Osmanlı-Erken Dönem Türkiye Tarihinde ve Edebiyatında Kalpak İmgesine Yönelik Bir Söylem Çözümlemesi [A Discourse Analysis on the Image of Kalpak in Ottoman and Early Turkish History & Literature]

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 14, 25 - 42, 31.05.2023

Kerem B. Topçu

https://doi.org/10.21488/jocas.1288960

Öz

Kafkasya halkları, Türkî ve İranî halklar tarafından giyilen bir başlık olan kalpak, kökenine dair çok sayıda varsayımda bulunulmuş bir esvaptır. Türkçede “Papak” olarak da bilinen bu başlığın ‘kalpak’ şeklindeki isimlendirilmesinin etimolojik olarak bu dile ait olduğu söylenebilir; Türk leksikolog ve dilbilimci Hasan Eren’e göre kalpak, ‘deri, kürk ya da kumaştan yapılma bir başlık’ anlamına gelen Türkçe bir kelimedir. Bu esvabın Orta Asya’daki isimdaşı olan esvap ile Kafkasya’da yaygın olan esvabın arasındaki bu etimolojik ortaklık, bugüne kadar yapılmış belli başlı akademik çalışmalarda bu başlığın Türkî olarak kabul edilmesine yol açmış, söz konusu başlığın Osmanlı ordusunda ve Milli Mücadele döneminde kullanılması ise bu fikri güçlendirmiştir. Bu fikir, Türkçe Edebiyat eserlerinde bu kalpağın milli bir imge olarak izinin sürülmesine yönelik girişimlerin önünü açmıştır. Bu çalışmanın amacı ise öncelikle Orta Asya’daki esvap ile Kafkasya’daki esvabın arasındaki farklılıkların çözümlenmesi ve belirginleştirilmesi, bunun sonrasında ise milli bir imge olarak kabul edilen Kafkasya kalpağının Foucault’un temellendirdiği bir hakikat rejiminin ürünü haline getirilerek, toplumdaki hakim söyleme eklenmesinin ideoloji ve iktidar/bilgi kavramının bağlamında analiz edilmesidir. Michel Foucault’nun, Anne Norton’ın ve Daniele Lorenzini’nin kuramlarının metodolojisine katkı sağladığı çalışma, Emine Bilgehan Türk’ün “Millî bir İmge Olarak Türk Romanında Kalpak” isimli çalışmasını ve bu çalışmanın içerdiği belli başlı edebi eserleri çözümlemesinin merkezine alarak söz konusu metodolojiyi uygulamaya koyacaktır.

Anahtar Kelimeler

Söylem Çözümlemesi, Michel Foucault, Türkiye Edebiyatı, Osmanlı Tarihi, Erken Dönem Türkiye Tarihi

A Discourse Analysis on the Image of Kalpak in Ottoman and Early Turkish History & Literature

Öz

Kalpak, a cap worn by the peoples of the Caucasus, Turkic peoples and the Persians alike, have been subjected to numerous debates regarding its origin. Also known as “papakha” in Turkish language, the denomination “kalpak” used in order to refer to this cap is also etymologically Turkish; according to Turkish lexicologist and linguist Hasan Eren, ‘kalpak’ is a Turkic word which mean “a cap made of leather, fur or fabric”. This etymological commonality shared between the namesake of this headgear used in Central Asia and the one common in the Caucasus, paved way to a presumption that the cap used in the Caucasus is originally Turkic, and the use of this particular cap in the Ottoman Army and the Turkish National Struggle served to enhance this presumption. This particular assumption, in turn, paved way to approaches that trace this symbol as a national image. The aim of this study is firstly the analysis and highlighting of the differences between the garment used in Central Asia and Caucasus and afterwards, an analysis of the Caucasus kalpak which is adopted as a national image in the context of its productisation of a regime of truth and its articulation to the prevailing discourse within the framework of the notion of power/knowledge. The methodology of this study is supported by the theories of Michel Foucault, Anne Norton and Daniele Lorenzi, while in its critical aspects; it is going to the centralize the study titled “Kalpak as A National Image in Turkish Novel” and the literary works used in this study in order to apply the methodology in question.

Anahtar Kelimeler

Discourse Analysis, Michel Foucault, Turkish Literature, Ottoman History, Early Turkish History

Kaynakça

• Arıkan, Metin ve İsmail Turan Kallimci, “Kutsal Kırgız Kalpağı”. Journal of Turkish Studies. C. 3, S. 2, 2018, s. 33-42.
• Aytmatov, Cengiz. Hikayeler. Ötüken, İstanbul, 1995.
• Elmacı, Mehmet Emin.“Fes-Kalpak Mücadelesi”. Toplumsal Tarih. 1997. 28-32.
• Foucault, Michel. “Society Must Be Defended”: Lectures at the Collège De France, 1975-1976. Macmillan, 2003.
• Foucault, Michel, and Colin Gordon. Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings1972-1977. New York: Pantheon Books. 1980.
• İlhan, Attila. Ben Sana Mecburum. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2019.
• İlhan, Attila.Elde Var Hüzün, Bilgi Yayınları, Ankara, 1998.
• İlhan, Attila. Yeni Hayat, İstanbul, 1997.
• İşcanoğlu, İlknur Bayrak. “Kırgız Halk Kültüründe Beyaz (Ak) Renk”. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Ordu. 2017, s. 91-103.
• Jaimoukha, Amjad. “Circassian Costumes & Accroutements”. 2009.
• Kearney, Michael. “Borders and Boundaries of State and Self at the End of Empire”. Journal of Historical Sociology. 1991.
• Lorenzini, Daniele. “What is a ‘Regime of Truth’?”. Le Foucauldien. C. 1, S. 1, 2015, s. 1-5.
• Mamedov, Mikhail. “Going Native” in the Caucasus: Problems of Russian Identity, 1801-64”. The Russian Review. C. 67, S. 2, 2006. s. 275-295.
• Sezai, Samipaşazâde. Sergüzeşt, Trylers Media, Almanya, 2022.
• Türk, Emine Bilgehan. “Milli bir İmge Olarak Türk Romanında Kalpak”. Gazi Türkiyat. S. 22, 2018. s. 160-172.
• Vediyh, Mahmut Adil. “Asker Giysisi – Çerkes Giysisi”, Ğuaze, İstanbul, 1912.