Enerji kullanımı ve başlıca makroekonomik göstergeler etkileşimi ve bu etkileşim bağlamında Türkiye’nin dünya içindeki yeriSelay

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 247 - 261, 17.05.2021

Selay Giray Yakut , Selin Devrim Özdemir Yazgan Özdemir Yazgan Ece Bacaksız Halit Fikir

https://doi.org/10.15637/jlecon.8.2.09

Öz

Bu çalışmanın temel amacı literatürü takiben saptanmış değişkenler arasındaki ilişkilerin incelenmesi ve bu değişkenler açısından Türkiye’nin dünyadaki yerinin çok değişkenli analiz teknikleri ile irdelenmesidir. Sonrasında Türkiye ile benzer yapı sergilediği saptanan ülkeler için değişkenler arasındaki doğrusal ve doğrusal olmayan ilişkiler zaman serisi ekonometrisi teknikleri ile analiz edilmiştir.Çalışma kapsamında dünya ülkeleri için değişkenler arasındaki ilişki korelasyon analizi ile incelenmiş, anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Ardından ilişki yapısı Faktör Analizi ile araştırılmıştır. Saptanmış beş değişken açısından dünya ülkeleri benzerliklerine göre çok değişkenli istatistiksel analiz tekniklerinden kümeleme analizi kullanılarak gruplandırılmış; değişkenler arasındaki ilişkiler ağı açısından Türkiye’ye en benzer yapıdaki ülkelerin Brezilya, Şili, Uruguay olduğu belirlenmiştir. Ulaşılan bu bulgu, faktör skorları sıralaması ile de desteklenmiştir. Türkiye ile benzer yapı sergilediği saptanan bu ülkeler için makroekonomik değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi zaman serisi ekonometrisi teknikleri ile analiz edilmiştir. Uygulanan doğrusal olmayan nedensellik analizi sonucunda bütün ülkeler için enerji tüketimi ve çekirdek enflasyon arasında nedensellik ilişkisi mevcuttur

Anahtar Kelimeler

Enerji, Çok Değişkenli İstatistiksel Analiz, Doğrusal Olmayan Nedensellik Analizi

ENERGY USE AND MAJOR MACROECONOMIC INDICATORS INTERACTIONS: TURKEY'S PLACE IN THE WORLD IN THE CONTEXT OF INTERACTION

Öz

The main purpose of this study is to examine the relationships between variables determined by following the literature and to investgate the place of Turkey in terms of those variables by multivariate analysis techniques. After that, linear and nonlinear relationships between variables were analyzed using time series econometric techniques for the countries exhibiting the same structure with Turkey.

Within the concept of this study, the relationship between the variables has been analyzed using correlation analysis for world countries and significant relationships were found. Then, the relationship structure was investigated by Factor Analysis. Then, the relationship structure was investigated with Factor Analysis, one of the multivariate statistical analysis techniques. In terms of five variables aforementioned, countries in the world were grouped according to their similarities by using cluster analysis, one of the multivariate statistical analysis techniques and it was determined that Brazil, Chile, Uruguay are structurally most similar countries with Turkey, in terms of relationships between variables. This finding was also supported by the ranking factor scores. The causal relationship between macroeconomic variables were analyzed by time series econometrics techniques for the countries exhibiting the similar structure with Turkey. As a result of the nonlinear causality analysis applied, causality relationship between energy consumption and core inflation were found for all countries.

Anahtar Kelimeler

Energy, Multivariate Statistical Analysis, Nonlinear Causality Analysis

Kaynakça

• AKPOLAT, A. G. & ALTINTAŞ, N. (2013). Enerji Tüketimi ile Reel GSYİH Arasındaki Eşbütünleşme ve Nedensellik İlişkisi: 1961-2010 Dönemi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 8(2), 115-127.
• ALTINTAŞ, H. (2013). Türkiye’de Birincil Enerji Tüketimi, Karbondioksit Emisyonu ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Eşbütünleşme ve Nedensellik Analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8(1), 263-294.
• APAYDIN, Ş. & TAŞDOĞAN, C. (2019). Türkiye'de Yenilenebilir ve Birincil Enerji Talebinin Büyüme Üzerindeki Uzun Dönem Etkileri. Third Sector Social Economic Review, 54(1), 431-445.
• AYDIN, F. (2010). Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (35), 317-340.
• AYTAÇ, D. (2010). Enerji ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Çok Değişkenli VAR Yaklaşımı ile Tahmini. Maliye Dergisi, 158(1), 482-495.
• BOZKURT, K. & YANARDAĞ, Ö. (2017). Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme: Gelişmekte Olan Ülkeler için Bir Panel Eşbütünleşme Analizi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 15(1), 194-213.
• CANBAY, S. & PİRALİ, K. (2019). Türkiye'de Savunma Harcamaları ile Yenilenebilir Enerji Tüketiminin Enerji İthalatı Üzerindeki Etkileri. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 11(21), 398-410.
• Çetin, G. (2020). Türkiye Açısından Elektrik Enerjisi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Granger Nedensellik Analizi-ARDL Sınır Testi Karşılaştırması. Maliye ve Finans Yazıları, (114), 483-500.
• Diks, C., ve Panchenko, V. (2006). A New Statistic and Practical Guidelines for Nonparametric Granger Causality Testing. Journal of Economic Dynamics and Control, 30(9-10), 1647-1669.
• TÜİK (2019). ‘’Dış ticaret istatistikleri (En çok ihracat ve ithalat yapılan 20 fasıl)’’ Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri-Aralik-2019-33848 (Erişim Tarihi: 20.02.2021)
• ERDOĞAN, S. & GÜRBÜZ, S. (2014). Türkiye'de Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Yapısal Kırılmalı Zaman Serisi Analizi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (32), 79-87.
• ERSOY, A.Y. (2012). OECD Ülkelerinde Ekonomik Büyüme Odaklı Enerji Tüketiminin Ekonometrik Modeli. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), 339-356.
• GÖKCE, C. & DEMİRTAŞ, G. (2018). Cari Denge Açısından Yenilenebilir Enerjinin Rolü: Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye İçin Panel Veri Analizi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(3), 641-654.
• GÜLTEKİ̇N, E. & UĞUR, A. (2019). OECD Ülkelerinde Yenilebilir Enerji Tüketiminin Makro Ekonomik Belirleyicileri: Rüzgâr Enerjisi Modeli. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (53), 325-342.
• KARADAŞ, H. A. & IŞIK, H. B. (2018). Türkiye'de Yenilenebilir Enerji Kullanımının CIB Açıkları Üzerine Etkisi. Journal of International Social Research, 11(61).
• KARAGÖL, E., ERBAYKAL, E. & ERTUĞRUL, H. M. (2011). Türkiye'de Ekonomik Büyüme ile Elektrik Tüketimi İlişkisi: Sınır Testi Yaklaşımı. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 8(1), 72-80.
• KIZILDERE, C. (2020). Türkiye’de Cari Açık Sorununun Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme Açısından Değerlendirilmesi: Ampirik Bir Analiz. Business & Management Studies: An International Journal, 8(2), 2121-2139.
• KIZILKAYA, O. (2018). Türkiye’de Enerji Tüketimi ve Büyüme İlişkisi: Eşbütünleşme ve Nedensellik Analizi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 59-72.
• KOÇ YURTKUR, A. & BAHTİYAR, B. (2017). Enerji Tüketimi, Ekonomik Büyüme, Enflasyon ve Ticari Açıklık Arasındaki İlişki: Kırılgan Beşli Ekonomileri İçin Bir Analiz. International Journal of Research in Business and Social Science, 6(6): 21-41
• KOÇ, E. & KAYA, K. (2015). Enerji Kaynakları–Yenilenebilir Enerji Durumu. Mühendis ve Makina, 56(668): 36-47.
• KORKMAZ, Ö. (2018). Enerji Tüketimi ile Finansal Açıklık, Ticari Açıklık ve Finansal Gelişme Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizi: Türkiye ve İtalya Örneği, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 83-100.
• KORKMAZ, Ö. & DEVELİ, A. (2012). Türkiye’de Birincil Enerji Kullanımı, üretimi ve Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) Arasındaki İlişki. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(2), 1-25.
• KÜÇÜKKAYA, E. (2019). “TÜİK: İthalat Giderlerinin Yüzde 21,55’ini Enerji Oluşturuyor’’ Erişim adresi: https://www.enerjiportali.com/tuik-ithalat-giderlerinin-yuzde-2155ini-enerji-olusturuyor/ (Erişim Tarihi: 20.02.2021)
• MEHRARA, M. (2007). Energy Consumption and Economic Growth: The Case Of Oil Exporting Countries, Energy policy, 35(5), 2939-2945.
• MUCUK, M. & UYSAL, D. (2009). Türkiye Ekonomisinde Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme, Maliye Dergisi, 157(1), 105-115.
• ODUGBESAN, J. A. & RJOUB, H. (2020). Relationship Among Economic Growth, Energy Consumption, CO2 Emission, and Urbanization: Evidence From MINT Countries, Sage Open, 10(2), 1-15.
• ÖZATA, E. (2010). Türkiye'de Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkilerin Ekonometrik İncelemesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (26).
• PATA, U. K., YURTKURAN, S. & KALÇA, A. (2016). Türkiye’de Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 38(2), 255-271.
• PHRAKHRUOPATNONTAKITTI, P., WATTHANABUT, B. & JERMSITTIPARSERT, K. (2020). Energy Consumption, Economic Growth And Environmental Degradation in 4 Asian Countries: Malaysia, Myanmar, Vietnam and Thailand. International Journal of Energy Economics and Policy, 10(2), 529.
• SYZDYKOVA, A. (2018). Orta Asya Ülkelerinde Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Panel Veri Analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(1), 87-99.
• ŞENGÜL, S. & TUNCER, İ. (2006). Türkiye’de Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme: 1960-2000, İktisat İşletme ve Finans, 21(242), 69-80.
• T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI STRATEJİ VE BÜTÇE BAŞKANLIĞI. (2019). “2019 Yılı Yatırım Programı” Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/03/2019_Yili_Yatirim_Programi.pdf (Erişim Tarihi: 11.03.2021)
• T.C. STRATEJİ VE BÜTÇE BAŞKANLIĞI “On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023)”. Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf (Erişim Tarihi: 11.03.2021)
• TANG, C. F., TAN, B. W. & ÖZTURK, I. (2016). Energy Consumption and Economic Growth In Vietnam. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 54, 1506-1514.
• TEİAŞ “Türkiye Elektrik Üretim-İletim İstatistikleri” Erişim adresi: https://www.teias.gov.tr/tr-TR/turkiye-elektrik-uretim-iletim-istatistikleri (Erişim Tarihi: 08.03.2021)
• USTA, C. (2016). Türkiye’de Enerji Tüketimi Ekonomik Büyüme İlişkisinin Bölgesel Analizi. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 2(2), 181-201.
• USTA, C. & BERBER, M. (2017). Türkiye’de Enerji Tüketimi Ekonomik Büyüme İlişkisinin Sektörel Analizi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(1), 173-187.
• YANAR, R. & KERİMOĞLU, G. (2011). Türkiye’de Enerji Tüketimi, Ekonomik Büyüme ve Cari Açık İlişkisi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 3(2), 191-201.
• YILDIRIM, C.Y. (2019). Türkiye’de Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme: Granger Nedensellik Yaklaşımı, İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi (İKTİSAD), 4(9), 119-145.
• YILMAZ, M & ŞEN, E. (2018). Türkiye'nin Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı. International Journal Of Disciplines Economics & Administrative Sciences Studies, 4(8):328-338
• ZHANG, X. P. & CHENG, X. M. (2009). Energy Consumption, Carbon Emissions, And Economic Growth in China, Ecological Economics, 68(10), 2706-2712.