Bir Çalgı İki Farklı Üslup; Tulum Çalgısının Erzurum Bölgesindeki Üslup Bileşenleri

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 165 - 189, 19.12.2024

Oğuz Yılmaz , İlhan Ersoy , Bahadır Tutu

Öz

Tulum çalgısı Anadolu coğrafyasında özellikle Doğu Anadolu ve Karadeniz’in doğu bölgelerinde geniş bir alanda farklı kültürel kimlikler tarafından icra edilen bir çalgıdır. Çalgının böylesine geniş bir bölgede, farklı toplumsal grupların müzik kültürlerinde yer edinmesi; üretim aletleri, yapısal nitelikleri, icra ortamları ve icra edildiği ritüellerde farklıkların oluşmasına sebebiyet vermektedir. Şüphesiz yukarıda ifade edilen olguların dışında makro ölçekli bölgelerde çalgının icrasına yani üslubuna yönelik farklılıkların da olduğu ifade edilebilir. Bu çalışma Erzurum’un İspir ilçesinde farklı kültürel kimlikler tarafından icra edilen tulum çalgısının üslup bileşenlerine odaklanır. Çalışma kapsamında üslup kavramı ile; çalgı performansının nasıl gerçekleştiği, çalgının icra edildiği bölgelerde üslubu meşru kılan unsurların neler olduğu, üslup-kimlik ilişkisi, icracının performans esnasındaki müziksel davranışları ele alınmıştır. Bu çalışma TÜBİTAK (Proje No:123K940) tarafından desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İspir, Tulum, Çalgı, Üslup

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1002-A Hızlı Destek Modülü, Proje No: 123K940

Teşekkür

Çalışmanın tamamlanması hususunda maddi destek olan TÜBİTAK'a teşekkür ederiz.

One Instrument Two Different Styles; Stylistic Components of Tulum Instrument in Erzurum Region

Öz

Tulum is an instrument performed by different cultural identities in a wide area of Anatolia, especially in Eastern Anatolia and the eastern regions of the Black Sea. The fact that the instrument has a place in the music cultures of different social groups in such a large region causes differences in production tools, structural qualities, performance environments, and rituals in which it is performed. Undoubtedly, apart from the phenomena mentioned above, it can be stated that there are also differences in the performance of the instrument, that is, its style, in macro-scale regions. This study focuses on the stylistic components of the Tulum instrument performed by different cultural identities in the İspir district of Erzurum. Within the scope of the study, the concept of style, how the performance of the instrument takes place, what are the elements that legitimize the style in the regions where the instrument is performed, the relationship between style and identity, and the musical behaviors of the performer during the performance are discussed.

Anahtar Kelimeler

İspir, Tulum, Instrument, Style

Proje Numarası

1002-A Hızlı Destek Modülü, Proje No: 123K940

Kaynakça

• Akdoğu, O. (2003). Türk müziğinde türler ve biçimler. Meta Basım.
• Aksoy, B. (2014a). Cumhuriyet döneminde devlet radyosunun Türk musikîsi üzerindeki etkileri. Yeni Türkiye, 690-703.
• Aksoy, B. (2014b). Hangi Itrî? Yeni Türkü, 429-432.
• Alanyalı, A. (2015, Mart 6). Hititlerde müzik, dans, oyun ve akrobasi. gezginmimar-merze.blogspot.com: http://gezginmimar-merze.blogspot.com/2015/03/hititlerde-muzik-dans-oyun-ve-akrobasi.html adresinden alındı
• Alemdaroğlu, V. (1999). Türk halk müziğinde ve Türk halk oyunlarında kullanılan enstrümanlar. Ankara.
• Apel, W. (1950). Dictionary of music. Harvard University Press.
• Asan, Ö. (1996). Pontus kültürü. Belge Yayınları.
• Atalay, K. M. (1985). Divanü lûgat-it Türk. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ataman, A. (2009). Bu toprağın sesi. Türk Edebiyat Vakfı.
• Ataman, S. Y. (1975). 100 halk oyunu. Tifdruk Matbaacılık Sanayii A.Ş.
• Atasoy, M. C. (2014). Kültür ve medeniyet açısından Osmanlılar dönemindeki Türk musikisi. Yeni Türkiye, 462-467.
• Beard, D., & Gloag, K. (2015). Musicology: The key concepts. USA: Routledge Taylor & Francis Group.
• Behar, C. (1992). Zaman, mekân, müzik klâsik Türk musıkisinde eğitim (meşk), icra ve aktarım. Afa Yayıncılık.
• Behar, C. (1998). Aşk olmadan meşk olmaz. Yapı Kredi Yayınları.
• Behar, C. (2015). Osmanlı/Türk musıkisinin kısa tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Bekar, R. (2012). Hemşin folkloru. Elma Basım.
• Berendt, J. (2003). Caz kitabı. Ayrıntı.
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım: Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi. Heretik Yayınları.
• Cihanoğlu, S. (2004). Doğu Karadeniz bölgesinde oynanan horonlar, karşılamalar, barlar ve halaylar. Efsane Reklamcılık Yayıncılık.
• Connolly, W. E. (2020). Kimlik ve farklılık. Ayrıntı.
• Çalışkan, A. (2014). Üslûp ve üslûpbilim üzerine-1: İlk belirlemeler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 29-52.
• Çerezoğlu, A. B. (2011). Küreselleşme bağlamında extreme metal scene: İzmir metal atmosferi [Yayınlanmamış üksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Çokal, M. (1963, Ekim). Tulum. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 3211.
• Dağlı, Y., & Kahraman, S. A. (2008). Evliyâ Çelebi seyahatnamesi; Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit. Yapı Kredi Yayınları.
• Erol, A. (2009). Müzik üzerine düşünmek. Bağlam.
• Ersoy, İ. (2017). Üslup kavramına analitik bir bakış: Türkiye'de geleneksel müziklerde performans normları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 302-314.
• Farmer, G. H. (1999). On Yedinci Yüzyılda Türk Çalgıları (Çev. M. İlhami Gökçen). Kültür Bakanlığı.
• Finkelstein, S. (1996). Müzik neyi anlatır. Kaynak.
• Gazimihal, M. R. (1929). Şarki Anadolu türküleri ve oyunları. Evkaf Matbaası.
• Gazimihal, M. R. (1961). Musıki sözlüğü. Milli Eğitim Basımevi.
• Gazimihal, M. R. (1962, Ekim). Tulum çalgısı. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 2863-2864.
• Gazimihal, M. R. (2001). Türk nefesli çalgıları (Türk ötkü çalgıları). Kültür Bakanlığı.
• Gülovalı, Ç., & Odabaş, A. (2011). Türkçe bilim terimleri sözlüğü. Tüba.
• Hodeir, A. (2016). Müzikte türler ve biçimler. Pan.
• Kastelli, S. A. (2014). Anadolu geleneksel nefesli çalgıları ve bu çalgılar üzerine özgün bağdalar [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Keammer, J. (1993). Music in human life: Anthropological perspective on music. Austin: University Of Texas.
• Koçak, M. (1990, Ekim). Rize ve Artvin ve Kars havalisi türkü, saz ve oyunları hakkında bazı malumat. Folklora Doğru Dans Müzik Kültür, 277-327.
• List of bagpipes. (2023, 27 Nisan). Wikipedia içinde. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_bagpipes
• Merriam P. A. (1964). The Anthropology of Music. Northwestern University Press.
• Meyer, L. B. (1989). Style and music theory, history and ideology. University of Pennsylvania Press.
• Öğütle, V. S., & Etil, H. (2012). Bir geçiş döneminde müziğin kalp çarpıntıları: Sosyal dönüşümler ve varoluşsal tipler. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 91-114.
• Özbek, M. (1998). Türk halk müziği el kitabı I: Terimler sözlüğü. Gün Ofset.
• Özcan, N. (2014). XVII ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Dînî Mûsikî. Yeni Türkiye, 882-894
• Özpekel, O. N. (2014). Cumhuriyet döneminde klâsik Türk musikisi. Yeni Türkiye, 837-847.
• Öztürk, Ö. (2005). Karadeniz ansiklopedik sözlük cilt II. Heyamola Yayınları.
• Picken, L. (1975). Folk musical instruments of Turkey. Oxford University Press.
• Rehmetov, A. (1975). Azerbaycan halk çalgı aletleri. Işık Neşriyatı.
• Reinhard, K., & Reinhard, U. (2007). Türkiye'nin müziği cilt II. Sun Yayınevi.
• Sachs, C. (2006). The history of musical instruments. Dover Publications.
• Say, A. (2009). Müzik sözlüğü. Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Say, A. (2012). Müziğin kitabı. Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Sayın, M. (2017). Anadolu'nun müzik tarihi. Tam Pozitif Reklamcılık, Matbaa.
• Sırtlı, A. (2018). Doğu Karadeniz Türklüğü (Gürcüler, Hemşinliler, Lazlar, Çepniler) Karadeniz fıkraları. Ayata.
• Sözer, V. (2018). Müzik terimleri sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Stravinsky, I. (1947). Poetics of music in the form of six lessons. Harvard University Press.
• Şenel, S. (1994). Trabzon bölgesi halk musikisine giriş. Anadolu Sanat Yayınları.
• Şenel, S. (2011). İstanbul çevresi alan araştırmaları cilt I. Kayhan Matbaacılık.
• Tan, N., & Turan, S. (1996). Bayburt musiki folkloru. Cem Web Ofset Ltd. Şti.
• Türk Dil Kurumu. (2015). Tulum. Genel Açıklamalı Sözlük içinde. TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2015). Üslup. Genel Açıklamalı Sözlük içinde. TDK Yayınları.
• Ülgen, K. (1944). Doğu Anadolu oyunları ve havaları Erzurum oyunları. Cumhuriyet Matbaası.
• Waterman, C. A. (1990). Juju: A social history and ethnography of an African popular music. University of Chicago Press.
• Yalgın, R. (1940). Cenupta Türkmen çalgıları. Seyhan Basımevi.
• Yılmaz, O. (2017). Rize Çamlıhemşin bölgesinde görülen tulum çalgısının yapısal ve icrasal özellikleri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, R. (2003). Hemşin'in tarihi köklerine doğru. Kumsaati Yayınları.
• Yöndemli, F. (2014). Mevlevîlikte musıkî. Yeni Türkiye, 929-940.
• Yönetken, H. B. (2006). Derleme notları kitap I. Sun Yayınevi.