İlkokul Öğrencilerinde Görünüşsel Edim

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 37 - 48, 27.12.2017

Özay Önal

Öz

Smith’in “iki bileşenli görünüş kuramı”na göre, görünüş bir eylem, olay ya da durumun içkin zamansal yapısı ve konuşucu tarafından nasıl sunulduğu hakkında bilgi aktarır. Hâl türü görünüşü ve bakışaçısı görünüşü olmak üzere iki tipi vardır. Hâl türü görünüşü eylemin zamansal iç yapısı, başlama ve bitiş noktaları, süresi, anlık olarak gerçekleşip gerçekleşmemesi, varsa gerçekleşme evreleri gibi bilgiler içerir. Bakışaçısı görünüşü ise eylemin “bitmiş” veya “sürüyor olma” ekseninde konuşucunun tanık olduğu kısmının aktarılmasını sağlar. Eylemin hâl ve bakışaçısı türü gerek birbirleri ile gerekse zaman belirteçleri ile etkileşimde bulunurlar. Smith’in “iki bileşenli görünüş kuramı” temel alınarak yapılan bu deneysel çalışmada, ilkokul çağı çocuklarında görünüşsel edim gelişiminin ne tür görünümler sergilediğini betimlemek amacıyla ilkokul birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıflardan oluşan 220 kişilik araştırma grubuna bir test uygulaması yapılmıştır. Katılımcılardan, anadillerine (Türkçe) ait sezgisel bilgilerini kullanarak,
formlarda verilmiş olan tümcelerin “anlamsal kuruluş” olarak DOĞRU veya YANLIŞ olduğuna karar vermeleri istenmiştir. Formlarda, hâl ve bakışaçısı görünüş türlerini içeren 59 tümceye yer verilmiştir. Tümceler, eylem-zaman belirteci uyumu sergileyen (örn.“Canan bazen hasta bazen değil) ve sergilemeyen (örn. “Erol bazen satranç biliyor”) örnekler içermektedir. Sonuçlar, katılımcıların DOĞRU/YANLIŞ karalarındaki isabetliliğin sınıf kademesindeki yükselişe koşut olarak arttığını, yani görünüşsel edimin gelişim sergilediğini göstermiştir.  Katılımcıların durumsal ve edimsel hâl türü-zaman belirteci uyumunu değerlendirmede diğer hâl türlerine göre daha fazla zorlandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dilbilim, dilbilgisi, görünüş, kılınış, hâl türü, bakışaçısı türü

Aspectual Performance of Primary School Students

Öz

According
to Smith’s “two-component theory of aspect”, aspect whether it is situation or viewpoint
type, convey information about temporal qualities of an event or state such as
beginning, duration and end. While situation type focuses on the inner temporal
structure of an event or state, viewpoint type refers to the presentation of an
event from the speaker’s perspective. Aspectual meaning interacts with
the temporal adverbials. In this research, a judgement test was applied to 220
primary school students including first, second, third and fourth graders.
Subjects were supposed to make true/false judgements on the appropriate use of
temporal adverbials with verbs having various aspectual features using their
intuitional knowledge of native language (Turkish). Fifty-nine sentences were
used. While aspectual meaning was compatible with temporal adverbials in some
sentences (for example “Canan bazen hasta bazen değil”), it was not in some others (for example “Erol bazen satranç biliyor”). The results showed that percentage of right
judgement rises with the age, which means an improvement in aspectual
performance. Stative and activity situation type verbs and their agreement with
time adverbs were found to be more difficult for the subjects than the other
types.  

Anahtar Kelimeler

Linguistics, grammar, aspect, situation type, viewpoint type

Kaynakça

• Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Aksan, Y. (2003). “Kılınış Ulamına Yaklaşımlar ve Türkçe’de Kılınış”. Günümüz Dilbilim Çalışmaları. s.68-81.
• Comrie, B. (1976). Aspect. Cambridge Textbooks in Linguistics, Cambridge University Press. Gökmen, S. (2003). “Görünüş Kuramı Çerçevesinde Zaman Belirteci-Hâl Türü Etkileşimi. Günümüz Dilbilim Çalışmaları. s.82-97.
• Güven, M. (2008). “Görünüş Terimlerinin Türkçeleştirilmesi Üzerine Bazı Gözlem ve Öneriler”. Boğaziçi Üniversitesi Dilbilim Araştırmaları, s.125-137.
• Önal, Ö. (2017). “İlkokul, Ortaokul ve Lise Öğrencilerinde Ulamsal Örgütleme Bağlamında Taksonomik Farkındalık”. AÜ. DTCF Dergisi.
• Önal, Ö. (2016). 2, 4, 6 ve 8.Sınıf Öğrencilerinde Ulamlaştırma Eğilim Becerilerinin Gelişimi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• Smith, C. (1991). The Parameter Of Aspect. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers
• Taylan, E.E. (1992). “The Parameter Of Aspect in Turkish”. (Ed.) Ahmet Konrot. Modern Studies In Turkish Linguistics. Anadolu Üniversitesi.
• Uzun, E. (2004). Dilbilgisinin Temel Kavramları. İstanbul: Kebikeç Yayınevi.
• VanPatten, B.& Benati, A.G.(2015). Key Terms In Second Language Acquisition. Second edition. London:Bloomsbury.