ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDA GÖREV YAPAN ÖĞRETMENLERİN TOKSİK LİDERLİK ALGILARININ MENTAL İYİ OLUŞLARINI YORDAMA DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 18 - 29, 28.06.2023

Filiz Ütkiner , Abdullah Babat , Erhan Güven , Yunus Pekaz , Selçuk Ertuğrul

Öz

Bu araştırmada ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin toksik liderlik algıları ile mental iyi oluşları arasındaki ilişkinin incelenmesi ve toksik liderlik algılarının mental iyi oluşu yordama düzeyini belirlemek için yordayıcı korelasyonel model kullanılmıştır. Araştırmada İstanbul ilinin üç farklı ilçesinde ortaöğretim kurumlarında görev yapan 321’i kadın (%70,7) ve 133’ü erkek (%29,3)’tir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin 140’ı (%30,8) kadrolu, 139’u(%30,6) sözleşmeli ve 175’i (%38,5) ücretli olarak çalışmaktadır. Araştırmanın katılımcıları uygun örnekleme yöntemi ile seçilen gönüllü öğretmenlerden oluşmaktadır. Verilerin analizinde regresyon ve korelasyon analiz deseni kullanılmıştır. Toksik davranışların mental iyi oluşu yordamada düzeyini belirlemek için standart çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Çalışma sonucunda; toksik liderlik algısı alt boyutlarından değerbilmezlik, çıkarcılık, bencillik ve olumsuz ruhsal durumar arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişkinin olduğu saptanmıştır. Ayrıca toksik liderlik algılarının mental iyi oluşu anlamlı bir şekilde yordadığı görülmüştür. Araştırmada elde edilen bu bulgulara uygun olarak önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

öğretmen, mental iyi oluş, toksik liderlik

Kaynakça

• Akdoğan, A. ve Polatcı, S. (2013). Psikolojik sermayenin performans üzerindeki etkisinde aile yayılımı ve psikolojik iyi oluşun etkisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (1), 273-293.
• Anlı, G. (2011). Kendini sabotaj ile psikolojik iyi olma arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 328048).
• Appelbaum, S. H., & Roy‐Girard, D. (2007). Toxins in the Workplace: Affect on organizations and employees. Corporate Governance: The İnternational Journal of Business in Society, 7(1), 17-28. doi: https://doi.org/0.1108/14720700710727087
• Aubrey, D. W. (2013). Operationalizing the construct of toxic leadership in the united states army. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). University of Phoenix (357857).
• Avery, G. C. (2004). Understanding leadership: Paradigms and cases. London: Sage Publication.
• Bakan, İ. (2008). Örgüt kültürü ve liderlik türlerine ilişkin algılamalar ile yöneticilerin demografik özellikleri arasındaki ilişki. KMU İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(14), 13-40.
• Bradburn, N. M. (1969). The structure of psychological well-being. Chicago: Aldine.
• Bryman, A., & Cramer, D. (2001). Quantitative data analysis with SPSS release 10 for Windows: A guide for social scientists. London: Routledge.
• Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö.E., Çakmak, E.K. Demirel, F. ve Karadeniz, Ş. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri (17. bs.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Çelebi, N., Güner, H. Ve Yıldız, V. (2015). Toksik liderlik ölçeğinin geliştirilmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 249-268. Doi: 10.14686/BUEFAD.2015111056
• De Angelis, P. M. (2009). Blindsided-recognizing and dealing with passive-aggressive leadership ın the workplace. CreateSpace Independent Publishing, USA.
• Field, A. (2005). Discovering statistics using SPSS. London: Sage Publication.
• Gregoire, M. B. & Arendt, S. W. (2004). Leadership: reflections over the past 100 years. Journal Of The American Dietetic Association, 104, 395-403. doi: 10.1016/j.jand.2014.02.023
• Hadadian ve Sayadpour (2018). Relationship between Toxic leadership and job related affective well-being: The mediating role of job stress. European Online Journal of Natural and Social Sciences, 7(1), 137-145.
• Hewitt Associates LLC. (2005). Employee Engagement. Retrieved June 19, 2012, From Http://Www.Hewit.Com/Hewitt/Services/Talent/Subtalent/Employee_Engage ment.Htm.
• Hudson, D. L. (2013). Attachment theory and leader-follower relationships. The PsychologistManager Journal, 16(3), 147.
• Keldal, G. (2015). Warwick-Edinburgh Mental İyi Oluş Ölçeği’nin Türkçe Formu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması .The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 103-115.
• Kılıç, M. (2019). X ve Y kuşaklarındaki toksik liderlik algılarının örgütsel bağlılık, psikolojik iyi oluş ve bireysel performans üzerindeki yansımaları. (Doktora Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yönetim ve Organizasyon Bilim Dalı, Kocaeli.
• Kırbaç, M. (2013). Eğitim örgütlerinde toksik liderlik (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimer Enstitüsü, Malatya.
• Koontz, H. & Weihrich, H. (2008). Essentials of management: An international perspective. New Delhi: Tata Mcgraw-Hill Publishing.
• Kusy, M. & Holloway, E. (2009). Toxic workplace! managing toxic personalities and their systems of power. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
• Kuyumcu, B. (2013). Üniversite öğrencilerinin pozitif ve negatif duygu durumlarının psikolojik iyi oluşlarını yordama gücü. Kuramsal Eğitim Bilim Dergisi, 6(1), 62-76.
• Lipman-Blumen, J. (2005). The allure of toxic leaders: why followers rarely escape their clutches. Ivey Business Journal, 69(3), 1-8.
• Lyubomksky, S., Sheldon, K. M. ve Schkade, D. (2005). Pursuing happiness: The architecture of sustainable change. Review of General Psychology, 9(2), 111–131. doi: https://doi.org/10.1037/1089-2680.9.2.111
• Malkoç, A. (2011). Öznel iyi oluş müdahale programının üniversite öğrencilerinin öznel iyi oluş düzeylerine etkisi. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Masood, S. A., Dani, S. S., Burns, N. D., & Backhouse, C. J. (2006). Transformational leadership and organisational culture: the situational strength perspective. Journal Of Engineering Manufacture, 220, 941-949. doi: 10.1243/09544054JEM499
• Neuman H. J. ve Baron, R. (2005). Aggression in the workplace: A socialpsychological perspective. Counterproductive Work Behavior: Investigations Of Actors And Targets, 7(2005), 13-40. doi: 10.1037/10893-007
• Osmanoğlu, D. E. ve Kaya H. İ. (2013). Öğretmen adaylarının yükseköğretime dair memnuniyet durumları ile öznel iyi oluş durumlarının değerlendirilmesi: Kafkas Üniversitesi örneği. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12), 45-70.
• Özen, Y. (2010). Kişisel sorumluluk bağlamında öznel ve psikolojik iyi oluş (sosyal psikolojik bir değerlendirme). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(4), 46-58.
• Padilla, A., Hogan, R. & Kaiser, R. B. (2007). The toxic triangle: Destructive leaders, susceptible followers, and conducive environments. The Leadership Quarterly, 18, 176–194. doi: https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2007.03.001
• Peterson, C. (2009). Positive psychology. Reclaiming Children and Youth, 18(2), 3-7.
• Piccolo, R. F. & Colquitt, J. A. (2006). Transformational leadership and job behaviors: The mediating role of core job characteristics. Academy Of Management Journal, 49, 327-340. doi: https://doi.org/10.5465/amj.2006.20786079
• Reed, G. E. (2004). Toxic leadership. Military Review, 84(4), 67-71.
• Ryff, C.D. (1989). Happiness ıs everything or ıs ıt? explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081.
• Sawyer, M. G., Arney, F. M., Baghurst, P. A., Clark, J. J., Graetz, B. W., Kosky, R. J. and Rey, J. M. (2001). The mental health of young people in Australia: key findings from the child and adolescent component of the national survey of mental health and wellbeing. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 35(6), 806–814. doi: 10.1046/j.1440-1614.2001.00964.x
• Seligman, M.E. ve Csikzentmihaly, M. (2000). Pozitive psychology: An ıntroduction. American Psychologist, 55(1), 5-14. doi: 10.1037//0003-066x.55.1.5
• Şahin, M. (2013). Affedicilik ile psikolojik iyi olma arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 336038).
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.), Boston: Allyn and Bacon.
• Tennant, R., Hiller, L., Fishwick, R., Platt, S., Joseph, S., Weich, S., Parkinson, J., Secker, J., & Stewart-Brown, S. (2007). The Warwick-Edinburgh Mental Well-Being Scale (WEMWBS): Development and UK validation. Health and Quality of Life Outcomes, 5(1), 50-63
• Tepper, B. J. (2007). Abusive supervision in work organizations: Review, synthesis, and research agenda. Journal Of Management, 33(3), 261-289. doi: https://doi.org/10.1177/0149206307300812
• Türk Dil Kurumu. (2021, Aralık 30 ). Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Websayfası: https://sozluk.gov.tr/?q=&aranan= toksik Adresinden Elde Edildi.
• Uysal, M. ve Günay, S. (2001). Durbin-watson ölçütüne göre kararsızlık bölgesinde bulunan negatif otokorelasyon için bazi testler. Anadolu University Journal Of Science and Technology, 2(2), 277-284.
• Whicker, M. L. (1996). Toxic leaders: When organizations go bad. Wesrport Ct.: Quorum Books.
• Wilson-Starks, K. Y. (2003). Toxic Leadership. Http:// Www.Transleadership.Com/ Toxic Leadership [11 Haziran 2020].