ÖRGÜTLERDE PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLÂLİ ALGISI VE ÖRGÜTSEL SİNİZM ARASINDAKİ İLİŞKİ: LİDER-ÜYE ETKİLEŞİMİNİN ARACILIK ETKİSİ

Yıl 2018, , 189 - 216, 31.08.2018

Oya Aytemiz Seymen , Recep Kırboğa

https://doi.org/10.22139/jobs.399786

Öz

Amaç: Bu çalışmada, psikolojik sözleşme ihlâli
algısının örgütsel sinizm üzerindeki etkisi ve bu etkide lider-üye
etkileşiminin aracılık rolü araştırılmaktadır.

Yöntem: Araştırmanın
ana evrenini Erdek/Balıkesir’de kamu güvenlik sektöründe faaliyet gösteren
kurum ve kuruluşlarda çalışan toplam 550; örneklemini
ise, 246 işgören oluşturmaktadır. Bu kapsamda psikolojik sözleşme ihlâli algısı düzeylerini
belirlemek amacıyla, Robinson ve
Rousseau’nin (1994) geliştirdiği ve Çetinkaya’nın (2014: 131) Türkçe’ye
uyarladığı ölçek; örgütsel sinizm düzeylerini belirlemek amacıyla Brandes’in (1997) geliştirdiği
ve Erdost vd.’nin (2007) Türkçe’ye
uyarladığı ölçek ve lider-üye etkileşimi düzeylerini belirlemek amacıyla Liden ve Maslyn’in (1998) geliştirdiği
ve Yıldız’ın (2008: 106) Türkçe’ye uyarladığı ölçek kullanılmıştır.

Bulgular:
Araştırmanın sonucunda;
psikolojik sözleşme ihlâli algısının örgütsel sinizm üzerinde anlamlı ve
pozitif (β=0,59, p<0,01),
lider-üye etkileşimi üzerinde anlamlı ve negatif (β=-0,33, p<0,01) etkisi olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca
lider-üye etkileşiminin, psikolojik sözleşme ihlâli algısı ile örgütsel sinizm
arasındaki ilişkide aracılık etkisinin (β=0,19,
p<0,01) olduğu saptanmıştır.

Sonuç:
Lider-üye etkileşimi ile
psikolojik sözleşme ihlâli algısı arasında anlamlı ve olumsuz yönlü bir ilişki
bulunmasından dolayı, liderlerin iç grup işgörenlerle olduğu kadar dış grup
işgörenlerle olan etkileşiminin de kalitesini artırarak örgütsel sinizmin
etkilerini azaltmaları gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik Sözleşme İhlâli Algısı, Örgütsel Sinizm

THE RELATIONSHIP BETWEEN PERCEPTION OF PSYCHOLOGICAL CONTRACT BREACH AND ORGANIZATIONAL CYNICISM IN ORGANIZATIONS: THE MEDIATING EFFECT OF LEADER MEMBER EXCHANGE

Öz

Aim: In this study, the effect of perception of psychological contract breach on organizational cynicism and the role of leader-member exchange in this relation were investigated. 

Method: The universe of the research is 550 people working in institutions and institutions operating in the public security sector in Erdek/Balıkesir. In this context, the scale developed by Robinson and Rousseau (1994) and adapted by Çetinkaya (2014: 131) to Turkish in order to determine the level of perceptıon of psychological contract breach; the scale developed by Brandes (1997) and adapted by Erdost et al. (2007) to Turkish in order to determine the level of organizational cynicism and the scale developed by Liden and Maslyn (1998) and adapted by Yıldız et al. (2008: 106) to Turkish in order to determine the level of leader member exchange. 

Findings: According to the results of the study, it is determined that perceptıon of psychological contract breach has a significant and positive impact on organizational cynicism (β=0,59, p<0,01), and also significant and negative impact on leader member exchange (β=-0,33, p<0,01). Besides, it was found that leader member exchange has a mediating effect (β=0,19, p<0,01) on the relationship between perceptıon of psychological contract breach and organizational cynicism.  

Results: Since there is a meaningful and negative relationship between the leader-member exchange and the perceptıon of psychological contract breach, it is necessary for leaders to reduce the effects of organizational cynicism by increasing the quality of interaction with external group employees as well as internal group employees.

Anahtar Kelimeler

Perception of Psychological Contract Breach, Organizational Cynicism, Leader Member Exchange

Kaynakça

• Abraham, R.( 2000). Organizational Cynicism Bases and Consequences: Generic, Social and General, Psychology Monographs, 126(3), 269-292.
• Akar, N. (2010). Psikolojik Sözleşme İhlâlleri Bağlamında Örgütsel Sinizm Üzerine Kuramsal Bir Araştırma. Antalya 1. Turizmde İnsan Kaynakları Gelişimi Sempozyumu, 43-60.
• Akgündüz, Y. ve Çakıcı, A.C. (2015). Algılanan Örgütsel Desteğin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkisinde Örgütsel Stresin Aracılık Rolü: Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Uluslar Arası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 7(2), 29-41.
• Akkaya, T. (2015). Lider-Üye Etkileşiminin İş Doyumuna Etkisinde Örgütsel İklimin Rolü: Hizmet Sektöründe Bir Lojistik Şirket Uygulaması (Doktora Tezi, Haliç Üniversitesi).
• Aly, N. A., Ghanem, M. and El-Shanawany, S. (2016). Organizational Cynicism and Its Consequences on Nurses and Quality of Care in Critical Care and Toxicology Units. Journal of Education and Practice, 7(8), 85-96.
• Anderson, L.M. (1996). Employee Cynicism: An Examination Using a Contract Violation Framework. Human Relations, 49(11), 1411-1418.
• Arslan, B.S., Şahin, S. ve Değer, B.D. (2012). Psikolojik Sözleşmenin Büro İşgörenlerinın Sinik Davranışlarına Etkisi. 11. Ulusal Büro Yönetimi ve Sekreterlik Kongresi, Isparta.
• Arslantaş, C.C. (2007). Lider-Üye Etkileşiminin Yöneticiye Duyulan Güven Üzerindeki Etkisini Belirlemeye Yönelik Görgül Bir Çalışma. TİSK Akademi Dergisi, 2(3), 160-173.
• Aslan F.K. ve Boylu, Y. (2014). Örgütsel Sinizm ve Psikolojik Sözleşme İhlali Arasındaki İlişkiyi Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Journal of Recreation and Tourism Research, 1(2), 33-45.
• Aydın, R. (2016). Otel İşletmelerinde Psikolojik Sözleşmeler ve İşgörenlerin İşe Yönelik Tutumları Üzerindeki Etkisi: Antalya 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma (Doktora Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi).
• Bal, P. M., De Lange, A. H., Jansen, G. W. and Mandy E. G. (2008). Psychological Contract Breach and Job Attitudes: A Meta-Analysis of Age as a Moderator. Journal of Vocational Behavior, 72, 143-158.
• Blanca, G. and Ramona, T. (2016). Change, Resistance to Change and Organizational Cynicism. Studies in Business and Economics, 11(3), 47-54.
• Baron, R. M. and Kenny, D. A. (1986). The Moderator–Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173.
• Bashir, S. and Nasir, M. (2013). Breach of Psychological Contract, Organizational Cynicism and Union Commitment: A Study of Hospitality Industry in Pakistan. International Journal of HospitalityManagement, 34, 61-65.
• Baş, T. (2001). Anket, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Baş, T., Keskin, N. ve Mert, İ. S. (2010). Lider-Üye Etkileşimi Kuramı ve Ölçme Aracının Türkçe’de Geçerlik Ve Güvenilirlik Analizi. Ege Akademik Bakış, 10(3), 1013-1039.
• Bayraktar, A. N. (2014). Astların Yöneticisini Lider Olarak Kabul Etmesinin Lider-Üye Etkileşimine Etkisi Yoluyla Örgütsel Sessizliğe Etkisi (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi).
• Bekaroğlu, M.A. (2011). Kurum İçi Adaletin Şartlı Değişken Olarak Psikolojik Sözleşme İhlâline Verilen Tepkiler Üzerine Etkisi (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi).
• Bernerth, J. B., Armenakis, A. A., Feild H. S. and Walker H. J. (2007). Justice, Cynicism, and Commitment a Study of Important Organizational Change Variables. The Journal of Applied Behavioral Science, 43(3), 303-326.
• Bolat O. İ. (2011). Lider-Üye Etkileşimi ve Tükenmişlik İlişkisi. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi. 13 (2), 63-80.
• Brandes, P. (1997). Organizational Cynicism: Its Nature, Antecedents and Consequences. Dissertation of Doctor of Philosophy, University of Cincinnati, Ohio.
• Bulut, M.Ş. (2012). Lider-Üye Etkileşiminin Yöneticiye Güven ve İş Tatmini Üzerine Etkisinin Araştırılması: Öğretmenler Üzerine Bir Araştırma (Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi).
• Cevrioğlu, E. (2007). Lider-Üye Etkileşimi ile Bireysel ve Örgütsel Sonuçlar Arasındaki İlişki: Görgül Bir İnceleme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
• Chiaburu, D. S., Peng, A. C., Oh, I. S., Banks, G. C. and Lomeli, L. C. (2013). Antecedents and Consequences of Employee Organizational Cynicism: A Meta-Analysis. Journal of Vocational Behavior, 83, 181-197.
• Conway, N. and Briner, R. B. (2002). A Daily Diary Study of Affective Responses to Psychological Contract Breach and Exceeded Promises. Journal of Organizational Behavior, 23(3), 287-302.
• Cook, K. S. and Rice, E. (2003). Social Exchange Theory. İçinde, The Handbook of Social Psychology, 53-76, Ed: J. Delamater. New York: Kluwer Academic/Plenum.
• Çetinkaya, F. F. (2014). Hizmet İşletmelerinde Psikolojik Sözleşme İhlâlleri ve Örgütsel Sinizm İlişkisi: Kapadokya Bölgesi 4 ve 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Danserau F., Yammarino, F.J. and Markham, S.E. (1995). Leadership; The Multiple Level Approaches. Leadership Quarterly, 6(2), 97-109.
• Davis, W.D. and Gardner, W.L. (2004). Perceptions of Politics and Organizational Cynicism: An Attributional and Leader–Member Exchange Perspective. The Leadership Quarterly, 15, 439–465.
• De Vos, A., Buyens, D. and Schalk, R. (2003). Psychological Contract Development During Organizational Socialization: Adaptation to Reality and The Role of Reciprocity. Journal of Organizational Behavior. 24, 537-559.
• Dean, J.R, Brandes, J.W. and Dharwadkar, R. (1998). Organizational Cynicism. The Academy of Management Review, 2(23), 341-352.
• Doğan, S. ve Uğurlu, C. T. (2014). Okul Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışları ile Öğretmenlerin Örgütsel Sinizm Algıları Arasındaki İlişki. GEFAD/GUJGEF, 34(3): 489-516.
• Erdem, F. S. (2008). Organizasyonlarda Lider-Üye Etkileşiminin Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkilerinde, İzlenim Yönetimi Davranışının Rolü: Kayseri’de Hizmet Sektöründe Bir Araştırma (Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi).
• Erdoğan, M. (2015). Psikolojik Sözleşme İhlâli Algısının Örgütsel Sinizm ve Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi: Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama (Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi).
• Erdost, E., Karacaoğlu, K. ve Reyhanoğlu, M. (2007). Örgütsel Sinizm Kavramı ve İlgili Ölçeklerin Türkiye’deki Bir Firmada Test Edilmesi. 15. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, Sakarya Üniversitesi, 514-524.
• Gök, G. (2016). Bir Bağlılık Pratiği Olarak Örgütsel Sessizlik. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi İİBF Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 14(1): 104-124.
• Göksel, A. ve B. Aydıntan. (2012). Lider-Üye Etkileşimi Düzeyinin Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi: Görgül Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 247-271.
• Gültekin, S., Taş, A. ve İlsev, A. (2014). Psikolojik Sözleşme İhlâli ile Sinizm Arasındaki İlişkide Lider-Üye Etkileşiminin Rolü. 2. Örgütsel Davranış Kongresi, Bildiriler Kitabı, Melikşah Üniversitesi, 481-487.
• İyigün, N. Ö. (2011). Psikolojik Kontratın Örgütsel Sapma Üzerindeki Etkisinde Kişilik Özelliklerinin Rolü ve Bir Araştırma (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi).
• James, M. S. L. (2005). Antecedents and Consequences of Cynicism in Organizations: An Examination of the Potential Positive and Negative Effects on School Systems (Dissertation of Doctor of Philosophy, The Florida State Üniversitesi College of Business).
• Johnson, L. and O’leary-Kelly, A. M. (2003). The Effects Of Psychological Contract Breach And Organizational Cynicism: Not All Social Exchange Violations are Created Equal. Journal of Organizational Behavior, 24, 627–647.
• Kahraman, Ç. A. (2012). Aktörün Sosyal Ağ Düzeneğindeki Konumu ve Lider-Üye Etkileşimi: Gruplaşmalar, Güç, Etkileşimler ve Motivasyon (Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Okulu).
• Kalağan, G. (2009). Araştırma Görevlilerinin Örgütsel Destek Algıları ile Örgütsel Sinizm Tutumları Arasındaki İlişki (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi).
• Kart, M.E. (2015). Örgütsel Sinizm. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kaşlı, M. (2009). Otel İşletmelerinde İşgörenlerin Kişilik Özellikleri, Lider-Üye Etkileşimi Ve Tükenmişlik İlişkisinin İncelenmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi).
• Kaşlı, M. ve Aytemiz Seymen, O. (2010). Kişilik Özellikleri, Lider-Üye Etkileşimi ve Tükenmişlik İlişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 109-122.
• Kahveci, G. ve Demirtaş, Z. (2013). Öğretmenler İçin Örgütsel Sessizlik Ölçeği Geliştirme Çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(43): 167-182.
• Kickul, J. and Lester, S. W. (2001). Broken Promises: Equity Sensitivity as a Moderator Between Psychological Contract Breach and Employee Attitudes and Behavior. Journal of Business Psychology, 16 (2), 191-217.
• Kickul, J. (2001). When Organizations Break Their Promises: Employee Reactions to Unfair Processes and Treatment. Journal of Business Ethics, 29, 289-307.
• Kim, H. J. (2008). Hotel Service Providers’ Emotional Labor: The Antecedents and Effects on Burnout. International Journal of Hospitality Management. 27(2), 151-161.
• Liden, R.C. and Maslyn, J. M. (1998). Multidimensionality of Leader-Member Exchange: An Empirical Assessment through Scale Development. Journal of Management, 24(1), 43-72.
• Morrison, E. W. and Robinson, S. L. (1997). When Employees Feel Betrayed: A Model of How Psychological Contract Violation Develops. Academy of Management Review, 22(1), 226-256.
• Naus, A.J.A.M. (2007). Organizational Cynicism on The Nature, Antecedents, and Consequences of Employee Cynicism Toward The Employing Organization, Dissertation of Doctorof Philosophy, Maastricht University, Netherlands.
• Özkalp, E. ve Kırel, Ç. (2011). Örgütsel Davranış. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Özutku, H., Ağca, V. ve Cevrioğlu, E. (2008). Lider-Üye Etkileşim Teorisi Çerçevesinde, Yönetici-Ast Etkileşimi ile Örgütsel Bağlılık Boyutları ve İş Performansı Arasındaki İlişki: Ampirik Bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 193-210.
• Pelletier, K. L. and Bligh, M. C. (2008). The Aftermath of Organizational Corruption: Employee Attributions and Emotional Reactions. Journal of Business Ethics. 80(4), 823-844.
• Phillips, A. S. and A. G. Bedeian (1994). Leader-Follower Exchange Quality: The Role of Personal and Interpersonal Attributes. Academy of Management Journal, 37(4), 990-1001.
• Ritzer, G. (2012). Modern Sosyoloji Kuramları. Ankara: De Ki Yayınları.
• Robinson, S. L. and Rousseau, D. M. (1994). Violating the Psychological Contract: Not The Exception But The Norm. Journal of Organizational Behavior, 15, 245–259.
• Roehling, M. V. (2008). An Empirical Assessment of Alternative Conceptualizations of Psychological Contract Construct: Meaningful Differences or Much to do about Nothing? Employee Responsibilities and Rights Journal, 20, 261-290.
• Sezgin, O. B., Tolay, E. ve Sürgevil, O. (2016). Örgütsel Değişim Sinizmi: İşgörenlerin Değişime Karşı Tutumlarının İncelenmesine Yönelik Nitel Bir Araştırma. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12(45), 411- 438.
• Suazo, M. M., Turnley W. and Mai-Dalton, R. R. (2005). The Role of Perceived Violation in Determining Employees’ Reaction to Psychological Contract Breach. Journal Of Leadership and Organizational Studies, 12(1), 24-36.
• Türk Dil Kurumu Resmi Web Sayfası. [Online. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.573f038ad680c3.26078328, Erişim Tarihi: 04.05.2016].
• Uhl-Bien, M., Graen, G.B. and Scandura, T. A. (2000). Leader-Member Exchange for Strategic Human Resource Management Systems: Relationships as Social Capital for Competitive Advantage. Personel and Human Resources Management, 137-185.
• Üçok, D.I. (2012). Sinik Tutum ve Psikolojik Sözleşme İhlâli Algısının Tükenmişlik Üzerindeki Etkisi (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi).
• Van De, V. C. (2004). The Psychological Contract; A Big Deal?. Behavioural Sciences Service Centre, 3, 1-11.
• Walker, A. and Hutton, D. M. (2006). The Application of the Psychological Contract to Workplace Safety. Journal of Safety Research, 37(5), 433-441.
• Wayne, S. J., Liden, R. C. and Sparrowe, R. T. (1994). Developing Leader-Member Exchanges: The Influence of Gender and Ingratiation. American Behavioral Scientist, 37(5), 697-714.
• Yıldız, G., Özutku, H., Cevrioğlu, E. ve Özutku, H. (2008). Lider-Üye Etkileşimine Çok Boyutlu Yaklaşım: Liden ve Maslyn’in Dört Boyutlu Lider-Üye Etkileşim Ölçeğinin Psikometrik Özelliklerine Yönelik Görgül Bir Araştırma. Akademik İncelemeler Dergisi, 3 (1), 95-123.
• Yıldırım, M. (2014). Psikolojik Sözleşme İhlâllerinin Örgütsel Güven Ve Örgütsel Sinizm İle İlişkisi: Otel İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma (Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi).