Istabl-ı Âmire’nin Ot Tedarikçileri: Otluk Eminliği Hakkında Notlar

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 2, 404 - 416, 26.11.2025

Alper Kağan Kıraç

https://doi.org/10.54558/jiss.1698342

Öz

Amaç: Bu çalışma Istabl-ı Âmire bünyesindeki saray hayvanlarının ot tedarikini sağlamakla görevli otluk eminliği memuriyetinin kuruluşu, görev kapsamı ve lağvedilme sürecini ele almaktadır.
Yöntem: Hazırlanan çalışmada öncelikle konuyla ilgili literatür taraması yapılmış ve ortaya çıkan bulgular alt başlıklar halinde tasnif edilmiştir. Daha sonra arşiv belgelerinden toplanan veriler tetkik eserlerle karşılaştırılarak soru işaretleri çözümlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu süreçte dönemin koşulları göz önünde tutularak cevapsız kalan bazı sorulara varsayımlar üretilmiştir. Neticede toplanan veriler bir araya getirilerek üç başlık altında aktarılmıştır.
Bulgular: İlk çağlardan itibaren savaş, nakliye ve haberleşme vasıtaları olarak kullanılan at ve çeşitli yük hayvanlarının tedarik edilip yetiştirilmesi, toplumların ve devletlerin titizlikle takip ettiği konular arasında yer almıştır. Bu doğrultuda Osmanlı Devleti, kendisinden önce hüküm sürmüş devletlerden birtakım değişikliklerle bünyesine adapte ettiği Istabl-ı Âmire vasıtasıyla sultan, saray halkı ve askerlerin çeşitli amaçlarla kullandığı hayvanların barınma ve beslenme sürecini organize etmiştir. Osmanlı yönetimi, bu süreçte hayvanlar için gereken ot, saman, arpa ve yem gibi ürünlerin tedarik ve nakil işlemlerinde sabit bir uygulama takip etmemiştir. Nitekim çayırların biçilmesinden elde edilen otun Istabl-ı Âmire’nin ahır ve ambarlarına depolanmasında ahali, çeşitli hizmet grupları, idareciler ve malî sorumlular görev almıştır. Fakat zamanla organizasyondaki sorunlar, sınırların genişlemesi, memur ve hayvan sayısının artışı, malî ve idarî kontrol sahibi bir memura duyulan ihtiyaç neticesinde otluk eminliği kurulmuştur.
Sonuç: Otluk eminliği XVI. yüzyıl sonlarında teşkil edilmiştir. Otluk eminleri, ana hatlarıyla saray hayvanlarının temel besin gıdaları arasında yer alan otun çeşitli yöntemlerle temin edilmesinden İstanbul’da devlet ambarlarına nakledilmesine kadar geçen süreci idare etmektedir. Ayrıca şahsi sevkiyatlar, koru ve çayır teftişi, ahır ve ambarların kontrolü gibi hususlarda görev alan memurlar, XIX. yüzyıl başlarına kadar Istabl-ı Âmire’nin ot iaşesini sağlamaya devam etmiştir. Ancak 1812-1819 yılları arasında alınan kararla otluk eminlerinin görevleri arpa eminlerine verilmiş ve memuriyet lağvedilmiştir.
Özgünlük: Bu çalışma daha önce müstakil olarak ele alınmayan ve literatürde hakkında özet mahiyetinde bilgiler bulunan otluk eminliğinin aydınlatılması için hazırlanmıştır. Bu açıdan özgün olan araştırmanın Osmanlı Devleti kurumları hakkında yapılan ve yapılacak olan çalışmalara katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , Istabl-ı Âmire , çayır , ot , otluk emini.

Grass Suppliers of Istabl-ı Amire: Notes About the Otluk Eminligi

Öz

Aim: This study examines the establishment, scope of duties, and abolition process of the otluk eminliği, which was responsible for supplying grass to the palace animals within the Istabl-ı Âmire institution.
Methods: In this study, the literature on the subject was reviewed and the findings obtained were classified according to the subjects. The most accurate data were tried to be conveyed by comparing the findings classified from archival documents with the analyzed works. In addition, in this process, assumptions were produced for some questions that remained unresolved, taking into account the conditions and principles of the period. The collected data were brought together and described under three headings.
Results: The supply and breeding of horses and various beasts of burden, which have been used as means of war, transportation and communication since ancient times, have been among the issues that societies and states have meticulously followed. In this context, the Ottoman Empire organized the housing and feeding process of these animals, which were used by the sultan, the courtiers and the soldiers for various purposes, with the Istabl-ı Âmire institution, which it adapted to its structure with some changes from the states that ruled before it. In this context, different methods were followed in the supply and transportation of products such as grass, hay, barley and fodder for animals. Thus, from the mowing of the meadows to their delivery to the stables and warehouses of the Istabl-ı Âmire, the local population, various service groups, administrators and financial officers took part in the process. However, over time, problems in the organization, the expansion of borders, and the increase in the number of officials and livestock showed that an official who would ensure the financial and administrative control of the process was necessary, and the otluk eminliği was created.
Conclusion: In the late-16th century, the otluk eminliği was established in the Ottoman Empire. These officials, who managed the process from the supply of grass, which was among the basic foodstuffs of the palace animals, to its transportation to the warehouses in Istanbul, were also involved in matters such as personal shipments, inspections of groves and meadows, and control of stables and warehouses. Until the beginning of the 19th century, the services of the otluk eminliği who continued to ensure the provision of hay within the Istabl-ı Âmire organization until the beginning of the 19th century, were transferred to the arpa eminliği in line with the decision taken between 1812 and 1819, and the office was abolished.
Originality: This study has been prepared in order to reveal the otluk eminliği, which has not been dealt with independently before and only summarized information is available in the literature. In this context, this original research will contribute to the studies on Ottoman institutions.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire , Istabl-ı Âmire , Meadow , Grass , Otluk Emini

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2020). Mîrâhur (Osmanlı Devleti’nde). İslam Ansiklopedisi (Cilt 30, s. 141-143) içinde. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akıncı, İ. A. (2017). Osmanlı atları. İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Aykut, N., Bostan, İ., Cebecioğlu, M., Emecen, F., İlgürel, M., İpşirli, M. Küçük, C., Mert, Ö., Özcan, A., Şahin, İ., Şentürk, H. & Varlık, M.Ç. (1993). 3 numaralı mühimme defteri 966-968/1558-1560. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Batu, S. (1952). Türkler ve At. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Buluttekin, M. B. (2015). İstanbul’un 19. yüzyıldaki ekonomik sorunlarının tasnifi: ahkam defterlerine göre suriçi ve bilad-ı selase (Galata, Üsküdar ve Haslar). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 78-104.
• Çağlıkeçecigil, H. (2014). 24 numaralı mühimme defteri’nin (h. 981-982/m. 1573-1574 1-180 s.) transkripsiyonu ve değerlendirmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Çetin, C. (2018). Menzil beygirleri (at). Z (Kültür-Sanat-Şehir Tematik) Dergisi, 3, 260-265.
• Çınar, A. A. (1993). Türklerde at ve atçılık. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Demiray, G. (2010). Dolmabahçe Sarayı arşiv koleksiyonunda Hazine-i Hassa defterlerinin yeri ve bir katalog. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Dingeç, E. (2020). Osmanlı sarayında at. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi (Cilt 1, Kitap 2). S. A. Kahraman, Y. Dağlı (Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gökbilgin, M. T. (1994). Edirne. İslam Ansiklopedisi (Cilt 10, s. 425-431) içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Güçer, L. (1964). XVI-XVII asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda hububat meselesi ve hububattan alınan vergiler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1991). At (İslâmî devir). İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, s. 28-31) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi 1300-1600 (Cilt 1). H. Berktay (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İpşirli, M. (1991). Arpa emini. İslam Ansiklopedisi (Cilt 2, s. 392) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İşbilir, Ö. (2003). Mekkâre. İslam Ansiklopedisi (Cilt 28, s. 554-555) içinde. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İşbilir, Ö. (2007). Nüzül. İslam Ansiklopedisi (Cilt 33, s. 311-312) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1991). At (İslam öncesi). İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, s. 26-27) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karahan, A. (2024). Osmanlı İmparatorluğu’nda Istabl-ı Âmire teşkilâtı (XV-XVI. Yüzyıllar). Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kepecioğlu, K. (2009). Bursa kütüğü. H. Algül, O. Çetin, M. Hızlı, M. Kara, M. A. Yediyıldız (Haz.). Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kıraç, A. K. (2025). Osmanlı sultanlarının odun tedarikçileri: odun eminliği üzerine bazı mülâhazalar. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 491-509
• Maydaer, S. (2009). Osmanlı klasik döneminde Bursa’da bir semt: Hisar. Bursa: Emin Yayınları.
• Nacak, S. (2011). 34 numaralı mühimme defteri (h. 986/m. 1578) transkripti ve değerlendirmesi (164-326 sayfaları arası). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda aşiretlerin iskânı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Osman, R. (1989). Edirne Sarayı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özcan, A. (1999). Istabl. İslam Ansiklopedisi (Cilt 19, s. 203-206) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özdemir, F. (2021). 17. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Istabl-ı Âmire (Has Ahûr) teşkilâtı. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Özer, H. (2018). 23 numaralı ve 1573-1574 tarihli mühimme defteri / s. 156-220 (özet-transkripsiyon-dizin). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi. Elazığ.
• Özlü, Z. (2013). XIX. yüzyılın ilk yarısında Istâbl-ı Âmire’nin gelir ve giderleri ile ilgili bir değerlendirme. Bilig, 65, 259-284.
• Özlü, Z. (2010). Istabl-ı Âmire’de (Has Ahır) bulunan hayvanlar ve beslenmeleri üzerine bazı notlar. Vakıflar Dergisi, 32, 155-172.
• Polat, S. (2018). Osmanlı Devleti’nde nüzul vergisinin teşkili ve gelişimi: XVI-XVII. yüzyıllarda Osmanlı ekonomisini nüzul vergisi üzerinden değerlendirmek. Belleten, 82(295), 829-862.
• Sabbağ, A. (2020). Mîrâhur. İslam Ansiklopedisi (Cilt 30, s. 141) içinde. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sakarya, S. (2014). 43 numaralı mühimme defteri (h.988 / m. 1580) transkripsiyon ve değerlendirmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Erciyes Üniversitesi. Kayseri.
• Tan, S. (2015). Osmanlı Devleti’nde at yetiştiriciliği. Yayımlanmamış doktora tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Topçu, N. (2005). Murat Hüdavendigarın Bursa vakfiyesi ve vakıf köyleri. Bursa Araştırmaları, 10, 46-52.
• Türkal, N. (2012). Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa zeyl-i fezleke (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695). Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi. İstanbul.
• Uzun, A. (2020). İktisadi ve mali yönleriyle Istâbl-ı Âmire (1500-1900). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı. İ. H. (2014). Osmanlı Devleti’nin saray teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yavuz, N. (2021). Osmanlı Devleti’nde taycılığın mahiyeti ve koruların yönetimi (1785-1822). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Yeşilbaş, T. (2019). 2 numaralı mühimme defteri (963/1555) değerlendirme – transkripsiyon (s.1-102). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Yıldırım, H. O., Atik, V., Cebecioğlu, M., Safi, M., Serin, M., Uslu, O. & Yekeler, N. (1995). 6 numaralı mühimme defteri (972 / 1564-1565). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Yıldırım, H. O., Atik, V., Cebecioğlu, M., Çağlar, H., Serin, M., Uslu, O. & Yekeler, N. (1998a). 7 numaralı mühimme defteri (975-976 / 1567-1569). Cilt 1. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Yıldırım, H. O., Atik, V., Cebecioğlu, M., Çağlar, H., Serin, M., Uslu, O. & Yekeler, N. (1998b). 7 numaralı mühimme defteri (975-976 / 1567-1569). Cilt 2. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Yılmaz, H. (2015-2016). Yeni kaynaklara göre Bursa Beg-Sarayı’nın yapılış tarihi ve Orhan Gâzî döneminde inşa edilen ilk bölümleri. Taç Mimarlık Arkeoloji Kültür ve Sanat Dergisi, 7, 54-65.
• Yörük, D. (2020). 1795’te Rumeli’deki Istabl-ı Âmire’ye bağlı koru ve çayırlarla ilgili düzenlemeler. A. Aköz, S. Iliç, D. Yörük, D. Leovac (Ed.). Osmanlı idaresinde Balkanlar (s. 485-501) içinde. Konya: Palet Yayınları.
• Yörük, D. (2007). XVI. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan gayrimüslim nüfusu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 625-652.