasons and ways of solution”, 18 Nisan 2021, https://cabar.asia/en/kyrgyz-tajik-border-disputes-reasons-and-ways-of-solution , (Erişim Tarihi 20 Mart 2022)
• Demirci, L. (2012). Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın Kesişimindeki Sorunlu Vadi: Fergana. Savunma Bilimleri Dergisi, 11(2):33-69.
• Elektronnaya Biblioteka İstoriçeskih Dokumentov İnternet Sitesi, “№87 Postanovleniye Orgbüro TsK RKP(b) “O Natsionalnom Razmejevanii Sredneaziatskih Respublik”, 17 Ağustos 2018, http://docs.historyrussia.org/ru/nodes/38467-postanovlenie-orgbyuro-tsk-rkp-b-o-natsionalnom-razmezhevanii-sredneaziatskih-respublik-4-iyunya-1924-g , (Erişim Tarihi 18 Kasım 2021)
• Eşment, B. (2011). Raspredelenie Vodnıh Resursov v Tsentralnoy Azii Nerazreşimaya Problema? Friedrich-Ebert-Stiftung.
• Janusz-Pawletta, B. & Gubaidullina, M. (2015). Transboundary Water Management in Central Asia. Cahiers d’Asie Centrale, 25:195-215.
• Joldoshov, A. (2019). Kimlik ve Sınır: Orta Asya’da Sınır Sorunları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 19(2), 303-326.
• Kaktus Media Haber Ajansı İnternet Sitesi, “Reportaj Mejdunarodnogo Frantsuzskogo Radio o Konflikte na Kırgızsko-tajikskoy Granitse”, 18 Temmuz 2021, https://kaktus.media/doc/442765_reportaj_mejdynarodnogo_francyzskogo_radio_o_konflikte_na_kyrgyzsko_tadjikskoy_granice.html, Erişim Tarihi 20 Mart 2022)
• Kırgızistan Su Kaynaklar Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, https://water.gov.kg/index.php?option=com_content&view=article&id=228&Itemid=1274&lang=ru (Erişim Tarihi 14 Kasım 2021)
• Kurmanalieva, G. (2018). Kyrgyzstan And Tajıkıstan: Endless Border Conflicts, L'Europe en Formation, 2018(1), 121-130.
• Mukhabbatov, H.M. (2016). “Water Resources of Tajikistan and Water Use Issues in Central Asia”, Post-Soviet Issues (3), 29-45.
• Mokeev A. & Altımışova Z. (2019). Sovyet Döneminin İlk Yıllarında Kırgızistan’da Millî Özerk Cumhuriyet Kurma Konusundaki Fikrî Münakaşalar, BELLETEN, 83(298),1081-1096. DOI: 10.37879/belleten.2019.1081
• Mosello, B. (2008). Water in Central Asia: A Prospect of Conflict or Cooperation? Journal of Public & International Affairs, (19), 151-154. OOO «UZGIP» Institute Resmi Web Sitesi, https://uzgip.uz/ (Erişim Tarihi 20 Mart 2022)
• Povışeniye Energetiçeskoy Bezopasnosti v Tsentralnoy Azii. (2022). Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, https://www.osce.org/files/f/documents/8/9/513790_0.pdf
• Pulatov, Y.E. (2021). Mejgosudarstvennoe Vodnoe Sotrudniçestvo Tadjikistana s Sopredelnımi Stranami. Opıt Razvitiya transgraniçnogo sotrudniçestva v stranah VEKTSA. Taşkent: Set vodohozyastvennıh organizatsiy stran VEKTSA, Nauçno-informatsionnıy tsentr MKVK.
• Radiyo Azattık Haber Ajansı İnternet Sitesi, “Konflikt na Kırgızsko-tajikskoy Granitse: Ot Kamney i Palok k Pulyam i Bombam”, 30 Nisan 2021, https://rus.azattyk.org/a/batken_voruh_border_conflict_april13/24970561.html , (Erişim Tarihi 20 Mart 2022)
• Radiyo Azattık Haber Ajansı İnternet Sitesi, “Novıy İntsident v Batkene”, 28 Nisan 2013, https://rus.azattyk.org/a/batken_voruh_border_conflict_april13/24970561.html , (Erişim Tarihi 20 Mart 2022) (Erişim Tarihi 27 Kasım 2021)
• Sarıkaya, Y. & Öztopal, M.K. (2019). Orta Asya’da Su Kaynakları ve Gelecek Dönem Beklentileri. Avrasya Dünyası, (4), 39-35.
• Shatmanov, O.T., Canbirov, C.G., Tursımbekova, Z.C. & Karimov, T.H. (2016). “Vodnıe Resursı Tsentralnoy Azii”. Kazakistan Cumhuriyeti Çevresel Bilgiler Devlet Vakfı,
• Şamlı, E. (2017). Sovyet Sonrası Orta Asya’da Su Yönetimi Sorunları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitusu.
• Tacikistan Cumhuriyeti Enerji ve Su Kaynaklar Bakanlığı Resmi Web Sitesi, https://www.mewr.tj/?page_id=576 , (Erişim Tarihi 15 Kasım 2021)
• Toktomushev, K. (2018). Understanding Cross-Border Conflict in Post-Soviet Central Asia: The Case of Kyrgyzstan and Tajikistan. Connections: The Quarterly Journal, 1(2018), 21-41.
• Upagül, R. (2019). Kırgızistan’ın Komşu Ülkelerle Su Paylaşımı. Kırgızistan Araştırmaları 2019, BYR Publishing House.
• Uslu, K., Öngel, V. & Sözen, İ. (2015). Türkiye Aral Gölü Havzasındaki Su Kaynaklarının Orta Asya Ülkelerinin Sürdürebilir Büyümelerine Etkisi. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 30(1), 141-162.
• 24 KG Haber Ajansı İnternet Sitesi, “İntsident na Granitse: Poçemu On Naçalsya i Çto Poslujilo Priçinoy”, 29 Nisan 2021, https://24.kg/obschestvo/192054_intsident_nagranitse_pochemu_onnachalsya_ichto_poslujilo_prichinoy_/ (Erişim Tarihi 20 Mart 2022)
• Yusupova, G.N. (2014). Vodnıye Resursı Kırgızskoy Respubliki: Ekonomiko-Strategiçeskiye Preimuşestva. Reforma, 2 (62), 23-27.
• Valentini, K. L., Orolbaev E.E. & Abylgazieva A.K. (2004). Water Problems of Central Asia, Bishkek: MISI, Socinformburo, Friedrich-Ebert-Stiftung.