MAARİF NAZIRI EMRULLAH EFENDİ VE TUBA AĞACI NAZARİYESİ: EĞİTİM REFORMUNA NEREDEN BAŞLAMALI?

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 2, 79 - 96, 30.11.2020

Ebubekir Keklik

Öz

MAARİF NAZIRI EMRULLAH EFENDİ VE TUBA AĞACI NAZARİYESİ: EĞİTİM REFORMUNA NEREDEN BAŞLAMALI?
II. Meşrutiyet döneminin ilk yıllarında eğitim ıslahatına nereden başlamak gerektiği önemli tartışma konuları arasındaydı. Ülkenin yetişmiş eleman ihtiyacının biran evvel karşılanması gerektiğini düşünenlere göre, işe yükseköğretimden başlanması gerekiyordu. Bununla birlikte sağlam bir ilköğretim teşkilatı kurulmadan yükseköğretimin düzene konulamayacağını ileri sürerek, öncelikle ilköğretim siteminin düzenlenmesi gerektiğini düşünenler vardı. Dönemin önde gelen eğitim teorisyenlerinden Maarif Nazırı Emrullah Efendi, eğitim sistemini cennette bulunduğuna inanılan kökü yukarıda dalları aşağıda bir ağaca (Tuba Ağacı) benzetiyor, eğitim ıslahatına yükseköğretimden başlanılması gerektiğini düşünüyordu. Emrullah Efendinin Tuba Ağacı Nazariyesi olarak bilinen bu yaklaşımına göre, ülkenin ihtiyaçları göz önüne alınarak eğitim ıslahatınayükseköğretimden başlanılmalıydı. Ona göre, öncelikle yüksek okullar açılmalı, üniversite (Darülfünun) ileri bir seviyeye taşınmalıydı. Böylece buralardan yetişenler çoğaldıkça halkın genel eğitimden yararlanması kolaylaşacak, eğitim kitleselleşecekti. Hâlbuki ilköğretimin yaygınlaştırılması ve ıslahı en azından üç kuşağın harcanması demekti. Bunu beklemektense vatansever yükseköğrenimlilerin özverilerini harekete geçirmek ve bunların sayısını hızla artırmak daha kestirme bir yoldu. Ülkenin içinde bulunduğu durum kestirme yolu tutmayı gerektirmekteydi. Emrullah Efendinin bu düşüncesinin destekçileri bulunduğu kadar muhalifleri de vardır.İşin ilginci, II. Meşrutiyet döneminde iki defa Maarif Nazırlığına getirilen Emrullah Efendi, bu nazırlıklarında teorisinin aksine ağırlığı ilköğretime vermiştir. Bu çelişik durumun ortaya çıkmasının sebebi, kamuoyu baskısı ve hükümet politikalarıyla açıklanabileceği gibi, teori ile pratiğin uyuşmamasıyla da açıklanabilir.
Anahtar Kelimeler: II. Meşrutiyet Dönemi, Eğitim, Emrullah Efendi, Tuba Ağacı Nazariyesi, Yükseköğretim, İlköğretim.

Anahtar Kelimeler

Emrullah Efendi, İkinci Meşrutiyet, Tuba Ağacı Nazariyesi, Yükseköğretim, Eğitim

Kaynakça

• Kaynakça -Akyüz, Yahya. (2013). Türk Eğitim Tarihi, M.Ö. 1000-M.S. 2013, Ankara, Pegem Akademi. -Ayas, Nevzat. (1948). Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitimi-Kuruluşlar ve Tarihçeler, Ankara, Milli Eğitim Basımevi. -Aynî, Mehmet Ali. (1995). Darül’-fünun Tarihi, İstanbul, Pınar Yayınları. -Bakır, Kemal. (2008). “II. Meşrutiyet Döneminde Milli Seçkincilik ve Eğitim: Emrullah Efendi ve Tuba Ağacı Nazariyesi”, Doğu Batı, II. Meşrutiyetin Yüzüncü Yılı I, Sayı 45, Ankara, Mayıs-Haziran-Temmuz 2008. -Bakır, Kemal. (2015). “Emrullah Efendi”, Tanzimat’tan Günümüze Türk Düşünürleri-Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Siyasî, İdarî ve Sosyal Düşünce Temsilcileri, Cilt I, içinde, Editör: Süleyman Hayri Bolay, Ankara, Nobel Akademik Yayıncılık. -Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. (1998). Hayatım, Yayına Hazırlayan: Ali Y. Baltacıoğlu, İstanbul, Dünya Yayınları. -Bolay, Süleyman Hayri. (2015). “Emrullah Efendi ve Felsefeye Bakışı”, Tanzimat’tan Günümüze Türk Düşünürleri-Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Siyasî, İdarî ve Sosyal Düşünce Temsilcileri, Cilt I, içinde. Editör: Süleyman Hayri Bolay, Nobel Akademik Yayıncılık, Ekim 2015. -Celal Nuri. (1331). Kadınlarımız -Umumiyeti İtibariyle Kadın Meselesi Tarihi-Müslüman Türk Kadınları-, İstanbul, Matbaa-i İçtihad. -Dölen, Emre. (2009). Türkiye Üniversite Tarihi I-Osmanlı Döneminde Darülfünun 1863-1922-, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. -Duru, Kâzım Nâmi. (1975). Ziya Gökalp, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi. -Emrullah. (1324a). “Terbiye ve Esasları”, Sırat-ı Müstakim, Cilt I, Sayı 16, 27 Teşrin-i sânî 1324, s.248-250. -Emrullah. (1330). Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin 1327 Senesi Dördüncü Kongresinde Tanzim Olunan Siyasî Programa Dâir İzâhnâme, Kostantıniyye. -Emrullah. (1324b). “Terbiyeye Dâir”, Sırat-ı Müstakim, Cilt I, Sayı 17, 4 Kânun-ı evvel 1324, s.264-266. -Emrullah. (1324c). “Terbiyeye Dair”, Sırat-ı Müstakim, Cilt I, Sayı 18, 11 Kânun-ı evvel 1324, s.278-279. -Emrullah. (1324d). “İlm-i Terbiyeye Dair”, Sırat-ı Müstakim, Cilt I, Sayı 25, 29 Kânun-ı sânî 1324, s.390-391. -Ergin, Osman Nuri. (1977). İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve San’at Müesseseleri Dolayısiyle Türkiye Maarif Tarihi, Cilt I-V, İstanbul, Eser Matbaası. -Ergün, Mustafa. (1982). “Emrullah Efendi, Hayatı-Görüşleri-Çalışmaları” DTCF Dergisi, Cilt 30, Sayı 1-2, Ankara. -Ergün, Mustafa. (1996). II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Hareketleri 1908-1914, Ankara. -Erkek, Mehmet Salih. (2013). “II. Meşrutiyet Dönemi Maarif Nazırları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/2. -Gövsa, İbrahim Alâeddin. (1945). Türk Meşhurları Ansiklopedisi, İstanbul, Yedigün Neşriyat. -Gözübüyük, A. Şeref-Kili, Suna. (1957). Türk Anayasa Metinleri, Ankara. -Gündüz, Mustafa. (Derleyen) (2013). Osmanlı Eğitim Mirası-Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler, Ankara, Doğu-Batı Yayınları. -Hüseyin Cahid. (1910). “Avrupa’da Tahsil”, Tanin, 16 Ocak 1910, No.851. -Hüseyin Cahid. (1911). “Dünkü İstizah”, Tanin, 10 Ocak 1911, No.845. -İhsanoğlu, Ekmeleddin. (2010). Darülfünun I, Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı, İstanbul, IRCICA. -İpek, Muammer. (2002). Bir Eğitim Bakanı Olarak Emrullah Efendi’nin Eğitim Felsefesi, Politikaları ve Uygulamaları 1908-1914, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. -Kafadar, Osman. (2016). Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma, İstanbul, Vadi Yayınları. -Kara, İsmail. (2005). “Modern Türk Felsefesi Tarihinde Öncü Bir İsim Emrullah Efendi ve İlm-i Hikmet Dersleri, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, Sayı 8, Ekim 2005. -Kardaş, Rıza, (1978a). “Millî Eğitimimizde Öğretmen Yetiştirme Davası ve Tûbâ Ağacı Nazariyesi I”, Türk Kültürü, Sayı 186, Yıl XVI. -Kardaş, Rıza. (1978b). “Millî Eğitimimizde Öğretmen Yetiştirme Dâvâsı ve Tûbâ Ağacı Nazariyesi II”, Türk Kültürü, Sayı 188, Yıl XVI. -Kardaş, Rıza. (1978c). “Millî Eğitimimizde Öğretmen Yetiştirme Dâvâsı ve Tûbâ Ağacı Nazariyesi III”, Türk Kültürü, Sayı 189, Yıl XVI. -Kardaş, Rıza. (1978d). “Millî Eğitimimizde Öğretmen Yetiştirme Dâvâsı ve Tûbâ Ağacı Nazariyesi IV”, Türk Kültürü, Sayı 191, Yıl XVI. -Kardaş, Rıza. (1978e). “Millî Eğitimimizde Öğretmen Yetiştirme Davası ve Tûbâ Ağacı Nazariyesi V”, Türk Kültürü, Sayı 194, Yıl XVII. -Kazıcı, Ziya. (2009). “Emrullah Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.11. -Keklik, Ebubekir. (2018). “II. Meşrutiyet Döneminde Eğitim Tartışmaları: Ziya Gökalp, Millî Terbiye ve Satı Bey (el-Husrî)”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, Nisan 2018. -Keklik, Ebubekir. (2018). “II. Meşrutiyet Döneminde Osmanlı Eğitimi: Problemler, Tartışmalar, Teklifler”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. -Koçer, Hasan Ali. (1967). Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Problemi (1848-1967), Ankara, Yargıçoğlu Matbaası. -Koçer, Hasan Ali. (1992). Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. -Mardin, Şerif. (2014). Jöntürklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İstanbul, İletişim Yayınları. -Mücellitoğlu, Ali. (1954). Çankaya, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Cilt II-III, Ankara. -Nafi Atuf. (1932). Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme II, İstanbul. -Sakaoğlu, Necdet. (2003). Osmanlıdan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. -Satı. (1333a). “Tuba Ağacı Nazariyesi”, Muallim, Birinci Yıl, Sayı 12, 1 Temmuz 1333. -Satı. (1333b). “Tuba Ağacı Hakkında -Bir İzah-”, Muallim, Birinci Yıl, Sayı 13, 1 Ağustos 1333. -Satı. (2012). Mustafa Satı Bey ve Eğitim Bilimi, Fenn-i Terbiye, Cilt I-II, Hazırlayan: Mustafa Gündüz, Ankara, Otorite Yayınları. -Üke, Meryem. (2008). “Emrullah Efendi ve Tuba Ağacı Nazariyesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt VI, Sayı 12. -Ülken, Hilmi Ziya. (2001). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, Ülken Yayınları. -Ziya Gökalp. (1917). “Maarif Islahatında Tuba Nazariyesi”, Yeni Mecmua, Birinci Sene, Sayı 5, 9 Ağustos 1917. -Ziya Gökalp. (1973). Terbiye’nin Sosyal ve Kültürel Temelleri I, Hazırlayan: Ziya Kardaş, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.