Türkçe yeşil renk adının biçim, anlam ve kavram alanına tarihsel bir bakış

Yıl 2014, Cilt: 10 Sayı: 1, 179 - 193, 31.12.2014

Nesrin Bayraktar

Öz

Bu çalışma, renk adlarını çeşitli yönlerden ele alan bir dizi çalışmanın bir bölümüdür. Burada, yeşil ve onun bilinen ilk biçimi olan yaşıl ele alınmıştır. Renk adının kökeni hakkında bir incelemenin ardından renk adının yer aldığı tarihî eserlere örnekler verilmiştir.  Günümüz Türk dil ve lehçelerindeki biçimlerine de yer verilerek geçirdiği değişimleri tespit etmek amaçlanmıştır. Sözcüğün biçim, anlam ve kavram alanını saptamaya yönelik olarak yeşil renk adının geçtiği renk ifadeli sözcükler, hayvan ve bitki adları; kimya, tıp ve doğa ile ilgili terimler; ad bilimi kapsamında incelenen yer, kişi, su adları ve özel adlar; deyim, atasözü ve mecazlar tespit edilmiştir. Bu inceleme sonunda 339 kullanım saptanmıştır. Orhon Yazıtlarında bir renk adı olduğunu söylemek mümkün olmasa da günümüz Türkçesinde yeşil renk adının anlam, kavram ve biçim alanını oldukça genişlettiği görülmektedir. Yeşil renk adının pek çok renk ifadeli sözcükte yer alması ve özellikle 75 farklı tona sahip olması da yeşil renk adının artık gök renk adından müstakil bir renk adı olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Renk adları; yeşil renk adı; ad bilimi

Türkçe yeşil renk adının biçim, anlam ve kavram alanına tarihsel bir bakış1

Öz

Bu çalışma, renk adlarını çeşitli yönlerden ele alan bir dizi çalışmanın bir bölümüdür. Burada, yeşil ve onun bilinen ilk biçimi olan yaşıl ele alınmıştır. Renk adının kökeni hakkında bir incelemenin ardından renk adının yer aldığı tarihî eserlere örnekler verilmiştir. Günümüz Türk dil ve lehçelerindeki biçimlerine de yer verilerek geçirdiği değişimleri tespit etmek amaçlanmıştır. Sözcüğün biçim, anlam ve kavram alanını saptamaya yönelik olarak yeşil renk adının geçtiği renk ifadeli sözcükler, hayvan ve bitki adları; kimya, tıp ve doğa ile ilgili terimler; ad bilimi kapsamında incelenen yer, kişi, su adları ve özel adlar; deyim, atasözü ve mecazlar tespit edilmiştir. Bu inceleme sonunda 339 kullanım saptanmıştır. Orhon Yazıtlarında bir renk adı olduğunu söylemek mümkün olmasa da günümüz Türkçesinde yeşil renk adının anlam, kavram ve biçim alanını oldukça genişlettiği görülmektedir. Yeşil renk adının pek çok renk ifadeli sözcükte yer alması ve özellikle 75 farklı tona sahip olması da yeşil renk adının artık gök renk adından müstakil bir renk adı olduğunu göstermektedir. © 2014 JLLS and the Authors - Published by JLLS

Anahtar Kelimeler

Renk adları; yeşil renk adı; ad bilimi

Kaynakça

• Aktunç, H. (2002). Büyük argo sözlüğü (Tanıklarıyla) (3. Baskı). İstanbul: YKY.
• Ayverdi, İ. (2006). Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-III (2. Baskı). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Bayraktar, N. (2004). Kara ve siyah renk adlarının Türkçedeki kavram ve anlam boyutu üzerine. TÖMER Dil Dergisi, 126, 56-77.
• Bayraktar, N. (2005). Kavram ve anlam boyutunda al, kırmızı ve kızıl. International Journal of Central Asian Studies Mustafa Canpolat Armağanı, 10(1), 145-165.
• Bayraktar, N. (2006a). Kavram ve anlam boyutunda sarı ve tonları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Prof.Dr. Tuncer Gülensoy Armağanı, 20(1), 209-218.
• Bayraktar, N. (2006b). Kavram ve anlam boyutunda Türkçede ak ve beyaz. Dilbilim, Dil Öğretimi ve Çeviribilim Yazıları I-II; Haz. Cemal YILDIZ-Latif BEYRELİ, 35-50; Pegem-A Yayıncılık, Ankara.
• Bayraktar, N. (2009). Boz ve kir renk adlarının kavram, anlam ve biçim boyutu üzerine. International Central Asian Studies, Articles on Turkology Festschrift to Commemorate the 80th Anniversary of Prof.Dr. Talat Tekin’s Birth, 13, 101-121.
• Bayraktar, N. (2010). Orhon yazıtlarında geçen renk adlarının anlam alanları üzerine. Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 26-29 Mayıs 2010, Ankara; Bildiriler Kitabı 1-2, Ed. Ülkü Çelik Şavk, 121-128; Ankara: TDK Yayınları.
• Bayraktar, N. (2013). “Türkçede renk adlarıyla özel ad yapımı. Journal of Language and Linguistic Studies, 9(2), 95-114.
• Bayraktar, N. (2014). Türkçede kişi adlarında renk adları. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, VI(1-1), 1-15.
• Baytop, B. (1997). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları-578.
• Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II (2004). Ankara: TDK Yayınları.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Oxford University Press
• Çakmak, M. & Işın M. (2005). Anadolu kuş adları sözlüğü Türkçe-İngilizce-Latince. İstanbul: Kitabevi Yayınevi.
• Dönmez, Y. (1985). Bitki coğrafyası, temel bilgiler, Türkçe-Latince-İngilizce-Almanca-Fransızca bitki adları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları-3213.
• Gabain, A. V. (1968). Renklerin sembolik anlamları. (Çev. Tezcan, S.) Türkoloji Dergisi, 3(1), 107- 113.
• Gülensoy, T. (1995). Türkçe yer adları kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları-618.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü II (O-Z), etimolojik sözlük denemesi. Ankara: TDK Yayınları-911 http://www.tdk.gov.tr
• Karol, S., Suludere, Z., & Ayvalı, C. (1998). Biyoloji terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmûd (2005). Dîvânü Lugâti’t-Türk, çeviri, uyarlama, düzenleme: Erdi, S. & Yurteser, S.T. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kaymaz, Z. (2000). Türkiye Türkçesi ve ağızlarında renk bildiren kelimelerin kullanılışı ve sistematiği. TDAY-Belleten-1997, 251-341, Ankara: TDK Yayınları.
• Orkun, H. N. (1987). Eski Türk yazıtlar I-IV. Ankara: TDK Yayınları.
• Öztek, Z. (2006). Halk dilinde sağlık deyişleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları-560.
• Redhouse Yeni Türkçe-İngilizce Sözlük (1984). İstanbul: Elif Ofset, 7. Baskı.
• Sağol, G. (1995). Tarihî Türk şivelerinde at donları. Türk Kültüründe At ve Atçılık, 126-146, İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü.
• Tekin, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara: Simurg Yayınları.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 9.
• Tekin, T. (2004). Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Ankara: Öncü Kitap.
• Tekin, T. (2008). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları, 540, 3. Baskı.
• Toparlı, R., Vural, H. & Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 2. Baskı.
• Tuzlacı, E. (2006). A dictionary of Turkish plants, Türkiye bitkileri sözlüğü. İstanbul: Alfa Yayınları
• Yurtbaşı, M. (1994). Sınıflandırılmış Türk atasözleri. Ankara: MEM Ofset.
• Yurtbaşı, M. (1996). Örnekleriyle deyimler sözlüğü. Ankara: MEM Ofset
• A historical look on structural, semantic, conceptual field of the Turkish colour term green (Yeşil)