Türkiye’de Tarihsel Düşünme ve Tarihsel Düşünme Becerilerine İlişkin Yapılan Araştırmaların İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 226 - 252, 30.12.2023

Ayşe Seyhan

https://doi.org/10.47503/jirss.1391354

Öz

Tarih disiplini, kendine özgü bir felsefe ve bilgi yapısı ile farklı bir düşünme tarzını gerektirir. Bu düşünme tarzı, tarihsel düşünme veya tarihsel düşünme becerileri olarak adlandırılan, geçmişi kavrama, geçmişle ilgili yorumlar yapma ve geçmişi güncel olaylarla ilişkilendirme yeteneğini içerir. Bu beceriler, öğrencilere üst düzey düşünme ve analitik düşünme yeteneklerini kazandırmak için kritik öneme sahiptir. Bu çalışma, Türkiye'de sosyal bilgiler/tarih eğitimi alanlarında gerçekleştirilen tarihsel düşünme ve tarihsel düşünme becerileriyle ilgili tezleri, makaleleri ve bildirileri inceleyerek bu alanındaki eğilimleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi ile yapılan çalışmanın verileri içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Çalışma 2003-2023 yılları arasında Türkiye’de yayımlanmış makale, bildiri ve lisansüstü tezler olmak üzere 74 araştırmayı kapsamaktadır. Çalışmalarda, farklı yöntemlerin, tekniklerin, etkinliklerin ve materyallerin tarihsel düşünme becerilerine olan etkileri detaylı bir şekilde incelenmiş, ancak sosyal bilgiler öğretim programlarında bu becerilere doğrudan yer verilmemesi üzerinde durulmuştur. Araştırma sonuçları çalışmaların çoktan aza doğru sırasıyla tez, makale ve bildiri türünde yapıldığını göstermektedir. Alanyazın taraması sonuçlarına göre en yoğun araştırmaların ortaokul düzeyinde gerçekleştirildiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İçerik analizi, Sosyal Bilgiler, Tarihsel düşünme becerileri, Tarih öğretimi

Investigating Research on Historical Thinking and Historical Thinking Skills in Türkiye

Öz

Historical science requires a unique philosophy and structure of knowledge and a different way of thinking. This way of thinking involves the ability to understand the past, make interpretations about the past, and relate the past to current events, which is called historical thinking or historical reasoning skills. These skills are critical to equipping students with higher-order thinking and analytical thinking abilities. This study aims to show the trends in this field by examining the dissertations, articles and papers on historical thinking and historical thinking skills in the fields of social studies/history education in Turkey. The study's data, which was conducted using document analysis, one of the qualitative research methods, was analyzed using content analysis. The study includes 74 studies, including articles, papers and dissertations published between 2003 and 2023 in Turkey. The studies explored in depth the impact of different methods, techniques, activities and materials on historical thinking skills, but emphasized that these skills were not directly incorporated into the social studies curriculum. The research results show that the studies were conducted in the types of theses, articles, and papers, respectively, from most to least. The literature review results show that the most intensive research is conducted at the secondary school level.

Anahtar Kelimeler

Content analysis, Social Studies, Historical thinking skills, History educaiton

Kaynakça

• Aktın, K. (2017). Okul öncesi dönemde müze eğitimi ile çocukların tarihsel düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (2), 465-486. https://doi.org/10.17860/mersinefd.336734
• Aktın, K., ve Dilek, D. (2016). Okul öncesi dönemde kronolojik düşünme: Bir durum çalışması. Sakarya University Journal of Education, 6 (3), 129-144. http://dx.doi.org/10.19126/suje.281329
• Altun, A., ve Kaymakçı, S. (2016). Zaman ve kronolojinin öğretiminde bir materyal: zaman şeritleri. Turkish History Education Journal, 5(1), 157-192.
• Barton, K. C. (2011). History: from learning narratives to thinking historically. In W. B. Russell III (Ed.), Contemporary social studies: An essential reader (pp. 119–138). Information Age Publishing.
• Barton, K. C. ve Levstik L. S. (2004). Teaching history for the common good. Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
• Bayramoğlu, A.Ç. (2016). Sosyal bilgiler programında yer alan tarih konularının tarihsel düşünme becerileri açısından değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Boadu, G., ve Donnelly, D. J. (2020). Toward historical understanding: leveraging cognitive psychology for progression in school history. The Social Studies, 111 (2), 61-73. https://doi.org/10.1080/00377996.2019.1659748
• Bryant, D., ve Clark, P. (2006). Historical empathy and “Canada: a people’s history. Canadian Journal of Education, 29 (4), 1039-1063. https://doi.org/10.2307/20054210
• Carroll, J. E. (2019). Epistemic explanations for divergent evolution in discourses regarding students’ extended historical writing in England. Journal of Curriculum Studies, 51 (1), 100-120.
• Chowen, B.W. (2005) Teaching historical thinking: what happened in a secondary school world history classroom. [Ph.D Thesis], University of Texas.
• Cooper, H. (2001). The teaching of history in primary schools. David Fulton.
• Creswell, J. W. (2017). Nicel ve nitel araştırmanın planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi. Halil Ekşi, (Çev Ed.). Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi.
• Çaydaş, E. (2003). Orta öğretim 10. sınıf tarih dersinde tarihsel düşünme becerilerinin geliştirilmesine yönelik yapılan etkinliklerin değerlendirilmesi: Adana ilinde bir örnek olay çalışması. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Çelikkaya, T. (2019). Ortaokul öğrencilerinin kronoloji becerilerinin saptanmasına yönelik bir çalışma. Turkish History Education Journal, 8 (1), 150-173.
• Çırak, A. (2020). Sosyal bilgilerde tarih ile ilgili konuların öğretimi üzerine1999-2019 yılları arası yapılan tezlerin analizi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40 (3), 1219-1242.
• Çiviler, M. (2019). Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerini geliştirme: Bir eylem araştırması. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Demircioğlu, İ. H. (2009). Tarih öğretmenlerinin tarihsel düşünme becerilerine yönelik görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 39 (184), 228-239.
• Dilek, A., Baysan, S., ve Öztürk, A. A. (2018). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitimi üzerine yayımlanan tezlerin araştırılması: Bir içerik analizi çalışması. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22 (2), 581-602.
• Dilek, D. (2007). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Nobel Yayınları.
• Doğan, Y. (2007). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihsel yazılı kanıtların kullanımı. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Drake, D, F., ve Nelson, R. L. (2005). Engagement ın teaching history, Pearson.
• Drake, F.D., ve Brown, S. D. (2003). A systematic approach to ımprove improve students’ historical thingking. The History Teacher, 36 (4), 465-589.
• Duman, A., ve İnel, Y. (2019). Review of master's theses in the field of social studies education between 2008 and 2014. Universal Journal of Educational Research, 7 (1), 66-73. https://doi.org/10.13189/ujer.2019.070109
• Duquette, C. (2015). Relating historical consciousness to historical thinking through assessment. In K. Ercikan, and P. Seixas (Eds.), New directions in assessing historical thinking (pp. 51-63). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315779539
• Gibson, L., ve Peck, C. L. (2020). More than a methods course: Teaching preservice teachers to think historically. In C. W. Berg and T. M. Christou (Eds.), The palgrave handbook of history and social studies education. Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-030-37210-1_10
• Güleç, S., ve Hüdavendigar, M. N. (2020). Sosyal bilgiler eğitimi alanında okuryazarlık becerisi başlığında yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 3 (3), 24-36.
• İbret, B. Ü., ve Yılmaz, O. (2019). Sosyal bilgilerde çevre eğitimi: lisansüstü çalışmalara ait bir inceleme. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 9 (2), 431-449.
• Karabağ, Ş. G. (2016). Tarihsel empati becerisi: öğretimi, ölçülmesi ve değerlendirmesi. M. Safran (Ed.). Tarih nasıl öğretilir? Tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri, (3. Baskı), (s.137- 143). Yeni İnsan Yayınevi.
• Karadağ, R. (2014). Okuma ilgisi, tutumları ve alışkanlığı konusunda yapılmış çalışmaların lisansüstü tezlere dayalı analizi: YÖK ve ProQuest veri tabanları örneklemi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(35). 1-17. https://doi.org/10.9779/PUJE619
• Karakuş, S. (2020). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitiminde kavramlar konusunda yapılan yüksek lisans ve doktora tezlerinin incelenmesi. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 61-76.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayıncılık.
• Kaymakcı, S. (2017). Türkiye’de tarih öğretiminin yönelimi üzerine bir değerlendirme. Kastamonu Eğitim Dergisi, XXVI, 6: 2153-2172.
• Kaymakcı, S., ve Er, H. (2009). Türk inkılâp tarihi ve Atatürkçülük konularının öğretimi üzerine yapılan tezlerin analizi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9, 165-180.
• Keleşzade, G., Güneyli, A. ve Özkul, A. E. (2018). Sosyal yapılandırmacı öğrenmeyi ve tarihsel düşünme becerilerini geliştirmeyi temel alan tarih öğretiminin etkililiği. Egitim ve Bilim, 43 (195), 167-191. https://doi.org/10.15390/EB.2018.7479
• Kesuma, A. T. (2020). The effects of MANSA historical board game toward students’ creativity and learning outcomes on historical subjects. European Journal of Educational Research, 9 (4), 1689-1700. https://doi.org/10.12973/eujer.9.4.1689
• Kiriş Avaroğulları, A. (2014). Tarih dersi öğretim programının yöntemsel kavramlar açısından analizi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29 (3), 95-109.
• Lee, P. J. (1983). History teaching and philosophy of history. History and Theory, 22(4), 19–49. https://doi.org/doi:10.2307/2505214.
• Lee, P., ve Ashby, R. (2001). Empathy, perspective taking, and rational understanding. In O. L. Davis, E. A. Yeager and S. J. Foster (eds.), Historical Empathy and Perspective Taking in the Social Studies. (pp. 21-50). Rowman and Littlefield Pub.
• Lévesque, S., ve Clark, P. (2018). Historical Thinkingthinking. ın İn the wiley ınternational handbook of history teaching and learning (pp. 117–148). https://doi.org/https://doi.org/10.1002/9781119100812.ch5
• Levstik, L.S., ve Barton, K.C. (2005). Doing History: ınvestigating with children in elementary and middle schools (3rd ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781410613387
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB] (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. https://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx adresinden 10 Eylül 2023 tarihinde indirilmiştir.
• Monte-Sano, C. (2010). Disciplinary literacy in history: An exploration of the historical nature of adolescents' writing. The Journal of the Learning Sciences, 19 (4), 539-568. https://doi.org/10.1080/10508406.2010.481014
• National Center for History in the Schools [NCHS] (1996). National Standards standards for history. https://phi.history.ucla.edu/standards/thinking5-12.html adresinden 20.09.2023. tarihinde alınmıştır.
• Oğuz Haçat, S., ve Demı̇r, F. (2018). Sosyal bilgiler eğitimi üzerine yapılan doktora tezlerinin değerlendirilmesi (2002-2018). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15), 948-973. https://doi.org/10.33692/avrasyad.510136
• Okur-Berberoğlu, E. (2015). Ekopedagoji temelli sınıf dışı çevre eğitiminin çevre farkındalığı üzerinde etkisi. HAYEF Journal of Education, 12 (1), 67-81.
• Özşahin, Ö. C. (2008). Ortaöğretim tarih derslerinde yapılandırmacı öğretim yaklaşımıyla modellendirilmiş etkinliklerin öğrencilerin kavram kazanma düzeylerine etkisi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Pehlivan, N. (2021). 2018 Sosyal bilgiler öğretim programında yer verilen tarihsel düşünme becerilerinin ders kitaplarına yansıma durumunun incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Sakarya Üniversitesi.
• Pehlivan, N., Keskin, Y., ve Keskin, K. (2023). Historical thinking skills in 2005 and 2018 social studies curriculum. International Journal of Values in Education and Society, 1 (1), 55-69. https://doi.org/10.5281/zenodo.8128596
• Retz, T. (2016). At the interface: Academic history, school history and the philosophy of history. Journal of Curriculum Studies, 48 (4), 503-517. https://doi.org/10.1080/00220272.2015.1114151
• Safran, M. (2006). Avrupa Birliğinin tarih öğretimine ilişkin önerilerinin bilimsel temelleri ve sınırlılıkları. Tarih eğitimi makale ve bildiriler (s. 191-206), Gazi Kitapevi.
• Safran, M., Köksal, H. (1998). Tarih öğretiminde yazılı kanıtların kullanılması, G.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (1), 71-86.
• Seixas, P. (2017). Historical consciousness and historical thinking. In: Carretero, M., Berger, S., Grever, M. (eds). Palgrave handbook of research in historical culture and education. Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/978-1-137-52908-4_3
• Seixas, P., ve Morton, T. (2013). The big six historical thinking concepts. Nelson Education. https://bit.ly/3FX9lB8
• Seixas, P., ve Peck, C. (2004). Teaching historical thinking. In A. Sears and I. Wright (Eds.), Challenges and prospects for Canadian social studies (pp. 109-117). Pacific Educatonal Press. https://www.judithcomfort.ca/files/seixas-andpeck_2004-1.pdf
• Sever, I. (2021). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitimi konusunda yazılan doktora tezlerinin incelenmesi: bir içerik analizi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 16 (32), 601-624.
• Sezer, A., İnel, Y., ve Gökalp, A. (2019). Çalışma grubu sosyal bilgiler öğretmenleri olan Türkiye’deki lisansüstü tezlerin incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (2), 1-17.
• Sönmez, V., Alacapınar, F. G. (2011). Örneklendirilmiş Bilimsel bilimsel araştırma yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Şahin, S., ve Aktın, K. (2022). Tarihsel empati etkinliklerinin bir tarihsel empati modeli çerçevesinde incelenmesi. E- Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9, 230-252. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.947441
• Şimşek, A. (2006). İlköğretim Öğrencilerinde tarihsel zaman kavramının gelişimi ve öğretimi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Gazi Üniversitesi.
• Şimşek, A., ve Alaslan, F. (2014). Milliyetçi tarihten milli tarihe, çatışmacı eğitimden barışçı eğitime doğru Türkiye’de tarih ders kitapları. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi 40. https://dergipark.org.tr/tr/pub/abuhsbd/issue/32926/365773 adresinden 11 Eylül 2023 tarihinde indirilmiştir.
• Taşkın, M., ve Açıkalın, M. (2020). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarında kullanılan görsellerin öğretmen tercihlerine göre incelenmesi (İstanbul ili örneği). Uluslararası Karamanoğlu Mehmetbey Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 133-146. https://doi.org/10.47770/ukmead.738747
• Turan, İ., Aslan, H. (2016). YÖK Tez Merkezi ve Proquest veri tabanında yer alan tarih eğitimi tezlerinin değerlendirilmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (2), 982-1001.
• Wineburg, S. (2010). Historical thinking and other unnatural acts. Phi Delta Kappan, 92 (4), 81-94. https://doi.org/10.1177/003172171009200420
• Yalı, S., ve Şimşek, A. (2020). Sosyal bilgilerde tarihsel düşünme becerileri. A. F. Ersoy ve H. Karaduman (Ed.), Sosyal Bilgilerde Güncel Okumalar 2 (s. 1-22). Anı Yayınları.
• Yapıcı, G. (2006). Dört kültürde tarih öğretimi yaklaşımı: İngiltere, Fransa, İsviçre ve Türkiye örnekleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Yaylacı, Z., ve Büyükalan, F., (2019). Sosyal bilgiler eğitiminde öğretmen görüşüne başvurulan tezlerin tematik açıdan incelenmesi (2005-2017). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20 (1), 1-19.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. Baskı), Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, Ö. (2003). Türkiye’de Tarih öğretiminin sorunları ve çağdaş çözüm önerileri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (15), 181-190.