Ortaokul Matematik Öğretmenlerinin Öğretim Duygu Durumlarının ve Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Duyarlılıklarının Kişilik Tiplerine Göre İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 58 - 81, 02.07.2024

Nergiz Yurdakul , Ercan Masal

Öz

Sevinçten öfkeye kadar değişebilen duygusal deneyimler içeren öğretim, temelinde duygusal bir çaba olarak nitelendirilebilir. Matematik dersi, diğer derslerden daha fazla önyargı barındıran bir ders olduğu için matematik öğretimi sürecinde, öğrenme ortamında yaşanan duygular dersin verimliliği ve etkililiği açısından büyük bir önem taşımaktadır. Aynı zamanda öğretmenlerin öğretmenlik mesleğine yönelik duyarlılıkları ve sahip oldukları kişilik tipleri de öğretim duygu durumlarını, dolayısıyla öğretim sürecinin verimini etkilemektedir. Bu çalışmada, ortaokul matematik öğretmenlerinin öğretim duygu durumlarının ve öğretmenlik mesleğine yönelik duyarlılıklarının kişilik tiplerine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Örneklemini 154 ortaokul matematik öğretmeninin oluşturduğu çalışmada, nicel bir araştırma yöntemi olan tarama modeli kullanılmıştır. Veriler toplanırken katılımcılara Kişisel Bilgi Formu, Öğretim Duygu Durumları Ölçeği, Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Duyarlılık Ölçeği ve A Tipi ve B Tipi Kişilik Ölçeği uygulanmıştır. Verilerin analizi SPSS programı ile yapılmıştır. İki değişken içeren durumları analiz için t-testinden yararlanılırken çoklu değişken içeren durumlar için ANOVA testi kullanılmış ve oluşan farklılığın tespiti için TUKEY testinden faydalanılmıştır. Normal dağılmayan veriler için de Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre ortaokul matematik öğretmenleri olumlu duyguları olumsuz duygulara göre daha fazla yaşamaktadır. Bununla birlikte A tipi kişilik özelliği gösteren öğretmenler B tipi kişilik özelliği gösteren öğretmenlere göre gurur duygusunu daha fazla yaşamakta ve öğretmenlik mesleğinin saygın bir meslek olduğu düşüncesini daha fazla taşımaktadır. Öğretmenlerin öğretim ortamında daha etkili olabilmesi için öğretmenlere daha uygun eğitim ortamları oluşturulması ve eğitimler düzenlenmesi gerekmektedir. Bununla birlikte öğretmenlerin duygularını daha samimi ve doğru bir şekilde öğrenebilmek için nitel çalışmalar yapılması gerektiği yönünde önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

matematik öğretmeni, öğretim duygu durumları, duyarlılık, kişilik tipleri

Investigation of Secondary School Mathematics Teachers' Emotional States of Teaching and Their Sensitivity Towards Teaching Profession According to Their Personality Types

Öz

Sevinçten öfkeye kadar değişebilen duygusal deneyimler içeren öğretim, temelinde duygusal bir çaba olarak nitelendirilebilir. Matematik dersi, diğer derslerden daha fazla önyargı barındıran bir ders olduğu için matematik öğretimi sürecinde, öğrenme ortamında yaşanan duygular dersin verimliliği ve etkililiği açısından büyük bir önem taşımaktadır. Aynı zamanda öğretmenlerin öğretmenlik mesleğine yönelik duyarlılıkları ve sahip oldukları kişilik tipleri de öğretim duygu durumlarını, dolayısıyla öğretim sürecinin verimini etkilemektedir. Bu çalışmada, ortaokul matematik öğretmenlerinin öğretim duygu durumlarının ve öğretmenlik mesleğine yönelik duyarlılıklarının kişilik tiplerine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Örneklemini 154 ortaokul matematik öğretmeninin oluşturduğu çalışmada, nicel bir araştırma yöntemi olan tarama modeli kullanılmıştır. Veriler toplanırken katılımcılara Kişisel Bilgi Formu, Öğretim Duygu Durumları Ölçeği, Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Duyarlılık Ölçeği ve A Tipi ve B Tipi Kişilik Ölçeği uygulanmıştır. Verilerin analizi SPSS programı ile yapılmıştır. İki değişken içeren durumları analiz için t-testinden yararlanılırken çoklu değişken içeren durumlar için ANOVA testi kullanılmış ve oluşan farklılığın tespiti için TUKEY testinden faydalanılmıştır. Normal dağılmayan veriler için de Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre ortaokul matematik öğretmenleri olumlu duyguları olumsuz duygulara göre daha fazla yaşamaktadır. Bununla birlikte A tipi kişilik özelliği gösteren öğretmenler B tipi kişilik özelliği gösteren öğretmenlere göre gurur duygusunu daha fazla yaşamakta ve öğretmenlik mesleğinin saygın bir meslek olduğu düşüncesini daha fazla taşımaktadır. Öğretmenlerin öğretim ortamında daha etkili olabilmesi için öğretmenlere daha uygun eğitim ortamları oluşturulması ve eğitimler düzenlenmesi gerekmektedir. Bununla birlikte öğretmenlerin duygularını daha samimi ve doğru bir şekilde öğrenebilmek için nitel çalışmalar yapılması gerektiği yönünde önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

mathematics teacher, teaching emotions, sensitivity, personality types

Kaynakça

• Adams, J. B. (2020). Gana’da öğretmen duygu becerileri ve öğretmen adaylarının öğretim stilleri (Tez No. 628265) [Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Aksu, M., Engin-Demir, C., Daloglu, A., Yıldırım, S. & Kiraz, E. (2010). Who are future teachers in Turkey Characteristics of entering student teachers. International Journal of Educational Development, 30 (1), 91–101.
• Aktaş, A. M. (2001). Bir kamu kuruluşunun üst düzey yöneticilerinin iş stresi ve kişilik özellikleri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 56(4), 25-43.
• Alpaslan, M. M. ve Ulubey, Ö. (2017). Öğretmen duygu ölçeğinin Türk kültürüne uyarlanması. Turkish Studies,12(25), 119-130.
• Altınok, İ.H. (1999). Türkiye’de öğretmen yetiştirme politikaları ve öğretmen yeterlikleri, İlk ve Orta Öğretimde Fen-Fizik Eğitimi Sempozyumu, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Anılan, B. & Anılan, H. (2014). Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretmenliğini seçme nedenleri ve gelecek beklentileri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(3), 51–64.
• Argon, T. (2015). Öğretmenlerin sahip oldukları duygu durumlarını okul yöneticilerinin dikkate alıp almamalarına ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (1), 377-404.
• Argon, T. ve Yılmaz, Ö. (2019). Öğretmenlerin öğretim duygu durumları ile örgütsel destek algıları arasındaki ilişki. 14. Uluslararası Eğitim Yönetimi Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı.
• Aslan, H. (2014). Öfke düzeyi ile örgütsel bağlılık düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Aslan, S. ve Yalçın, M. (2013). Öğretmenliğe İlişkin Tutumun Beş Faktör Kişilik Tipleriyle Yordanması. Milli Eğitim Dergisi, 43 (197), 169-179. https://dergipark.org.tr/tr/pub/milliegitim/issue/36167/406566
• Atahan, K., & Demirhan, G. (2022). Özel Eğitim Kurumlarında Görev Yapan Öğretmenlerin Duygu Durumları, Örgütsel Destek Algıları ve Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(22), 344-364. https://doi.org/10.55605/ejedus.1148815
• Barutçugil, İ. (2002). Organizasyonlarda duyguların yönetimi.1. Baskı. İstanbul: Kariyer Yayıncılık. Becker, E.S., Goetz, T., Morger, V. and Ranellucci, J. (2014). The importance of teachers’ emotions and instructional behaviour for their students’ emotions: An experience sampling analysis. Teaching and Teacher Education, 43, 15-26.
• Bhat, V.D.; Chaudhary, S.V.S. ve Dash, N.K.(2008). Teacher competence in higher education.
• Bursal, M. & Buldur, S. (2013). Fen bilgisi öğretmen adayları için öğretmenlik tercih nedenlerini derecelendirme ve geleceğe yönelik beklentiler ölçekleri geliştirme çalışması. Turkish Journal of Teacher Education, 2(1), 47–64.
• Can, A. (2017). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. (5. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Cangelosi, J.S. (2014). Classroom management strategies. 7. Edition. Danvers: Wiley.
• Chen, J. (2019). Exploring the impact of teacher emotions on their approaches to teaching: A structural equation modelling approach. British Journal of Educational Psychology, 89, 57-74. 10.1111/bjep.12220.
• Çapa, Y. ve Çil, N. (2000). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 69-73. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hunefd/issue/7818/102711
• Çapri, B. ve Çelikkaleli, Ö. (2008). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine ilişkin tutum ve mesleki yeterlik inançlarının cinsiyet, programa ve fakültelere göre incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(15), 33-53. https://dergipark.org.tr/tr/pub/inuefd/issue/8708/108727
• Çelikten, M., Şanal, M. ve Yeni, Y. (2005). Öğretmenlik mesleği ve özellikleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(9), 207-237. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erusosbilder/issue/25118/265225
• Çermik, H., Doğan, B. & Şahin, A. (2010). Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğini tercih sebepleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 201–212.
• Day, C. & Leitch, R. (2001). Teachers’ and teacher educators’ lives: The role of emotion. Teaching and Teacher Education, 17, 403-415.
• Dilekçi, Ü. (2018). Öğretmenlerin öğretim duygu durumları ve algıladıkları uyumsal performansları (Tez No. 511262) [Doktora Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Dilekçi, Ü. ve Sezgin-Nartgün, S.Ş. (2019). Öğretmenlerin duygu durumları ölçeğinin Türk kültürüne uyarlanması, revize edilmesi ve betimsel analizi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 25(1), 51-118. https://doi.org/10.14527/kuey.2019.002
• Ekiz, D. (2006). Sınıf öğretmenliği mesleğine yönelen adayların profilleri ve geleceğe yönelik beklentilerinin incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 131–147.
• Erdoğan, O. (2013). İlköğretim öğretmenlerinin öz yeterlik ve başarı algılarında yordayıcı olarak akademik iyimserlik, umut ve mesleki haz (Tez No. 336128) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Farouk, S. (2012). What can the self-conscious emotion of guilt tell us about primary school teachers' moral purpose and the relationships they have with their pupils? Teachers and Teaching: Theory and Practice, 18(4), 491-507.
• Frenzel, A., Becker-Kurz, B., Pekrun, R., Goetz, T., & Lüdtke, O. (2017). Emotion transmission in classroom revisited: A reciprocal effects modal of teacher and student enjoyment. Journal of Educational Psychology, 110(5), 628-639.
• Frenzel A.C., Goetz T., Stephens E.J., & Jacob B. (2009) Antecedents and Effects of Teachers’ Emotional Experiences: An Integrated Perspective and Empirical Test. In: Schutz P., Zembylas M. (eds) Advances in Teacher Emotion Research. Springer, Boston, MA.
• Frenzel, A. C., Pekrun, R. & Goetz, T. (2010). Achievement emotions questionnaire for teachers (AEQ-teacher)- User’s manual. University of Munich: Department of Psychology.
• Frenzel, A. C., Pekrun, R., Goetz, T., Daniels, L. M., Durksen, T. L., Becker-Kurz, B. & Klassen, R. M. (2016). Measuring teachers’ enjoyment, anger, and anxiety: The teacher emotions scales (TES). Contemporary Educational Psychology, 46, 148-163. https://doi.org/10.1016/j.cedpsych.2016.05.003
• Fried, L., Mansfield, C. ve Dobozy, E. (2015). Teacher emotion research: Introducing a conceptual model to guide future research. Issues in Educational Research, 25(4), 415-441.
• Güney, Salih (2000), Davranış Bilimleri, 2. B., Nobel Yay., Ankara.
• Hargreaves, A. (1998). The emotional practice of teaching. Teaching and Teacher Education, 14 (8), 835-854.
• Hill, M. (2016). Aklımın aklı: Psikoloji (2. Baskı). Çev. Edt.: Mithat DURAK, Emre Şenol-DURAK, Ufuk KOCATEPE). Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Hong, J., Heddy, B., Ruan, J., You, S., Kambara, H., Nie, Y. & Monobe, G. (2016). Revising and validating achievement emotions questionnaire – teachers (AEQ-T). International Journal of Educational Psychology, 5(1), 80-107. https://doi.org/10.17583/ijep.2016.1395
• Kara, S. (2020). Görsel sanatlar öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları ve öğretmenlik öz yeterlik inançlarının incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(54), 49-73. https://doi.org/10.21764/maeuefd.651393
• Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi, 20. Baskı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara
• Levering, B. (2000). Disappointment in teacher-student relationships. Journal of Curriculum Studies, 32(1), 65-74.
• Moorhead, Gregory/Grıffın, Ricky, W. (1992), Organizational Behavior, 3. B., Houghton Mifflin Company, Boston.
• Morgan, C.T. (2010). Psikolojiye giriş (S. Karakaş ve R. Eski, Çev.). Konya: Eğitim Akademi
• Murphy, N. ve Hall, J. (2011). Intelligence and interpersonal sensitivity: A meta-analysis. Intelligence, 39 (1), 54-63. http://dx.doi.org/10.1016/j.intell.2010.10.001
• Murray, B. K. (1988). Profile of the new generation of teachers in the Turkish educational system. International Review of Education, 34(1), 5–15.
• Oplatka, I. ve Arar, K. (2018). Increasing teacher and leader professionalism through emotion management and engagement. Journal of Professional Capital and Community, 3 (3), 138-141. https://doi.org/10.1108/JPCC-07- 2018-036
• Özer, B.U. ve Tezer, E. (2008). Umut ve olumlu olumsuz duygular arasındaki ilişkiler. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 81-86.
• Özdamar K. (2004) Paket Programlar ile istatistiksel Veri Analizi I, Kaan Kitapevi, Eskişehir.
• Ülkü, R. (2012). Bir gelecek bilimcinin hayal kırıklığı. Psikeart Yerel, (Süreli Yayın, EylülEkim, Sayı 23), Yay-Sat Dağıtım.
• Parrott, W. (2001). Emotions in social psychology. Psychology Press: Philadelphia.
• Pekrun, R., Elliot, A. J., & Maier, M. A. (2009). Achievement goals and achievement emotions: Testing a model of their joint relations with academic performance. Journal of Educational Psychology, 101(1), 115–135. https://doi.org/10.1037/a0013383
• Pekrun, R. (2014). Emotions and learning. Educational Practices Series, Vol. 24. International Academy of Education and Interna-tional Bureau of Education of the United Nations Educational, Sci-entific and Cultural Organization (UNESCO).
• Pelit, E., Türkmen, F. ve Yarmacı, N. (2010). Turizm sektöründeki işgörenlerin kişilik özelliklerini değerlendirmeye yönelik bir araştırma. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 2(1), 9-16.
• Prosen, S., Smrtnık Vitulić, H., & Poljšak Škraban, O. (2014). Teachers' emotional expression in the classroom. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29 (1), 226-237.
• Scherer, K. R. (2009). The dynamic architecture of emotion: Evidence for the component process model. Cognition & Emotion, 23, 1307–1351.
• Sutton, R. E., Mudrey-Camino, R. & Knight, C. C. (2009). Teachers' emotion regulation and classroom management, Theory Into Practice, 48(2), 130-137. https://doi.org/10.1080/00405840902776418
• Sutton, R.E. & Wheatley, K.F. (2003). Teachers’ emotions and teaching: a review of the literature and directions for future research. Educational Psychology Review, 15 (4), 327-358.
• Şahin, İ. (2011). Öğretmen adaylarının öğretmen istihdamı ve mesleki geleceklerine ilişkin görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(3), 1167–1184.
• Şat, A., Amil, o., & Özdevecioğlu, M. (2015). Duygusal zekâ ve duygusal emek düzeylerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi: özel okul öğretmenleri ile bir araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(39), 1-20.
• Tarhan, N. (2014). Duyguların psikolojisi. İstanbul. Timaş Yayınları
• Tarhan, S. ve Bacanlı, H. (2016). İlkokuldan üniversiteye umut kavramının tanımlanması üzerine nitel bir çalışma. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 4(2), 86-112.
• Turul, Özge (2000), http://www.radikal.com.tr/2000/03/07/insan/zor. html, (15. 05. 2003). Uşaklı, H. ve Akpınar, E. (2015). Fen laboratuvarı kaygı ölçeğinin (FLKÖ) geliştirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(3), 1241-1250.
• Yamamoto, J.K., Gardiner, M.E. & Tenuto, P.L. (2014). Emotion in leadership: Secondary schooladministrators’ perceptions of critical incidents. Educational Management, Administration & Leadership, 42(2), 165-183.
• Yıldırım, K. (2019). Okulda yönetici ve öğretmenlerin deneyimledikleri duyguların hiyerarşik yapılarının incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 9(3), 564-579. https://doi:10.24315/tred.503154