About Ur- Verb’s Complement with Cases in Orkhon, Uigur and Karahan Turkish Based on Eleven Selected Writings

Yıl 2020, , 251 - 270, 25.04.2020

Vildan Çakmak

https://doi.org/10.31464/jlere.605238

Öz

Seçilmiş On Bir Eserden Hareketle Orhon, Uygur ve Karahanlı Türkçesinde Ur- Eyleminin Durum Ekli Tamlayıcıları Üzerine

Öz

Fiil ile tamlayıcı arasındaki ilişki Türkiye’de
araştırmacılar tarafından İstem Dil Bilgisinin bir kolu olarak incelenmiştir.
Aynı zamanda fiil tamlayıcısı, Türkiye’de istem terimini karşılamak için
kullanılmış, yapılan çalışmalarda özellikle durum ekli tamlayıcılar üzerinde
durulmuştur. Bu çalışmada da ur-
eyleminin Orhon, Uygur ve Karahan Türkçelerindeki durum ekli tamlayıcıları ve
tamlayıcılara göre anlam değişimleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada
mantıksal ve söz dizimsel istem türleri dikkate alınmıştır. Buna göre ur- eyleminin söz konusu üç dönemde on
yedi anlamı saptanmış ve bir örnek dışında çoğunlukla iki veya daha fazla
zorunlu istem aldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

istem, durum ekli tamlayıcılar

Kaynakça

• Ágel, F. ve K. Fischer (2014). “Dependency Grammar and Valency Theory”, The Oxford Handbook of Linguistic Analysis, November 12, s. 225-259, England: Oxford University Press.Ata, A. (2004). Türkçe İlk Kuran Tercümesi, Rylands Nüshası Karahanlı Türkçesi (Giriş-Metin- Notlar-Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Ayazlı, Ö. (2009). Altun Yaruk Sudur VI. Kitap, Yayımlanmamış doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, İstanbul.Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Barlas, S. (2015). Kırgız Türkçesinde İstem (Valenz), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.Berta, Á. (2010). Sözlerimi İyi Dinleyin (E. Yılmaz, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Çetinkaya, C. (2012). Kazak Türkçesinde Fiilin İstemi: Valenz, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.Çiçekli, Hanife (2013). Azerbaycan Türkçesinde Fiillerin İstemi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ordu Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.Dîvân-ı Hikmet-Hoca Ahmet Yesevî (2017) (Ed. Mustafa Tatcı), Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İnceleme - Araştırma Dizisi; Yayın No: 29, Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.Doğan, N. (2011). Türkiye Türkçesi Fiillerinde İsteme Göre Anlam Değişiklikleri, Yayımlanmamış doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.Ercilasun, A. B. (2011). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.Ercilasun, A. B. ve Z. Akkoyunlu (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri- Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım-Yayım.Etiler, S. (2014). Kırgız Yazarı Tölögön Kasımbekov’un “Sıngan Kılıç” Romanındaki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.Hamilton, J. R. (2011). İyi ve Kötü Prens Öyküsü (V. Köken, Çev.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.http://sozluk.gov.tr (Erişim Tarihi: 06.06.2019, sa. 21:38).Kahraman, T. (1996). Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Karahan, L. (1997). “Fiil-Tamlayıcı İlişkisi Üzerine”, Türk Dili, S. 549, s. 209-213.Orkun, H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Ölmez, M. (2015). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistandaki Eski Türk Yazıtları Metin-Çeviri-Sözlük, Ankara: Bilgesu Yayıncılık.Özbay, B. (2014). Huastuanift Manihaist Uygurların Tövbe Duası, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Özdemir, T. A. (2012). Gagauz Türkçesinde İstem, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.Özkan, A. (1999). “Türkçede Fiil-Tamlayıcı İlişkisi ve Fiillerin İstem Değiştirmesi”, Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, S. 1, s. 125-143.Özkan, A. (2011). “Eski Anadolu Türkçesindeki Bazı Fiillerin Hâl Ekli Tamlayıcıları ve Bu Tamlayıcılarda Zaman İçinde Görülen Değişiklikler”, Turkish Studies, S. 6/1, s. 521-532.Schneider, G. (1998). A Linguistic Comparison of Constituency, Dependency and Link Grammar, Zürich: Institut für Informatik Winterthurerstr. Tekin, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı, Ankara: Simurg Yayınları.Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları, İstanbul: Simurg Yayınları.Tesnière, L. (2015). Elements of Structural Syntax (T. Osborne ve S. Kahane, Çev.), Hollanda: John Benjamins Publishing Company.User, H. Ş. (2010). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları: Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları.Yılmaz, N. (2016). Tatar Türkçesinde Fiillerin İstemi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.