Bitlis Masifi Avnik (Bingöl) Yöresindeki Zengin Demir Yataklarının Oluşumu

Yıl 1984, Cilt: 8 Sayı: 1, 11 - 15, 15.01.1984

Cahit Helvacı

Öz

Avnik bölgesinde, apatitçe zengin demir cevherleri, yergel olarak iyi korunmuş porfWtik, sferulitik ve
volkaniklastik dokular gösteren bazikten felsife kadar defişen kalk=alkâMn metavölkanitlerle (450 Ma) ara
katmanlıdır. Demir cevherleri ve metevolkanltler Avnik ve Yayla granitoidleriyle (350 Ma) kesilirler, Demir
cevherleri ile birlikte bulunan metavolkanitler ve gıaaitoidler üzerine, Alpin orojenezi sırasında kıvrımkınınış
ve metamorfise olmuş mikafistler ve Permiyen mermerleri uyumsuzlukla oturur.
Demir cevherleri bantlı, maaiv ve saçılmış türden olup gnays ve istifteki daha iyi korunmuş metavolkaditlerin
dereceli geçiş dokanafmda yerleşmiştir, Maısiv meroeksel cevher zonları 1=2 mnVden birkaç
santimetreye kadar defişen laminalanma gösterir. Bantlı cevher zonları magnetît-apatil laminalan içerir.
Saçılmış cevher zonları, bölgesel olarak, metavolkanitler içinde yaygın olmasına karşın, genellikle ma=
siv cevher zonları çevresinde yoğunla§mi|tıre
Bütün yatak tiplerinde magnetit, apatit ve aktiaolit egemen minerallerdir; feldispat, kuvars, mika,
dlopsit, hornblônd, krossit ve stfen ataesuvar minerallerdir, Klorit, talk, epidot, lallanlt, kalsit, hematit,
ilmenit ve rutil düşük sıcaklık retrograd minerallerdir, Ytteey ve yüzeye yakın yerlerde magnetit oluşukları
sürekli olarak martitlepnislerdir. Ayrışmanın son evresi genellikle götite <3Önü§üm §eklmdedir, Fluorapatit
kısmen hidrcfcsâl-fluorapatit ve hidrokslapatite ayrışmıştır,
Apatitçe zengin demir cevherleri başlangıçta volkanik ortamda olupnuş olup yüksek düzeyde bölümaelleşme
geçiren magmadan ayrılan kanfmayan sıvılardan oluştufu sonucuna vanlmıştır. Birlikte bulunan
apatit ve magnetit ile bunlarla ara katmanlı olan metavolkanitlerin RE© verileri de bu sonucu destekler,
Apatitçe zengin demir cevherleri Avnik granitoîdiğle kesildiği yerlerde, remobülze olarak büyük magnetit,
apatit ve aMinolit kristalleri içeren af sı türde cevher damarları oluşturur.

Anahtar Kelimeler

Bitlis Masifi, Avnik, Bingöl, Demir

Kaynakça

• ALTINLJ, I.E., 1966» Oeoloşy of eastern and south eastern Anatolia, Part n: Turkey Mineral Research and Explor, Inst, Bull,, 6T, 1=22,
• ARVAOTrmiS, N., ve RICKARD, Dé, 1981, REE - (geochemistry of an early Proterozoie volcanic ore district, Dammberg, central Sweden, a summary of results: Annual Report of the
• Ore Research group, Stockholm University,
• AYKULU, A., ve EVANS, A,M,f 1974, Structures In the Iranides of southeastern Turkey: Qeol, Rundschau, 63, 292.305.
• BRUNFELT» A,O4i ve RÖEX4ANDTS, Ii f 1974» Determination of rare earttis and thorium in apatites by thermal and epithermal neutron - activation analysis; Talanta, 21, 513-521,
• BUDDINOTON, A.F., ve UNDSUBY, D.H., 1964, Iron . titanium oxide minerals and synthetic
• equivalents: Jour, Petrology, 5, 310-357,
• DOSTAL., J,f ZEUlttiL,!, M.# CABLLES, J.O, , ve CLARK A.H., 1977, Geochemistry and origin
• of volcanic rocks of the Andes (26°.28°S), Contrito. Mineral. Petrol, 0», 113-128.
• ERDOĞAN, B.f 1982, Bitlis Masifinin Avnik (Bingöl) yöresinde jeolojisi ve yapısal özellikleri: Ege Ünlv,, Yerbilimleri Fak,, femir, yayınlanmamıg doçentlik tezi, 108 s, v
• ERDOĞAN, B.} HELVACI, C, ve DORA, O.Ö., 1981, Avnik. Bingöl yöresi apatitli demir yataklarının jeolojisi ve oluşumu: Kesin rapor, Yerbilimleri Fak., Ege Üniv,, î-smir, 121 s.
• FLEISCHER, M., 1983, Distribution of the ianthanidês and yttrium in apatites from iron ores and its bearing on the genesis of ores of the Kiruna type: E0ÖN, GEOL., 78, 1007-1010.
• FRUTOS, J,J„ ve ÖYARZUN, J.M. 1975, Tectonic and geochemieal evidence concerning the genesis of El Laco magnetite lava flow deposits, Chi= le: EGON. GEOL,, 70, 988-990.
• FRYER, B,J„ 1977a, Rare earth evidence in iron - formations for changing Freeambrian oxidation states: Geochim, Cosmochim, Acta, 41, 361=367.
• FRYER, B4J,f 1977b, trace element geochemistry of the Sokoman iron formation! : Can. J, Earth Sei,, 14, 1598-1610,
• GRAF, ji#Ltf 1977, Rare earth elements as hydrother= mal tracers during the form ation of massive sulfide deposits in volcanic rocks: BOON, GBÖL, 72, 527-548,
• GRAF, J,L„ 1978, Rare earth elements, iron formations and sea water: Geochim. Cosmochim. Acta, 42, 1845=1850,
• GORDON, E.G., HANDLE, K,, GOLES, G.G,, CORLISS, JeB„ BEENSON, M.H, ve OXLEY, S.S., 1968, Instrumental activation analysis of standard rocks with high . resolution ö-ray detectors: Geochim, Cosmochim, Acta, 32, 369-896,
• GÖNCÜOOliU, M.C., TURHAN, N,, 1983, New results on the age of Bitlis metamorphlcs: Turkey Mineral Research and Explor. Inst, Bull,, 95/ 96, 1-5.