Bathonea’dan Erken Hristiyanlık Dönemine Ait Bir Martyrion ve Opus Sectile Döşemesi

Yıl 2023, Sayı: 16, 343 - 359, 03.11.2023

Batuhan Sazak , Şengül Aydıngün , Haldun Aydıngün

https://doi.org/10.26658/jmr.1376862

Öz

İstanbul’un batı yakasında yer alan Küçükçekmece Göl Havzası, Firuzköy Yarımadası üzerinde Bathonea Antik Liman Yerleşiminde, 2009 yılında arkeolojik kazılar başlamıştır. Kazılarda İÖ IV. yüzyıl ile İS XI. yüzyıllar arasına tarihlenen, limanlar, yollar, meydanlar, su yapıları, askeri, sivil ve dini yapılar ortaya çıkarılmaktadır. Kazılarda 8. Alan olarak kodlanan bölgede bir kale kalıntısı ile çevrili alanın içinde dıştan kare içten sekizgen planlı, kubbeli ve bir kriptası olan bir yapının gösterdiği özellikler nedeniyle martyrion olabileceği düşünülmektedir. Bu yapıda yürütülen kazılarda, opus sectile tekniğinde geometrik bir zemin döşeme ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca yapının kubbe, kemer, tonoz ve duvarlarında yer aldığı anlaşılan mozaik kaplamalar ele geçmiştir. Kalın bir sıvaya gömülü olduğu anlaşılan tesseraların yeşil, mavi, sarı, kırmızı, beyaz gibi doğal taş, mermer, cam ve kiremit gibi örnekleri yanında çok sayıda altın ve gümüş yaldızlı olanları da bulunmaktadır. Bu yazıda bir kısmı in situ halde bulunan geometrik opus sectile zemin döşemesinin parçaları ve döşemenin kompozisyon özellikleri incelenmiştir. Döşemenin, farklı arkeolojik alanlardaki benzer örnekleriyle karşılaştırılması yapılmıştır. Yapının mimari özellikleri, mozaikleri ve buluntuları IV.- VI. yüzyıllar arasına tarihlendirilmektedir. Yapının VI. yüzyılda yaşanan büyük bir deprem ile yıkıldığı sanılmaktadır. Bu nedenle yapının üst örtü sistemindeki mozaik bezemelerin dekorasyonu hakkında bilgi edinilememiştir.

Anahtar Kelimeler

Bathonea Antik Liman Yerleşimi, martyrion, geometrik opus sectile döşeme, mozaik

An Early Christian Martyrion and Opus Sectile Pavement from Bathonea

Öz

Archaeological excavations started in 2009 at the ancient harbour settlement of Bathonea on the Firuzköy Peninsula in the Küçükçekmece Lake Basin on the western side of Istanbul. The excavations uncovered harbours, roads, squares, water structures, military, civil and religious buildings dating between the IVth century BC and the XIth century AD. In the area coded as Area 8, surrounded by the remains of a fortress, a building with a square exterior and octagonal interior plan, a domed structure and a crypt is thought to be a martyrion due to its characteristics. During the excavations carried out in this building, a geometrical floor slab in opus sectile technique was unearthed. In addition, mosaic pavements were recovered from the dome, arches, vaults and walls of the building. The tesserae, which appear to have been embedded in a thick plaster, are made of natural stones such as green, blue, yellow, red, white, marble, glass and tiles, as well as many gold and silver gilded ones. In this paper, the fragments of the geometric opus sectile floor tile, some of which were found in situ, and its compositional characteristics are analyzed. The floor was compared with similar examples from different archaeological sites. The architectural features, mosaics and finds of the building are dated between the IVth and VIth centuries. It is believed that the building was destroyed by a great earthquake in the 6th century. Therefore, no information could be obtained about the decoration of the mosaic decorations on the upper cover system of the building.

Anahtar Kelimeler

Bathonea Ancient Harbor Settlement, martyrion, geometric opus sectile pavement, mosaic

Kaynakça

• Adıbelli 2020 I. Adıbelli, “Tarsus Roma Hamamı Geç Antik Opus Sectile Döşemesi”, JMR 13, 51-71.
• Akat 2009 Y. Akat, İstanbul, İstanbul.
• Altuğ 2017 K. Altuğ, “Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea?) Kazıları Büyük Sarnıç”, Ş. Aydıngün (ed.), İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları (Bathonea), İstanbul, 181-192.
• Angı 2015 S. Angı, “Ayasofya’nın Yapımında Kullanılan Doğal Taşlar ve Günümüzdeki Korunmuşluk Durumları”, Restorasyon Konservasyon Çalışmaları Dergisi 14, 43-57.
• Aydıngün et al. 2011 Ş. Aydıngün - H. Aydıngün - H. Öniz, “Küçükçekmece Lake Basin Antique Harbors”, S. Ladstätter (ed.), Byzas 19: Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean, İstanbul, 437-444.
• Aydıngün 2017a Ş. Aydıngün, “Bathonea İsmi Üzerine Veriler ve Yorumlar”, Ş. Aydıngün (ed.), İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları (Bathonea), İstanbul, 69-75.
• Aydıngün 2017b Ş. Aydıngün, “Nehir-Göl-Deniz Birleşiminde Bir Kazı Yeri (İlk Beş Yıllık Çalışma)”, Ş. Aydıngün (ed.), İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları (Bathonea), İstanbul, 1-13.
• Barış et al. 2021 Ş. Barış - Ş. Aydıngün - H. Kaya - C. Gazioğlu, “Archeological Traces of Sixth Century Earthquakes in İstanbul Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea) Excavations”, IJEGO 8, 386-396.
• Beykan 2004 M. Beykan, Prokonnesos’da Bulunan İon Sütun Başlıkları Yerel Mermer Ocaklarında Biçimlendirilmesi ve İhracatı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Bilir 2020 G. Bilir, “Anıtsal Yapılardaki Mezar Anlayışı: Heroondan Martyriuma”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 21, 607-649.
• Coşkun 2004 A. Coşkun, Salamis Antik Kenti Roma Hamamı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çelik - Sert 2021 M. Çelik - M. Sert, “Afyon Menekşe Mermerinin (İscehisar-Afyonkarahisar) Roma Döneminden Günümüze Önemi, Karakterizasyonu, Tuz Kristalleşmesi ve Donma-Çözülme Testleriyle Dayanıklılığının Değerlendirilmesi”, Politeknik Dergisi 3, 785-796.
• D’andria 2018 F. D’andria, “Hierapolis Alma Philippum: Havari’nin Kutsal Alanı’ndaki Yeni Kazılar, Araştırmalar ve Restorasyonlar”, Anadolu 44, 83-156.
• D’andria 2020 F. D’andria, “Phrygia Hiearapolisi. Türkiye’de İtalyan Arkeoloji Araştırmalarının Altmış Yılı”, Lycus Dergisi 1, 99-119.
• Duman 2019 B. Duman, “Tripolis 2017 Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, 40. KST 1, 325-344.
• Evcim - Öztaşkın 2019 S. Evcim - G. Öztaşkın, “Early Byzantine Churches In Olympos”, Arkeoloji ve Sanat 161, 129-162.
• Eyice 1962 S. Eyice, “Bursa’da Osman ve Orhan Gazi Türbeleri”, Vakıflar Dergisi 5, 135-148.
• Eyice 2000 S. Eyice, “Türkiye’de Bizans Sanatı”, V. Ülkü (ed.), Anadolu Uygarlıkları Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi, İstanbul, 568-618.
• Ferrero 1993 D. Ferrero, “1991 Yılı Hierapolis Arkeoloji Kurulunun Çalışma Raporu”, 14. KST 2, 315-324.
• Grabar 1949 A. Grabar, “Christian Architecture, East & West”, Archaeology 2, 95-104.
• Herzfeld - Guyer 1930 E. Herzfeld - S. Guyer, Monumenta Asiae Minoris Antique: Vol II: Meriamlik und Korykos Zwei Christliche Ruinenstattendes Rauhen Kilikines, Manchester.
• İnan 1983 J. İnan, “Perge Kazısı 1981 Çalışmaları”, TAD 46, 1-70.
• Kadıoğlu 1997 M. Kadıoğlu, “Ankyra-Ulus Opus Sectileleri”, TAD 31, 351-382.
• Kadıoğlu 2000 M. Kadıoğlu, “Menderes Nysası Bouleuterion-Gerentinkon’un Orkestra Opus Sectile Döşemesi”, TAED 71, 9-16.
• Koch 2007 G. Koch, Erken Hristiyan Sanatı, A. Aydın (çev.), İstanbul.
• Komnena 1996 A. Komnena, Alexiad - Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi- Malazgirt’in Sonrası, B. Umar (çev.), İstanbul.
• Kudde - Ahunbay 2016 E. Kudde - Z. Ahunbay, “İstanbul İmrahor İlyas Bey Camii-Studios Bazilikası Orta Bizans Dönemi Opus Sectile Döşemesinin Belgelenmesi ve Korunması İçin Öneriler”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi 17, 36-61.
• Özyıldırım - Yeğin 2017 M. Özyıldırım - Y. Yeğin, “Olba Manastırı Kuzey Kilisesi’nden (Diakonikon) Bizans Dönemi Opus Sectile Taban Döşemesi”, Seleucia 7, 47-68.
• Patacı 2012 S. Patacı, Paphlagonia Hadrianopolis’i Mozaik ve Fresko Buluntuları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Sabır 2004 S. Sabır, Kuzey Kıbrıs’taki Geç Roma-Erken Bizans Yer Mozaikleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Sayar 2015 M. Sayar, “Ziegelstempelvon den Ausgrabungen am Nordwestuferdes Lagunensees Küçükçekmece”, A. Rhoby (ed.), Inscriptions in Byzantium and Beyond: Methods - Projects - Case Studies 1, 187-194.
• Sazak - Bektaş 2022 B. Sazak - A. Bektaş, “Bathonea Kazıları Geç Antik Orta Çağ Mezarları”, Ü. Kara - H. Aydıngün (eds.), Uluslararası Avcılar Kent ve Tarih Sempozyumu, İstanbul, 195-212.
• Sertel 2017 S. Sertel, Olympos Piskoposluk Kilisesi ve Vaftizhanesi Liturjik Taş Eserleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Şener - Şahin 2013 S. Şener - D. Şahin, “Bursa Orhangazi Türbesi: Opus Sectile Taban Döşemesi, Mevcut Koruma Durumu ve Restorasyona Yönelik Öneriler”, JMR 6, 45-57.
• Şener 2020 K. Şener, Smintheion Mozaikleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Şimşek 2012 C. Şimşek, “2010 Yılı Laodikeia Kazıları”, 32. KST 3, 569-601.
• Şimşek - Bayram 2014 C. Şimşek - F. Bayram, “Merkezi Kilise ve Çevresindeki Yapı Kalıntıları” C. Şimşek (ed.), 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), İstanbul, 284-301.
• Trifonova 2010 A. Trifonova, “The Iconographical Type of Saints Theodore Teron and Thedore Stratelates Facing Each Other and Its Diffusion During the Byzantine and Post-Byzantine Period”, ZOGRAF 34, 53-64.
• Yağcı 2007 R. Yağcı, “Soli/Pompeipolis 2005 Yılı Kazıları”, 28. KST 2, 175-184.
• Yaşar - Söğüt 2019 A. Yaşar - B. Söğüt, “Stratonikeia Gymnasion Propylon Kilisesi Opus Sectile Zemin Döşemesindeki Bozulmalar ve Malzeme Özellikleri”, A. Erön - E. Erdan (eds.), Doğudan Batıya 70. Yaşında Serap Yaylalı’ya Sunulan Yazılar, Ankara, 49-64.
• Yegül 1986 F. Yegül, The Bath-Gymnasium Complex At Sardis, Londra.
• Waelkens 2008 M. Waelkens, Sagalassos-Jaarboek 2008: Het Kristallen Jubileum van Twintig Jaar Opgravingen, Leuven.
• Zoroğlu et al. 2004 L. Zoroğlu - A. Ross - M. Tekocak - V. Evrin, “Kelenderis 2002 Yılı Raporu”, 25. KST 2, 451-466.