Coğraf Bilgi Sistemi Kullanılarak Su Havzalarındaki Arazi Kullanım Değişikliği ve Çevresel Etkilerin İzlenmesi: Elmalı Havzası Örneği

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 1, 171 - 181, 31.03.2017

Abdurrahman Geymen

Öz

İstanbul, Türkiye’nin en kalabalık şehri olup özellikle göçler sebebiyle nüfus hızla artmıştır. Hızlı ve
denetimsiz kentleşme, su havzaları içerisinde doğal kaynakların büyük zarar görmesine sebep olmuştur. TEM
otoyolu ve Boğaziçi Köprüsü, arazi kullanım değişimini hızlandırmış, bu alan içerisinde kalan su havzalarını
negatif yönde etkilemiştir. İstanbul’un en büyük su ihtiyacını karşılayan ve arazi kullanım değişiminden negatif
yönde etkilenen su havzalarından birisi olan Elmalı havzası çalışma alanı olarak seçilmiştir. Bu çalışmada, Elmalı
havzasındaki arazi kullanım değişiminin zamana bağlı olarak değişimi, 1995, 2005 ve 2013 yıllarına ait Landsat
uydu görüntüleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Uydu görüntüleri değerlendirilerek elde edilen sonuçlar Coğraf
Bilgi Sistemine aktarılmıştır. Su havzalarındaki mevcut planların uygulanamaması nedeniyle arazi kullanımında
değişimler olduğu ve doğal kaynakların hızla azaldığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada ayrıca doğal kaynakların
hızla azalmasının yüzey akışına olan etkileri de incelenmiştir. Doğal kaynakların hızla azalması, yağmur sularının
toprağa karışma oranını azalttığı bu sebeple yüzey akışlarının oluştuğu ve yeraltı su seviyelerinin düşmesine neden
olduğu tespit edilmiştir. Bunun sonucu olarak yüzey akışları, doğal felaketlere neden olarak can ve mal kayıplarının
yaşanmasına sebep olmaktadır. Sonuç olarak, Coğraf Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama destekli arazi kullanım
değişiminin izlenmesi ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından su havzalarının daha iyi planlanmasına imkan
sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Coğraf bilgi sistemleri, su havzaları, uzaktan algılama, yüzey akış.

Kaynakça

• Akbulak C, Evren EA, Öztürk B, 2008. Gelibolu Yarımadası'nın kuzeybatı kıyılarında arazi kullanımının uzaktan algılama ile incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20: 42-50.
• Akova SB, 2004. Ergene Havzasında şehirler ve şehirleşme. Sosyoloji Dergisi, 3: 29-52.
• Bahadır M, 2011. Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri ile Acıgöl Havzası’nın (Denizli- Afyonkarahisar) sürdürülebilir kullanımı ve yönetimi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Afyonkarahisar.
• Bahadır M, 2012. Eber ve Akşehir Göllerinin bütünleşik kıyı alanları yönetimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 10 (1): 63- 89.
• Bahadır M, 2013. Işıklı Gölü Havzası’nda doğal ortam koşulları ve arazi kullanımına yansıması. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 26: 1-20.
• Bahadır M, Özdemir MA, 2011. Climate trend analysis of the level changes of Iznik Lake in Turkey. Journal of Biology & Life Sciences, Volume 2-3.
• Canıberk M, Kiracı AC, 2014. Arazi kullanımının zamansal değişiminin tarihi ortofotolarla belirlenmesi: Elmalı havzası örneği. 5. Uzaktan Algılama-CBS sempozyumu, 14-17 Ekim 2014, İstanbul.
• Congalton RG, Green K, 1998. Assessing the Accuracy of Remotely Sensed Data: Principles and Practices. Second Edition, New York. 200 p.
• Dewan AM, Yamaguchi Y, 2009. Land use and land cover change in Greater Dhaka, Bangladesh: Using remote sensing to promote. Applied Geography, 29: 390-401.
• Dow CL, DeWalle D, 2000. Trends in evaporation and Bowen ratio on urbanizing watersheds in eastern United States. Water Resources Research, 36:1835-1843.
• Filiz M, Kılıç M, Özer U, 2001. İzmir Metropol etkileşim alanı ile yakın çevresi, su havzaları ve koruma alanlarındaki yapılaşmanın kentsel ve kırsal yerleşim üzerindeki etkileri. I. Türkiye Su Kongresi, 8-10 Ocak 2001, İstanbul.
• Geymen A, 2013. Impacts of Bosporus Bridges on the Istanbul Metropolitan settlement areas. Land Degradation & Development, 24: 156-169.
• Geymen A, Küçükmehmetoğlu M, Baz İ, 2006. İstanbul metropolitan alanındaki hızlı kentleşmenin su havzalarına olan etkilerinin incelenmesi. 1. Uzaktan Algılama ve CBS Çalıştayı, 27-29 Kasım 2006, İstanbul.
• Gözenç S, 1978. Küçük Menderes Havzasında Arazinin Kullanılış ve Sınıflandırılması. İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Gülersoy AE, 2013. Farklı uzaktan algılama teknikleri kullanılarak arazi örtüsü/kullanımında meydana gelen değişimlerin incelenmesi: Manisa Merkez İlçesi Örneği (1986-2010). Turkish Studies Academic Journal, 8: 1915-1934.
• Gülersoy AE, 2001. Gömeç Ovası’nda bugünkü arazi kullanımı ile arazi sınıflandırılması arasındaki ilişkiler. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 132s.
• Gülersoy AE, 2008. Bakırçay Havzası’nda doğal ortam koşulları ile arazi kullanımı arasındaki ilişkiler. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 159s.
• Gülersoy AE, 2010. Farklı uzaktan algılama teknikleri kullanılarak arazi örtüsü/kullanımında meydana gelen değişimlerin incelenmesi: Manisa merkez ilçesi örneği (1986-2010). Turkish Studies-International Periodical for the Languages-Literature and History of Turkish, 8:1915-1934.
• Gürbüz M, Denizdurduran M, Karabulut M, Kızılelma Y, 2012. Uzaktan algılama ve CBS kullanarak Elbistan Ovasında arazi kullanımı/arazi örtüsünde meydana gelen değişimlerin incelenmesi. KSÜ Mühendislik Bilimleri Dergisi, 30-37.
• IMP, 2006. Analysis of drinking and use water resources in the edition of preliminary etude works for 1/100000 scaled strategic planning.
• IPCC, 2013. Summary for policy makers. In: Climate Change 2013: Cambridge University Press: Cambridge.
• Kara F, Karatepe A, 2012. Uzaktan algılama teknolojileri ile Beykoz İlçesi (1986-2011) arazi kullanımı değişim analizi. Marmara Coğrafya Dergisi 25: 378-389.
• Karakuyu M, 2004. Şehirleşmenin küresel iklim sapmaları ve taşkınlar üzerindeki etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 6: 25-33.
• Kaya Ö, Toroğlu E, 2015. Monitoring urban development of Kayseri and change detection analysis. Türk Coğrafya Dergisi, 65: 87-96.
• KTVKK, 1995. Kültür Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürlüğü. http://www.kulturvarliklari.gov.tr. (Erişim tarihi: 15 Şubat, 2016).
• Liu Y, 2009. Modeling Urban Development Geographical Information Systems and Cellular Automata. Third Edition, New York, USA. 186 p.
• Özdemir MA, Bahadır M, 2008. Yalova İli'nde arazi kullanımının zamansal değişimi (1992-2007). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 17: 1-15.
• Özdemir MA, Bahadır M, 2010. Uzaktan algılama ile Acıgöl Havzası’nda arazi kullanımının zamansal değişim analizi (1975-2005). The Journal of International Social Research 3(12).
• Özşahin E, 2013. CBS kullanılarak Hatay ili heyelan duyarlılık analizi. Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi, 4 (1): 47-59.
• Özşahin E, 2014. Tekirdağ ilinde coğrafi bilgi sistemleri ve analitik hiyerarşi süreci kullanarak heyelan duyarlılık analizi, Humanitas International journal of social science, 2: 100-110.
• Öztürk D, Şişman A, Erdem EM, Şişman Y, 2010. Detection of land-use/land-cover changes using remote sensing and GIS in Atakum, Samsun. VI. Ulusal Coğrafya Sempozyumu, 3-5 Kasım 2010, Ankara.
• SCS, 1993. Hydrology – National Engineering Handbook, Supplement A, Section 4, Chapter 10, Soil Conservation Service, USDA, Washington, D.C.
• Sandalcı M, Yüksel İ, 2011. İklim değişikliğinin Türkiye’deki göller ve barajlar üzerindeki etkisi. Yapı Dünyası Dergisi, 181(25): 29, 2011.
• Şener M, Altıntaş B, Kurc HC, 2013. Planning and controlling of hazelnut production areas with the remote sensing techniques. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, 16: 55-64.
• Shalaby A, Tateishi R, 2007. Remote sensing and GIS for mapping and monitoring land cover and land-use changes in the Northwestern Coastal Zone of Egypt. Applied Geography, 27: 28-41.
• Simmons DL, Reynolds RJ, 1982. Effects of urbanization on base flow of selected south-shore streams, Long Island, New York. Water Resources Bulletin, 5:797-805.
• TUIK, 2014. Türkiye İstatistik Kurumu Nüfus Sayım Bilgileri. www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1059 http://tuikapp.tuik.gov.tr/nufusmenuapp/menu.zul. (Erişim tarihi: 25 Şubat, 2016).
• Türkeş M. 2012. Küresel iklim değişikliği ve çölleşme. S.1-42 Eğiten Kitap: Ankara
• Topaloğlu RH, Ekercin S, 2013. Coğrafi Bilgi Sistemi ve Uzaktan Algılama entegrasyonu ile Konya Kapalı Havzası'nda arazi örtüsü/kullanımı zamansal değişimlerinin belirlenmesi. TMMOB Coğrafi Bilgi Sitemleri Kongresi, 11-13 Kasım 2013, Ankara.
• Wu Q, Li H, Wang R, Paulussen J, He Y, Wang M, Wang Z, 2005. Monitoring and predicting land use change in Beijing using remote sensing and GIS. Landscape and Urban Planning, 78: 322-333.
• Yıldırım Ü, Kılıç F, 2006. Uzaktan algılama yöntemleri ile Afyonkarahisar’ın şehirsel gelişiminin izlenmesi. Fatih Üniversitesi 4.Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, 13 – 16 Eylül 2006. İstanbul
• Yılmaz S, Marangoz AM, Şekertekin A, Oruç M, Kutoğlu ŞH, 2015. Uzaktan algılama teknikleri ile Zonguldak ili kentsel gelişiminin izlenmesi ve alternatif yerleşim alanlarının belirlenmesi. TUFUAB VIII. Teknik Sempozyumu, 21-23 Mayıs 2015, Konya. http://remotesensing.usgs.gov/about.php. (Erişim tarihi: 10 Ocak, 2016).