TÜRK DESTAN ve EFSANELERİNDE BENGİSU (ÂB-I HAYÂT)

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 470 - 480, 30.04.2020

Ebru Birkan Akhan

Öz

Su, kâinatta yaratılan bütün varlıkların özüdür. Vücudun dört üçü ya da ana rahmine düşen embriyo da âb-ma’dan meydana gelir. Yağmur (ebr-i nîsân), âlemlere yağdığında rahmet, sadefin ağzına düştüğünde inci, bir yılanda ise zehir olur. Doğduğumuzda ve öldüğümüzde yine mutlak su vardır. Bu bağlamda Anâsır-ı erba'a’nın su ve topraktan oluşması da dikkate değerdir.
Balçıktan yaratıldığına inanan insanoğlu, ölümsüzlüğü Bengisu ile elde edeceğini düşünür. İçildiğinde sonsuz hayat veren âb-ı hayât, dünya edebiyatlarında olduğu gibi Türk edebiyatında da çok sık kullanılan bir remiz-motiftir. Eliade, insanoğlunun balçıktan yaratılmasının ilk Sümerlerde görüldüğünü vurgular ve Eski Mısır, Yunanistan, diğer ilkel uygarlıklardan itibaren tespit edildiğini anlatır.
Çalışmada, Doküman (İçerik) Analizi metodu kullanılarak Türk destan ve efsanelerindeki Bengisu’nun izi sürülmüştür; Mengülük suyunun tedavi edici özelliği ve güzellik verdiği görülmüştür; mezkûr motife formülistik sayılar, olağanüstülük eşlik etmiştir. Efsanelerde hayat suyu, kayın ağacı motifiyle kullanılmıştır. “Koruyucu-bekçi” kavramıyla “iye” ye de işaret edilir.

Anahtar Kelimeler

Âb-ı zemzem, Bengisu (âb-ı hayât-mengülük suyu)

Kaynakça

• Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (Çev. Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap Yayın, 503.
• Boratav, P. N. (1984). Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayıncılık, 81, 209-210.
• Camphell, J. (20109. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı Yayınevi (Eser, 1949 yılında, The Hero With A Thousand Faces orijinal adıyla basılmıştır), 113-221.
• Çelebioğlu, A. (1988). “Âb-ı Hayât.” İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. I. 3-4.
• Çoruhlu, Y. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 125-134-98-100.
• Develioğlu, F. (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. (Haz. Aydın Sami Güneyçal). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Eliade, M. (2009). Dinler Tarihine Giriş. (Çev. Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. (Eser, 1949 yılında Traité d’historire des religions şeklinde basılmıştır), 196-221.
• Eliade, M. (2012). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi I. (Çev. Ali Berktay). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. (Eser, 2000 yılında orijinalinden çevrilmiştir), 205.
• Eliade, M. (2013). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi III. (Çev. Ali Berktay). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. (Eser, 2000 yılında orijinalinden çevrilmiştir), 17-19.
• Kitabı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit (1976). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi.
• Gezgin, D. (2010). Bitki Mitosları. (İkinci Baskı). İstanbul: Sel Yayıncılık, 87.
• Gökcan, M. (2017). “Gılgamış Destanı ve İskendernâme’den Hareketle Ölümsüzlük Ekseninde İnsanın Anlam Arayışı”. Asos Journal, 63, 1-14.
• Gökhan, A.- Ercavuş, D. (2018). “Hâfız-ı Şîrâzî ve Âb-ı Hayât”, Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, I, 1-9.
• Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 34.
• İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu,350.
• Kâmûsu’l-A’lâm, I (1996). Ankara: Kaşgar Neşriyat.
• Kılıç, Y. - Eser, E. (2017). “Eskiçağ Toplumlarının Mitolojisinde Ölümsüzlük Arayışı”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, V/XIII, 124-156.
• Korkmaz, E. (2003). Eski Türk İnançları ve Şamanizm Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi, 163-164.
• Kramer, S. N. (1999). Sümer Mitolojisi. (Çev. Hamide Korukan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. (Eser, 1961 ve 1982 yıllarında Sumerian Mythology şeklinde basılmıştır), 7-211.
• Kramer, S. N. (2000). Sümerlerin Kurnaz Tanrısı Enki. (Çev. Hamide Korukan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. (Eser, 1989 yılında Myths of Enki, The Craft God şeklinde basılmıştır), 1-441.
• Ocak, A. Y. (1988). “Âb-ı Hayât.” İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. I. 1-4.
• Onay, A. T. (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. İstanbul: M.E.B. Yayınalrı, 65-66.
• Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 99-107.
• Özkan, İ. (1989). Abdurrahman Han Destanı. Ankara: Kültür Bakanlığı, 138.
• Öztürk, A. (2006). Satır Arası Kur’an-ı Kerim Meali II. İstanbul: Kahraman Yayınları, 79, 196-221.
• Öztürk, O. (2009). Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Phoenix, 407-408.
• Pala, İ. (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ, 15-16.
• Roux, P. R. (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. (Çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. ( Eserin orijinali 2000 yılında basılmıştır), 342-364.
• Roux, J. P. (2011). Eski Türk Mitolojisi. (Çev. Musa Yaşar Sağlam). Ankara: Bilgesu Yayıncılık. (Eserin orijinali Die alttürkische Mythologie şeklindedir), 25-26.
• Sakaoğlu, S. (1989). 101 Anadolu Efsanesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 78, 110.
• Şahin, H. İ. (20109. Türkmen Destanları ve Destancılık Geleneği. Konya: Kömen, 362-363.
• Türkçe Sözlük. I (1988), Ankara: TDK Yayınları.
• Uludağ, S. (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Dergah, 15-16.