Anadolu'da Kalay Ye Eski Yeraltı Kalay Madenciliği

Yıl 1992, Cilt: 16 Sayı: 1, 15 - 19, 15.05.1992

Ergun Kaptan

Öz

Anadolu'da günümüzde kalay minerallerinin saptanmasına karşın, ekonomik kalay yataklarının varlığı henüz belirlenememiştir. Oysaki uygarlıklar ülkesi Anadolu'da kalayın günümüzden 5 bin yıl önce bir alaşım maddesi olarak kullanıldığı bilinmektedir. Milattan önceki dönemlerde Anadolu'da işletilmiş kalay yatağının var olduğu, ancak son yılarda yapılan jeo-arkeolojik araştırmalarla belirlenebilmiştir. Sözü edilen eski kalay işletmesi Celaller köyü (Niğde) yöresindedir. Buradaki kasiteritin varlığı 1986 yılında saptanmıştır. Kasiterit, eski Yunan dili kökenli bir kelime olup "kassiteros" sözcüğünden türemiştir. Günümüz Yunan dilinde kassiteros sözcüğü kalay anlamında hala kullanılmaktadır. Anadolu'da kalayın varlığının saptanmasına yönelik araştırmalar 19. yüzyılın ikinci yarısından günümüze değin devam etmiş ve 124 yıllık bir zamanı kapsamıştır. Ülkemizde bulunan, yeri kesin olarak saptanmış Celâller köyündeki kasiterit cevherleşmesi, burada yeni ekonomik kalay yataklarının bulunmasına yönelik araştırmalar yapılmasını gerektirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kalay, Kasiterit, Yeraltı, Madencilik

Tin and Ancient Underground Tin Mining in Anatolia

Öz

Although tin minerals have been determined in Anatolia, any tin deposit, economically feasible, has not been explored yet. However, tin was used as an alloy material five thousand years ago in the country of the civilizations, Anatolia. Existance of tin deposit which was exploited in the period of Before Christ in Anatolia has been explored by geo-archaeological researches in recent years. The mentioned old tin mine is in the village of Celaller area (Niğde). Existance of cassiterite mineral in that area was explored in 1986. The origin of the word cassiterite is old Greek language and it was derivated from "kassiteros". The word kassiteros has still being used in the meaning of tin in Greek language. v, Research works that is oriented to find out the existance of tin in Anatolia has started from second half of the nineteenth century and covered 124 years till now. Cassiterite mineralization which has certainly been located in Celaller, Turkey, points out that new tin exploration studies should be carried out in this region in order to findnew deposits.

Anahtar Kelimeler

Tin, Cassiterite, Underground, Mining

Kaynakça

• Çağatay, A., Altun, Y. ve Arman, B„ 1979., Madenbelenitepe (Soğukpınar-Bursa) kalay cevherleşmesinin mineralojisi: MTA Derg., 92, 40-48.
• Çağatay, A ve Pehlivan, N„ 1988, Celaller (Niğde-Çamardı) kalay cevherleşmesinin mineralojisi: Jeoloji Mühendisliği Derg. 32/33, 27-31.
• Çağatay, A. ve Arman, B„ 1989., Bolkardağ Sulucadere (Ulukışla-Niğde) kalay içerikli çinko-kurşun cevherleşmesinin mineralojisi: Jeoloji Mühendisliği, 32, 1-2, 15-20.
• Çevikbaş, A. ve Öztunalı, Ö., 1991, Ulukışla-Çamardı (Niğde) havzasının maden yatakları: Jeoloji Mühendisliği 39, 22-40.
• Denkel, U., 1961, Divriği Efendi Deresi-Karakeban arası Cu, Bi ve Sn zuhurları hakkında ek rapor: MTA rap. 2855 (yayımlanmamış) Ankara.
• Helke, A., 1939, Maden yatakları bilgisi noktasından Tunceli vilayetinde yapılan bir jeolojik tetkik seyahati hakkında rapor: MTA rap. 571 (yayınlanmamış) Ankara.
• Kleinsorge, H., 1940, Ankara vilayeti, Karapürçek ve Bayamlı tepe havalisinde yapılan jeolojik tetkikata dair rapor: MTA rap. 1079 (yayınlanmamış) Ankara.
• Kaptan, E. ve de Jesus, P.S., 1974, Türkiye madencilik tarihi için genel bir araştırma (kalayın kökeni): MTA rap. 5226 (yayınlanmamış), Ankara.
• Kaptan, E., 1983, Türkiye madencilik tarihi içinde kalayın önemi ve kökeni MTA Derg. 95/96, 164-172.
• Kaptan, E., 1988, Türkiye madencilik tarihine ait Çamardı-Celaller köyü yöresindeki buluntular: Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Başkanlığı x. Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu IV. Arkeometri sonuçlan, 16, Ankara.
• Kaptan, E., 1989, Türkiye madencilik tarihine ait Celaller (Niğde) yöresindeki Sarıtuzla-Göltepe buluntuları: Anıtlar ve Müzeler Genel Müd. XI. Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, V. Arkeometri sonuçlan, 13-31, Antalya.
• Kibici, Y., 1982, Sarıcakaya (Eskişehir ili) masifinin jeolojisi, petrografisi ve petrolojik etüdü, masife ilişkin kalay araştırması: Eskişehir Devlet Mü h. ve Mimarlık Akademisi Maden Fak. doktora tezi (yayınlanmamış), Eskişehir
• MTA Raporu., 1900, Gisements stanniferes Gümele: MTA rap.935 (yayımlanmamış) Ankara.
• Pilz, R., 1937, Şaphane, Murat dağ ve Eğrigöz dağ mıntıkasındaki müteaddit maden yataklarında yapılan istikşaflar hakkında iptidai rapor: MTA rap. 641 (yayımlanmamış) Ankara.
• Pehlivan, N. ve Alpan, T., 1986, Niğde masifi altın-kalay cevherleşmesi ve ağır mineral çalışmaları ön raporu: MTA Maden Etüd ve Arama Daire Bşk. arşivi, Ankara.
• Stchepinsky, V., 1941, Bilecik vilayeti maden zenginlikleri hakkında rapor: MTA rap. 1232, (yayımlanmamış), Ankara.
• Taylor, J.G., 1868, Journal of the Royal Geographical Society, XXX111, London
• Tylecote, R.F., Photos, E. and Earl, B., 1989, The composition of tin slags from the south-west of England: World Archaeology 20, 3, Archaeometallurgy, 434-445.
• Yener, K.A. ve Özbal, H., 1987, Tin in the Turkish Taurus mountains: The Bolkardağ mining distritct, Antiquity, 61, 232, 220-226.
• Yener, K.A., Özbal, H., Kaptan, E., Pehlivan, A. N. ve Goodway, M., 1989, Kestel: An early Bronze Age source of tin ore in the Taurus Mountains, Turkey: Science 244, 117-264.
• Yener, K.A., 1991, Göltepe 1990 kazı sonuçları: Anıtlar ve Müzeler Genel Müd. X111. Kazı, Araştırma ve Arkeometri sempozyumu (Yayında), Çanakkale.