Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleği Yeterliklerini Etkileyen Faktörler Üzerine Görüşlerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 296 - 323, 30.12.2023

Kerim Cüce , Murat Bayram Yılar

https://doi.org/10.47503/jirss.1392974

Öz

Bu araştırmanın amacı, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının özel alan yeterliklerini etkileyen faktörlere yönelik görüşlerini incelemektir. Araştırma, nitel bir yaklaşım benimsemekte olup, bilimsel etik ilkelerine uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, Karadeniz Bölgesi’nde bulunan bir devlet üniversitesinin eğitim fakültesinde öğrenim görmekte olan sosyal bilgiler öğretmen adayları oluşturmaktadır. Çalışma grubu, amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan ölçüt örnekleme yöntemine göre belirlenmiştir. Araştırmada, katılımcı öğrencilerin lisans öğrenim süreçlerini iyi değerlendirebilmeleri için mezuniyet aşamasında olmaları ve sekizinci yarı yıl derslerini alıyor olmaları şartı ölçüt olarak belirlenmiştir. Bu ölçüte göre araştırmaya 5’i kadın, 3’ü erkek olmak üzere toplam 8 öğrenci katılmıştır. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak görüşme kullanılmıştır. Görüşmelerden elde edilen verilerin analizinde ise içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; Öğretmen adayları, lisans eğitimi sırasında bazı özel alan yeterliklerini kazanabildiklerini, ancak diğer yeterliklerde eksiklikler olduğunu ifade etmektedirler. Araştırma ile öğretmen adaylarının en güçlü yeterlik alanı, Öğrenme-Öğretme Sürecinde Alan Bilgisini Kullanma (ÖÖSABK) olarak belirlenmiştir. En zayıf yeterlik alanı ise Okul, Aile ve Toplumla İş Birliği Yapma (OA ve TİY) olarak tespit edilmiştir. Ayrıca, özel alan yeterliklerini kazandırmada en etkili lisans derslerinin, öğretmenlik uygulaması, özel öğretim yöntemleri ve okul deneyimi gibi uygulamalı dersler olduğu vurgulanmıştır. Ancak, ölçme-değerlendirme, topluma hizmet uygulamaları ve iletişim gibi dersler ise verimsiz olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen yeterlikleri, Özel alan yeterlikleri, Sosyal bilgiler öğretmen adayları, Sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programı

Etik Beyan

Bu makale [Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleği Özel Alan Yeterliklerini Etkileyen Faktörler Üzerine Görüşlerinin İncelenmesi] adlı çalışmanın yazarları olarak, aşağıdaki etik kurul beyanını sunmaktayız: Araştırmanın Etik Kurallara Uyumu: Bu araştırma, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Etik Kurulu tarafından incelenmiş ve onaylanmıştır. Çalışmamız, etik kurallara tam uyum sağlamak amacıyla [2019 – 149] numaralı izin belgesi ile yürütülmüştür. Katılımcı Onamı: Araştırmanın katılımcılarına çalışmanın amacı, yöntemi ve potansiyel sonuçları hakkında detaylı bir bilgi verilmiş ve yazılı onamları alınmıştır. Katılımcıların gizliliği ve mahremiyeti titizlikle korunmuştur. Veri Toplama ve Saklama: Veri toplama sürecinde katılımcıların mahremiyeti gözetilmiş, bilgiler gizli tutulmuş ve sadece araştırma amacına yönelik kullanılmıştır. Veriler, güvenli bir şekilde saklanmış ve sadece araştırmacılara erişim sağlanmıştır. Çıkar Çatışması: Bu makalede sunulan bulgular, yazarların çıkar çatışması olmaksızın, objektif ve tarafsız bir şekilde sunulmuştur. Yazarlar, araştırma süreci ve sonuçlarıyla ilgili herhangi bir finansal veya kişisel çıkar çatışmasını açıklamaktan sorumludur. Alıntı ve Referanslar: Çalışmada kullanılan herhangi bir bilgi, veri veya diğer kaynaklar uygun şekilde alıntı yapılarak ve kaynakça düzenlemelerine uygun olarak sunulmuştur. Bu etik kurul beyanı, araştırmanın etik standartlara uygun bir şekilde yürütüldüğünü ve raporlandığını onaylamak için sunulmuştur. Kerim CÜCE - Murat Bayram Yılar 19.11.2023

Investigating the Opinions of Prospective Social Studies Teachers on the Factors Affecting their Teaching Profession Competences

Öz

This study aims to examine the views of pre-service social studies teachers about the factors affecting their special field competences. The research adopts a qualitative approach and was conducted in accordance with the principles of scientific ethics. The study group of the research consists of pre-service social studies teachers studying at the faculty of education of a state university located in the Black Sea Region. The study group was determined according to criterion sampling, which is one of the purposeful sampling methods. In the study, in order for the participant students to evaluate their undergraduate education processes well, the condition of being in the graduation process and taking the eighth semester courses was determined as a criterion. According to this criterion, a total of 8 students, 5 female and 3 male, participated in the study. Interview was used as the data collection method in the study. Content analysis was used to analyze the data obtained from the interviews. According to the results of the research; pre-service teachers stated that they were able to gain some special field competences during their undergraduate education, but there were deficiencies in other competences. With the research, the strongest competence area of pre-service teachers was determined as Using Content Knowledge in the Learning-Teaching Process (LTSK). The weakest competence area was determined as Collaborating with School, Family and Community (SCF and CTS). In addition, it was emphasized that the most effective undergraduate courses in gaining special field competencies were applied courses such as teaching practice, special teaching methods and school experience. However, courses such as assessment and evaluation, community service practices and communication were evaluated as ineffective.

Anahtar Kelimeler

Teacher competencies, Special field competencies, Social studies teacher candidates, Social studies teaching undergraduate program

Etik Beyan

As the authors of this article [Investigation of Prospective Social Studies Teachers' Opinions on the Factors Affecting the Special Field Competences of the Teaching Profession], we hereby submit the following ethics committee declaration: Compliance of the Research with Ethical Rules: This research has been reviewed and approved by Ondokuz Mayıs University Ethics Committee. Our study was conducted with the permission document numbered [2019 - 149] to ensure full compliance with ethical rules. Participant Consent: The participants of the study were informed in detail about the purpose, method and potential results of the study and their written informed consent was obtained. The confidentiality and privacy of the participants were meticulously protected. Data Collection and Storage: During the data collection process, the privacy of the participants was observed, the information was kept confidential and used only for the purpose of the research. The data were stored securely and access was provided only to the researchers. Conflict of Interest: The findings presented in this article are presented objectively and impartially, without any conflict of interest on the part of the authors. The authors are responsible for disclosing any financial or personal conflicts of interest related to the research process and results. Citations and References: Any information, data, or other sources used in the study have been appropriately cited and presented in accordance with the bibliography regulations. This ethics committee statement is provided to confirm that the research was conducted and reported in accordance with ethical standards. Translated with www.DeepL.com/Translator (free version)

Kaynakça

• Akar, E. (2007). İlköğretim sosyal bilgiler öğretmenliği son sınıf öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine verdikleri değer ve mesleki yeterlilikleri: Uşak örneklemi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Ata, B. (2007, 8-9 Mart). Yeni sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programının ilköğretim 2005 sosyal bilgiler dersi (6, 7. Sınıflar) öğretim programı açısından değerlendirilmesi [Sözlü bildiri]. I. Uluslararası Bilim Çalıştayı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale, Türkiye.
• Beldağ, A. ve Yaylacı, A. F. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının eğitim sistemi hakkındaki görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(48), 90-107. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/70525 adresinden 22.8.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri (19. baskı.). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Ceylan, M. ve Özdemir, S. (2016). Türkiye ve İngiltere’deki öğretmenlerin sürekli mesleki gelişime ilişkin görüşlerinin ve katılım durumlarının incelenmesi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 397-417. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kusbd/issue/19382/205710 adresinden 22.8.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Çoban, A. (2010). Sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programı: Betimsel bir karşılaştırma. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(2), 27-46. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gopsbad/issue/48557/616547 adresinden 22.8.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Çulha Özbaş, B. (2012). Sosyal bilgiler öğretmeni olarak, ben kimim? Sosyal bilgiler öğretmenlerinin mesleki kimliklerine yönelik görüşlerinin metafor analizi yoluyla incelenmesi. Turkish Studies-International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(2), 821-838. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3151
• Demircan, C. (2007). Okul deneyimi II dersine yönelik öğrenci görüşlerinin incelenmesi (Mersin Üniversitesi örneği). Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 119- 132. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/160968 adresinden 15.3.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Dönmez, C. ve Uslu, S. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1). 42-63. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/757641 adresinden 15.9.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Göktaş, Z. ve Yetim, A. A. (2004). Öğretmenin mesleki ve kişisel nitelikleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 12(2), 541-550. http://w3.balikesir.edu.tr/~goktas/yayinlar/ogretmenin%20_kisisel_nitelikleri.pdf adresinden 15.9.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Gül, İ. ve Aslan, D. (2016). Okul, aile ve toplum ilişkilerinin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 203-218. https://dergipark.org.tr/tr/pub/inuefd/issue/27125/285368 adresinden 15.9.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Holstein, A. J. & Gubrium, F. J. (2004). “The active interview.” Qualitative Research Theory, Method and Practice (ed. David Silverman). Sage Publications.
• Karaca, E. (2004, 6-9 Temmuz). Öğretmen adaylarının planlama ve öğretim süreci yeterliklerine ilişkin algıları [Sözlü Bildiri]. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, İnönü Üniversitesi, Malatya, Türkiye.
• Karaca, E. (2008). Eğitimde kalite arayışları ve eğitim fakültelerinin yeniden yapılandırılması. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 61-80. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/4763/65439 adresinden 15.11.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Karacaoğlu, Ö. D. (2008). Öğretmenlerin yeterlilik algıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 70-97. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yyuefd/issue/13713/166026 adresinden 15.11.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Karasu-Avcı, E. (2017). The views about the graduate program of social studies teaching of the candidates of social studies teacher. International Journal of Eurasia Social Sciences, 8(27), 756-786. https://www.academia.edu/34335213/THE_VIEWS_ABOUT_THE_GRADUATE_PROGRAM_OF_SOCIAL_STUDIES_TEACHING_OF_THE_CANDIDATES_OF_SOCIAL_STUDIES_TEACHER_1 adresinden 12.11.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Kaymakcı, S. (2012). Sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programlarının içerik değerlendirmesi. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 2(1), 41-57. https://dergipark.org.tr/tr/pub/issej/issue/26562/280322 adresinden 15.1.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Kesten, A. ve Özdemir, N. (2010). Sosyal bilgiler öğretim programının ölçme değerlendirme boyutunun öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi: Samsun ili örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 223-236. https://dergipark.org.tr/tr/pub/firatsbed/issue/45188/565858 adresinden 15.1.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Kızılçaoğlu, A. (2005). Eğitim fakültelerinde yeniden yapılandırma sürecine ilişkin eleştiriler ve öneriler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(14), 132-140. https://dergipark.org.tr/tr/pub/baunsobed/issue/50338/651825 adresinden 15.12.2022 tarihinde erişilmiştir.
• McCracken, G. (1988). The long interview. Sage Publications.
• MEB. (2006). Tebliğler Dergisi (Kasım 2006). 69(2590), 1491-1540.
• MEB. (2008). Öğretmenlik yeterlikleri, öğretmenlik mesleği genel ve özel alan yeterlikleri. Ankara: MEB Yayınları.
• MEB. (2017). Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri. Ankara: Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü.
• Mentiş Taş, A. (2004). Sosyal bilgiler öğretmenliği eğitimi program standartlarının belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(1), 28- 54. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/509202 adresinden 15.11.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Özav, L. (2001). Sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programı üzerine düşünceler. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 165-177. https://sbd.aku.edu.tr/III1/14.pdf adresinden 1.11.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Özay Köse, E. (2014). Okul deneyimi ve öğretmenlik uygulaması derslerine yönelik öğrenci ve öğretmen- öğretim elemanı tutumları (Erzurum Örneği). Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 1-17. https://dergipark.org.tr/tr/pub/zgefd/issue/47939/606449 adresinden 1.11.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Özer, B. ve Gelen, İ. (2008). Öğretmenlik mesleği genel yeterliklerine sahip olma düzeyleri hakkında öğretmen adayları ve öğretmenlerin görüşlerinin değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 39-55. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/105001/ogretmenlik-meslegi-genel-yeterliklerine-sahip-olma-duzeyleri-hakkinda-ogretmen-adaylari-ve-ogretmenlerin-goruslerinin-degerlendirilmesi adresinden 10.2.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Öztürk, M. K. (2009). Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin okul, aile ve toplum ilişkileri yeterlik alanına ilişkin görüşleri ve öz değerlendirmeleri. Bilig, 49, 113-126. https://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/2743-published.pdf adresinden 10.2.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (Çev. Ed. M. Bütün ve S. B. Demir). Pegem Akademi.
• Struyven, K., & De Meyst, M. (2010). Competence-based teacher education: Illusion or reality? An assessment of the implementation status in Flanders from teachers’ and students’ points of view. Teaching Teacher Education, 26, 1495-1510. https://doi.org/10.1016/j.tate.2010.05.006
• Şengül, K. ve Alkaya, E. (2016). Türkçe öğretmenlerinin özel alan yeterlikleri: Bir durum belirleme çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 49(2). 87-108. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001385
• Tonga, D. (2012). Sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programının değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(4), 780-803. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/256174 adresinden 17.5.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Topkaya, Y. ve Yılar, M. B. (2016). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri hakkındaki görüşleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 593-596. https://doi.org/10.17556/jef.38105
• Uslu, S. (2013). Sosyal bilgiler eğitimi lisans programının sosyal bilgiler öğretmeni özel alan yeterlikleri açısından incelenmesi. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 126-139. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijoess/issue/8530/105931 adresinden 17.6.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Uslu, S. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının özel alan yeterliklerine ilişkin öz-yeterlik inançlarının incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Ünlü, İ., Koçoğlu, E. ve Ay, A. (2015). Sosyal bilgiler lisans programındaki uygulamalı derslere yönelik öğretmen adayı görüşlerinin incelenmesi. Mediterranean journal of Humanities, 1, 371-386. http://proje.akdeniz.edu.tr/mcri/mjh/5-1/MJH-25-Ihsan_UNLU-Erol_KOCOGLU-Alpaslan_AY.pdf adresinden 18.2.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Yeşil, R. (2009). Sosyal bilgiler aday öğretmenlerinin sınıf içi öğretim yeterlikleri (Kırşehir örneği). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 327-352. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tebd/issue/26107/275062 adresinden 11.2.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Yılar, M. B., ve Cüce, K. (2021). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin özel alan yeterliklerini etkileyen faktörler ve bunların lisans programıyla ilişkisi. Trakya Eğitim Dergisi, 11(2), 661-683. https://doi.org/10.24315/tred.689486
• Yıldırım, A. ve Simsek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayınevi.
• Yılmaz, K. (2009). Lisans düzeyinde sosyal bilgiler eğitiminde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri: Öğretmen adaylarının görüşleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(3), 31‐53. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tebd/issue/26104/275036 adresinden 12.12.2022 tarihinde erişilmiştir.
• YÖK (1998). Eğitim fakültesi öğretmen yetiştirme lisans programları. Ankara.
• YÖK (2007). Eğitim fakültesi öğretmen yetiştirme lisans programları. Ankara.
• YÖK (2018). Sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programı. https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Yeni-Ogretmen-Yetistirme-Lisans-Programlari/Sosyal_Bilgileri_Ogretmenligi_Lisans_Programi09042019.pdf adresinden 18.1.2019 tarihinde erişilmiştir.
• YÖK (2020). Öğretmenlik programları müfredatı. 18.08.2020 tarihli ve 75850160-199-E.50746 sayılı resmî yazı. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2020/egitim-fak%C3%BCltelerine-yetki-devri.aspx adresinden 1.12.2022 tarihinde erişilmiştir.