Century of the Budget: Budget Policies from the Republic to the Present

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 21 - 34, 30.06.2024

Emrah Kıratoğlu

Öz

It is continuously evolving, driven by changes in the understanding of government, global economic trends, and changes in the political landscape. In Turkey, the budget has undergone a continuous transformation over one hundred years, stretching from 1923 to 2023, in response to changing needs. The Turkish budget systems have undergone significant changes, evolving from the Classical Budget System (1924-1972) to the Program Budget System (1973-2005), followed by the Performance-Based Budget System (2006-2020) based on a Strategic Plan, and finally the Program-Based Performance Budget System (after 2021). With the enactment of Law No. 5018 in 2006, the Turkish budget has consistently incorporated international standards of public financial management, including multi-annual budgeting, fiscal transparency, and accountability, aimed at maintaining fiscal discipline. This study aims to uncover the factors behind the changes in budget policies that have occurred in Turkey since the proclamation of the Republic of Turkey and their overall impact on budget figures. It will demonstrate how economic developments on a global scale have shaped Turkey's budget policies.This study aims to uncover the factors behind the changes in budget policies that have occurred in Turkey since the proclamation of the Republic of Turkey and their overall impact on budget figures. It will demonstrate how economic developments on a global scale have shaped Turkey's budget policies.

Anahtar Kelimeler

Budget Policy, Turkish Budget System, Public Financial Management

Bütçenin Yüzyılı: Cumhuriyetten Günümüze Bütçe Politikaları

Öz

Bütçe anlayışı, devlet anlayışındaki değişime, dünya ekonomisindeki gelişmelere ve siyasi konjonktürdeki değişimlere bağlı olarak değişmektedir. Nitekim Türkiye’de 1923-2023 döneminde değişen ihtiyaçlara göre bütçe sistemleri de değişmiştir. 1924-1972 yılları arasında Klasik Bütçe Sistemi, 1973-2005 Program Bütçe Sistemi, 2006-2020 Stratejik Plana Dayalı Performans Esaslı Bütçe Sistemi, 2021 yılı sonrasında ise Program Bazlı Performans Bütçe Sistemi uygulanmıştır. 2006 yılında yürürlüğe giren 5018 Sayılı kanunla bütçede mali disiplinin sağlanması amacıyla çok yıllı bütçeleme, mali saydamlık ve hesap verebilirlik ilkeleriyle Türk bütçesi dünyadaki kamu mali yönetimdeki değişikliklere uyum sağlamıştır. Çalışmanın amacı, Cumhuriyetin ilanından günümüze Türkiye’de uygulanmış olan bütçe politikalarındaki değişimin nedenleri, sonuçları ve bütçe rakamlarına yansımalarını bir bütün içinde ortaya koymaktır. Böylelikle Türkiye’deki bütçe politikalarının dünyadaki ekonomik gelişmeler karşısında nasıl şekillendiği gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bütçe Politikası, Türk Bütçe Sistemi, Kamu Mali Yönetimi

Kaynakça

• Akalın, U. S. (2006). Üç Dönem Üç Ekonomi. İstanbul: Önsöz Basım Yayıncılık.
• Akbey, F. (2020). Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Bütçe Hakkı ve Kanunu. International Journal of Public Finance, Vol. 5, Iss.1, 1-26.
• Akın, R. (2002). TBMM'nin İlk Bütçe Yasası: 1336 Muvazene-İ Umumiye Kanunu. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Cilt 2, 1-40.
• Altay, H. ve Çelebioğlu, F. (2005). Şubat 2001 Ekonomik Krizi Sonrasında İthalat Fonksiyonunun Yapısal Değişiminin İncelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13, 1-15.
• Bağlı, M. S. (2014). TBMM’nin Bütçe Hakkı Kullanım Durumu: 5018 Sayılı Kanun Sonrası Bütçe Hakkı Kullanımında Etkinlik Düzeyinin Ölçümü. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Bakkal, U. ve Susam, N. (2011). Küreselleşme Sürecinin Kamu Maliyesi Alanına Etkileri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. Cilt 61, Sayı 2, 23-50.
• Bayraktar, Y. (2010). Kasım 2000-Şubat 2001 Krizi Sonrasında Alınan Önlemlerin Borç Kompozisyonuna Yansımaları. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, 463-480.
• Dağdemir, Ö. ve Küçükkalay, M. (1999). Türkiye’de 1960-1980 Müdahale Dönemi Ekonomileri: İktisat Politikaları ve Makro Ekonomik Göstergeler Açısından Bir Karşılaştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 3, 2-18.
• Demircan, E. (2007). Türkiye’de Bütçe Anlayışındaki Değişim Sürecinde Gelinen Aşama: 5018 Sayılı Kanun 2 Yaşında. Yönetim Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, 21-35.
• Demircan, E. ve Ener, M. (2009). Yeni Ekonomik Düzende Değişim-İstikrar ve Bütçe Politikaları. Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Durdu, M. (2020). Bütçe Hakkının Cumhurbaşkanlığı Sistemindeki Görünümü ve Latin Amerika Ülkeleri ile Mukayesesi. Liberal Düşünce Dergisi, Cilt 25, Sayı 99, 49-78.
• Egeli, H. ve Özen, A. (2017). Teori ve Uygulamada Bütçe Politikası. İzmir: Kitapana Basım Yayın Dağıtım Bilişim.
• Ergen, Z. (2021). Performans Esaslı Bütçe Sisteminden Program Bazlı Performans Bütçe Sistemine Geçiş: Yeni Bütçe Sistemi ile Hedeflenenler. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, 280-302.
• Eroğlu, N., Eroğlu, İ. ve Aydın, H. İ. (2015). İktisadi Krizler ve Türkiye Ekonomisi. Ankara: Orion Kitabevi.
• Evsile, M. (2018). Demokrat Partinin İktisadi İstiklal Mücadelesi. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, 61-75.
• Feyzioğlu, N. B. (1972). Nazari, Tatbiki, Mukayeseli Bütçe. Hikmet Gazetecilik.
• Gürsoy, B. (1980). Kamusal Maliyesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• İncekara, A. (2014). Türkiye Ekonomisi. İstanbul: İktisadi Araştırmalar Vakfı.
• Kanca, O. C. (2017). 5018 Sayılı Kanun Üzerine Bir Değerlendirme. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, 493-505.
• Kanca, O. C. ve Bayrak, M. (2019). Bütçenin Mahiyeti ve 2002 Sonrası Merkezi Yönetim Bütçesinin Mali Disiplin Ekseninde İncelenmesi. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 16, 147-155.
• Kayra, C. (2018). Savaş Türkiye Varlık Vergisi. İstanbul: Tarihçi Kitabevi Yayınları.
• Kısa, Ö. ve Kartalcı, K. (2022). Covid-19 Salgınının Türkiye’de Merkezi Yönetim Bütçesine Etkisi. BŞEÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 7, Sayı 1, 164-178.
• Mutluer, K., Öner, E. ve Kesik, A. (2011). Bütçe Hukuku. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Narter, R. (2012), “Anayasal Açıdan Bütçe Hakkı”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 16, 35-52.
• Öner, E. (1994). Öner, E. (1994). Cumhuriyet Dönemi Türk Bütçeleri (1924-1993). Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 10-44.
• Özsoylu, A. F. (2016). Türkiye Ekonomisi Tarihsel Gelişimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Sayılgan, Ş. (1994). 5 Nisan Kararları ve Beklentiler. Marmara İletişim Dergisi, Cilt 8, 213-217.
• Sönmez, N. (1994). Kamu Bütçesi ve Bütçe Politikası. Anadolu Matbaacılık.
• Şen, H. ve Sağbaş, İ. (2004). Bütçe Açıkları: Teori ve Türkiye Uygulaması. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Şen, H., Sağbaş, İ. ve Keskin, A. (2007). Bütçe Açıkları ve Açık Finansman Politikası: Teori ve Türkiye Uygulaması. Ankara: Orion Yayınevi.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. Bütçe Büyüklükleri ve Bütçe Gerçekleşmeleri. https://www.hmb.gov.tr/bumko-butce-buyuklukleri-ve-butce-gerceklesmeleri (Erişim Tarihi 15.10.2023)
• T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2023). 2023-2025 Orta Vadeli Program, https://www.sbb.gov.tr/orta-vadeli-program-2023-2025-aciklandi/ (Erişim Tarihi 15.10.2023).
• T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2020). Program Bütçe Rehberi. https://sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/09/programrehber.pdf (Erişim Tarihi 15.10.2023).
• T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2019). Analitik Bütçe Sınıflandırmasına ilişkin Rehber. https://www.sbb.gov.tr/wp- (Erişim Tarihi 15.10.2023).
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2009). Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu. Fatih: Bilge Kültür Sanat.
• Tekin, Ö. F. (2017). 5018 Sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun Yeni Kamu Yönetimi İlkeleri Bağlamında İncelenmesi. Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, Cilt 14, 199-218.
• Tezel, Y. S. (2015). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tüğen, K. (2015). Devlet Bütçesi. İzmir: Bassaray Matbaası.
• Yılmaz, H. H. ve Biçer, M. (2010). Parlamentonun Bütçe Hakkını Etkin Kullanımının Yeni Bütçe Sistemi Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, Cilt 158, 201-225.