Stone Rings as Ornamental Elements in Urartian Monumental Architecture in the Light of Ayanis Examples

Yıl 2022, Sayı: 15, 35 - 47, 09.11.2022

Ayşegül Akın Aras Mehmet Işıklı

https://doi.org/10.26658/jmr.1188577

Öz

This article covers a group of cultural material assemblages unearthed in the temple complex of Ayanis city, which is the last royal project of the Urartian empire established by Rusa, son of Argishti. These artifacts in our study are the stone rings that stand out in Urartian monumental architecture and projects related to it. These stone rings which are placed in 2 cm wide niches with inlay technique are similar to the inlaid ornaments made of limestone that adorn the walls of the cella of Ayanis temple with many motifs as mythological creatures and trees of life. These stone rings which have three interlocking circular rings and are arranged independently on the surfaces has been discussed in a technical perspective. This study is particularly focused on this descriptive analysis.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Ayanis, stone rings, inlay, intaglio, mosaic

Ayanis Örnekleri Işığında Urartu Anıtsal Mimarisinde Süsleme Elemanı Olarak Taş Halkalar

Öz

Bu çalışmada, Argişti oğlu Rusa’nın kenti, Urartu Krallığı’nın son kralî projesi olan Ayanis’te tapınak kompleksinde ortaya çıkarılan bir grup materyal kültür unsurları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmamıza konu olan bu unsurlar, Urartu anıtsal mimarisinde ve mimari ile ilintili tasarılarda karşımıza çıkan taş halkalardır. Yaklaşık 2 cm derinliğinde açılan negatif yuvalara kakma tekniğinde yerleştirilmeleri ile bu taş halkalar, Ayanis tapınak cella duvarlarını süsleyen mitolojik yaratıklar ve hayat ağacı gibi birçok motifin yer aldığı kireç taşından oyma-kakma süslemelere de oldukça benzemektedir. İç içe geçen üç dairesel halkadan oluşan ve uygulanacakları yüzeylere birbirinden bağımsız şekilde dizilen bu taş halkaların, teknik olarak nasıl tanımlanabilecekleri tartışılagelmiştir. Çalışma özellikle bu tanımlama tahliline odaklı olarak kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Ayanis, taş halkalar, kakma, intaglio, mozaik

Kaynakça

• Afifi – Heidari 2010 R. Afifi – R. Heidari, “Reflections on Glazed Bricks from Rabat From Tepe II, Iran”, AJNES V/2, 152-187.
• Albenda 2005 P. Albenda, Ornamental Wall Painting in the Art of the Assyrian Empire, Leiden.
• Aras – Köse 2021 O. Aras – S. Köse, “Ayanis’te Urartulu Tanrıların Kutsal Alanları: Tapınak Kompleksi”, M. Işıklı – A. Akın Aras (eds.), Tanrı Eiduru’nun Gölgesinde Bir Urartu Kenti: Ayanis 30 Yılı Aşan Bir Arkeolojik Serüven, İstanbul, 79-104.
• Barnett 1950 R. D. Barnett, “The Excavations of the British Museum at Toprak Kale near Van”, Iraq 12, 1, 1-43.
• Barnett 1954 R. D. Barnett, “The Excavations of the British Museum at Toprak Kale, near Van, Addenda”, Iraq 16, 3-22.
• Baştürk 2021 M. B. Baştürk, “Ayanis Kazıları ve Urartu Mimarisi Üzerine”, M. Işıklı – A. Akın Aras (eds.), Tanrı Eiduru’nun Gölgesinde Bir Urartu Kenti: Ayanis 30 Yılı Aşan Bir Arkeolojik Serüven, İstanbul, 211-219.
• Batmaz 2015 A. Batmaz, “Ayanis Kalesi’ndeki Haldi Tapınağı’nın Depo Odaları”, M. Işıklı – B. Can (eds.), Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildiriler II/International Symposium on East Anatolia South Caucasus Cultures Proceedings II, Newcastle upon Tyne, 183-195.
• Blaylock 2018 S. Blaylock, “Tille”, K. Köroğlu - S. F. Adalı (eds.), Assurlular: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı, İstanbul, 380-401.
• Belck - Lehmann Haupt 1898 W. Belck – C. F. Lehmann Haupt, “Sitzung vom 17 December 1898, Entdeckungen in Armenien”, Zeitschrift für Etnologie 30, 561-624.
• Bunnes 2016 G. Bunnes, “Neo-Assyrian Pebble Mosaics in Their Architectural Context”, J. MacGinnis - D. Wicke - T. Greenfield (eds.), The Provincial Archaeology of the Assyrian Empire, Cambridge, 59-70.
• Can 2021 B. Can, “Erzurum Müzesi’ndeki Refrigerium Sahneli Mozaik”, M. A. Yılmaz – B. Can – M. Işıklı (eds.), Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış Bir Ömür Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan, Ankara, 159-172.
• Curtis et al. 1993 J. Curtis – D. Collon – A. Green, “British Museum Excavations at Nimrud and Balawat in 1989”, Iraq 55, 1-37.
• Çilingiroğlu 2001 A. Çilingiroğlu, “Temple Area”, A. Çilingiroğlu – M. Salvini (eds.), Ayanis-I: Ten Years’ Excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998, Documenta Asiana 6, Roma, 37-65.
• Çilingiroğlu 2012 A. Çilingiroğlu, “Ayanis”, A. Çilingiroğlu – Z. Mercangöz – G. Polat (eds.), Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, İzmir, 2-24.
• Çilingiroğlu 2019 A. Çilingiroğlu, “Ayanis Fortress: Only a Military Fortress or More?”, P. S. Avestisyan – R. Dan – Y. H. Grekyan (eds.), Over the Mountains and Far Away Studies in Near Eastern History and Archaeology Presented to Mirjo Salvini on the Occasion of his 80th Birthday, Oxford, 120-133.
• Çilingiroğlu – Sağlamtimur 1996 A. Çilingiroğlu – H. Sağlamtimur, Van-Ayanis Kalesi Kazıları 1995, 18. KST / 1, 363-379.
• Çilingiroğlu - Salvini 2001 A. Çilingiroğlu – M. Salvini (eds.), Ayanis I (Ten Year’s Excavation at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998), Roma.
• Dan 2015 R. Dan, “Circles in Stone: Urartian Decorative Inlay Stonework” AJNES IX/2, 55-66.
• Dubova et al. 2019 N. A. Dubova – N. A. Kovaleva – G. E. Veresotskaya – A. M. Yuminov, “Mosaics from the Bronze Age Nekropolis in Gonur Tepe, Turkmenistan”, JMR 12, 17-35.
• Dunbabin 1999 K. M. D. Dunbabin, Mosaic of Greek and Roman World, Cambridge.
• Er 2004 Y. Er, Klasik Arkeoloji Sözlüğü, Ankara.
• Erzen vd. 1962 A. Erzen – E. Bilgiç – Y. Boysal – B. Öğün, “Van Toprakkale Kazı Heyetinin 1960 Yılı Kısa Çalışma Raporu”, TAD 11/2, 33-35.
• Erzen vd. 1964 A. Erzen – E. Bilgiç – Y. Boysal – B. Öğün, “Toprakkale ve Çavuştepe Kazıları Raporu (1962)”, TAD 12, 1, 19-20.
• Genç 1994 A. Genç, “Bizans ve Roma’da Mozaik Sanatı”, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi VIII/IX, 87-93.
• Hetherington 1967 P. Hetherington, Mosaics, London.
• Işıklı 2014 M. Işıklı, “Ayanis: Urartu Mozaik Sanatı”, Aktüel Arkeoloji 39, 132-135.
• Işıklı baskıda M. Işıklı, “Evidence For An Urartian Belief System: The Institutionalization of Religion, In the Mountainous Eastern Anatolian Highland, The Case of Ayanis”, N. Laneri – S. R. Steadman – S. Sanders (eds.), Handbook of Material Religion in the Ancient Near East, Cambridge.
• Işıklı et al. 2019 M. Işıklı – A. Türker – O. Aras – A. Akın Aras – M. A. Özdemir – G. Öztürk, “A New Space In The Ayanis Citadel: The Hall With Podium A Preliminary Report On The Excavations of 2014-2018”, S. H. Steadman – G. McMahon (eds.), The Archaeology of Anatolia Volume III, Recent Discoveries (2017-2018), New Castle upon Tyne, 84-98.
• Işıklı – Aras 2020 M. Işıklı – O. Aras, “A New Royal and Religious Space in Ayanis Citadel: The Hall With Podium”, A. Otto – M. Herles – K. Kaniuth – L. Korn – A. Heidenreich (eds.), The Proceedings of the 11th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Volume 2, Wiesbaden, 161-170.
• Işıklı – Akın Aras 2021 M. Işıklı – A. Akın Aras (eds.), Tanrı Eiduru’nun Gölgesinde Bir Urartu Kenti: Ayanis 30 Yılı Aşan Bir Arkeolojik Serüven, İstanbul.
• Kadıoğlu 1997 M. Kadıoğlu, “Ankyra-Ulus Opus Sectileleri”, TAD 31, 351-391.
• Karabaşoğlu vd. 2021 A. Karabaşoğlu – Ö. Karaoğlu – R. Kuvanç, “Van Çevresinde (Doğu Türkiye) Urartu Yerleşim Merkezlerinde (Van Kalesi, Aşağı ve Yukarı Anzaf, Çavuştepe, Ayanis, Toprakkale, Zivistan, Keçikıran, Alier, Körzüt ve Menua Kanalı Tarihi Yerleri) Kullanılan Kayaçlara İlişkin Petrografik Gözlemler”, Türkiye Jeoloji Bülteni 64, 199-222.
• Karaosmanoğlu 2011 M. Karaosmanoğlu, “Erzincan Altıntepe Kalesi”, K. Köroğlu – E. Konyar (eds.), Urartu: Doğu’da Değişim, İstanbul, 366-373.
• Karaosmanoğlu vd. 2014 M. Karaosmanoğlu – H. Korucu – M.A. Yılmaz, “Altıntepe Urartu Kalesi Kazı ve Onarım Çalışmaları 2003-2013”, H. Kasapoğlu – M. A. Yılmaz (eds.), Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı Ankara, 77-97.
• Karapetyan 2010 I. Karapetyan, “The “Susi“ Temple of Argiştihinili-Armavir”, ARAMAZD V/2, 36-43.
• Kargar – Binandeh 2009 B. Kargar – A. Binandeh, “A Preliminary Report of Excavations at Rabat Tepe, Northwestern Iran”, IrAnt XLIV, 113-129.
• Kroll 1979 S. Kroll, “Grabungsbericht”, W. Kleiss (ed.), Bastam I: Ausgrabungen in den Urartaischen Anlagen 1972-1975, Band IV, Berlin, 99-115.
• Kuvanç 2017 R. Kuvanç, Urartu Mimarisinde Malzeme ve Teknik, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. Lehmann Haupt 1931 C. F. Lehmann Haupt, Armenien Einst Und Jetzt II/2, Berlin.
• Mahmoud 2017 F. M. Mahmoud, “The Influences of the State on the Egyptian Decorative Arts in Tel el-Amarna”, Architecture, Arts and Humanistic Science Magazine 7, 749-761.
• Matney vd. 2017 T. Matney – J. MacGinnis – D. Wicke – K. Köroğlu, Ziyaret Tepe Asur İmparatorluğu’nun Anadolu Sınırlarını Keşfederken, İstanbul.
• McArthur 2011 R. McArthur, Eyptian Art: The Amarna Revolution.
• Oganesyan 1961 K. L. (Hovhannisyan) Oganesyan, Arin-Berd: Architektura Erebuni po Materialam Raskopok 1950-1959, Erivan.
• Oganesyan 1973 K. L. (Hovhannisyan) Oganesyan, The Wall-Paintings of Erebuni, Erivan.
• Özgüç 1966 T. Özgüç, Altıntepe I Mimarlık Anıtları ve Duvar Resimleri, Ankara.
• Piotrovsky 1950 B. B. Piotrovsky, Karmir Blur I. Rezul’taty Raskopok 1939-1949, Yerevan.
• Pischel 1981 G. Pischel, Sanat Tarihi Ansiklopedisi Cilt 4, (çev. H. Kuruyazıcı, Ü. Alsaç), İstanbul.
• Reade 1963 J. E. Reade, “A Glazed-Brick Panel from Nimrud”, Iraq 25/1, 38-47.
• Sağlamtimur et al. 2001 H. Sağlamtimur – G. Kozbe – Ö. Çevik, “Small Finds”, A. Çilingiroğlu – M. Salvini (eds.), Ayanis I (Ten Year’s Excavation at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998), Roma, 219-250.
• Salman 2014 B. Salman, “Opus Sectile”, Aktüel Arkeoloji 39, 114-121.
• Salman – Göncü 2012 B. Salman – H. Göncü, “Smyrna Bouleuterion’u Orkestrası Opus Sectile Döşemesi”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 140, 123-132.
• Şahin 2004 D. Şahin, Amisos Mozaiği, Ankara.
• Şahin 2014 D. Şahin, “Mozaiklerin Gelişim Hikayesi”, Aktüel Arkeoloji 39, 20-27.
• Şirin 2011 M. Şirin, Anadolu’da Roma Dönemi Mozaik sanatında Konu Biçim Anlayışı, Bu Anlayışı Oluşturan Kültürel Etkiler ve Bu Etkilerin Erken Hristiyanlık Sanatına Kadarki Evrimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Tiratsyan – Karapetyan 1988 G. A. Tiratsyan – I. A. Karapetyan, “Armaviri Pelumnera (1985-1986), Excavations of Armavir (1985-1986), Patma-Banasirakan Handes 3, 217-225.
• Van Loon 1966 M. N. Van Loon, Urartian Art, Its Distinctive Traits in the Light of New Excavations, Leiden.
• Wartke 1990 R. B., Wartke, Toprakkale: Untersuchungen zu den Metallobjekten, Berlin.
• Webb 2017 V. Webb, “Three Faince Rosette Discs in the Museo Egizio in Turin: The Early Ramesside Pharaohs in the Eastern Delta and Their Glittering Palaces”, Rivista del Museo Egizio 1, 1-21.
• Wilkinson 1983 C. K. Wilkinson, Egyptian Wall Paintings The Metropolitan Museum of Art’s Collection of Facsimiles, New York.
• Winter 2010 I. J. Winter, On Art in the Ancient Near East Volume I of the First Millennium B.C.E, Leiden, The Netherlands.
• Young 1965 R. S. Young, “Early Mosaics at Gordion”, Expedition 7, 3, 4-13.