Çeşitlilik Yönetimi: Paradigmalar, Stratejik Yaklaşımlar ve Türkiye Yazınında Araştırma Boşlukları

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 141 - 168, 25.12.2025

Adem Pala

https://doi.org/10.58767/joinbat.1790380

Öz

Bu çalışma, çeşitlilik ve çeşitlilik yönetimi kavramlarını tarihsel gelişim, paradigmalar ve stratejik yaklaşımlar çerçevesinde inceleyerek, organizasyonların bu yaklaşımları değişim ve rekabet süreçlerine nasıl entegre edebileceğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırma, Kaynak Temelli Görüş (RBV) ve Kurum Temelli Görüş (IBV) kuramsal çerçevesi üzerine inşa edilmiştir. Yöntem olarak, ulusal ve uluslararası literatürde yer alan, 179’u yerli olmak üzere geniş bir kaynak taramasına dayalı kuramsal derleme yapılmıştır. Paradigmalar (Ayrımcılık ve Adalet, Erişim ve Meşruiyet, Öğrenme ve Etkililik, Direnç) ile işletmelerin stratejik tepkileri, karşılaştırmalı ve tematik analiz yöntemiyle değerlendirilmiştir. Bulgular, çeşitlilik yönetiminin yalnızca insan kaynakları stratejisi değil, aynı zamanda maliyet avantajı, yenilikçilik, problem çözme kapasitesi ve sistem esnekliğini artıran stratejik bir rekabet unsuru olduğunu göstermektedir. Etkili uygulama için liderlik, eğitim, kültür denetimi ve paydaş katılımının kritik rol oynadığı belirlenmiştir. Çalışma, Türkiye literatüründe sınırlı olarak incelenen stratejik boyutu sistematik biçimde ele almakta ve işletmelere sürdürülebilir rekabet avantajı sağlayacak öneriler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çeşitlilik yönetimi , paradigmalar , stratejik yaklaşımlar , kaynak temelli görüş , kurum temelli görüş

Etik Beyan

Bu çalışma derleme tasarımına sahip olduğu için etik kurul onayına gerek yoktur. Çalışmada insan veya hayvan katılımcı bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Bu araştırma için herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından finansal destek alınmamıştır.

Teşekkür

Teşekkür edilecek kişi veya kurum bulunmamaktadır.

Diversity Management: Paradigms, Strategic Approaches, and Research Gaps in Turkish Literature

Öz

This study aims to examine the concepts of diversity and diversity management within the framework of their historical development, paradigms, and strategic approaches, and to reveal how organizations can integrate these approaches into their change and competitiveness processes. The research is built on the theoretical framework of the Resource-Based View (RBV) and the Institution-Based View (IBV). Methodologically, it is a theoretical review based on an extensive literature survey, including 179 national and numerous international sources. Paradigms (Discrimination and Fairness, Access and Legitimacy, Learning and Effectiveness) and the strategic responses of organizations were evaluated through comparative and thematic analysis. The findings indicate that diversity management is not only a human resources strategy but also a strategic competitive factor that enhances cost advantages, innovation, problem-solving capacity, and system flexibility. Effective implementation requires leadership, training, cultural auditing, and stakeholder engagement. This study systematically addresses the strategic dimension of diversity management, which is rarely examined in the Turkish literature, and offers recommendations to help organizations achieve sustainable competitive advantage.

Anahtar Kelimeler

Diversity management , paradigms , strategic approaches , resource-based view , institution-based view

Etik Beyan

This study has a review design and therefore does not require ethical committee approval. The study does not involve human or animal participants.

Destekleyen Kurum

No financial support was received from any institution or organization for this research.

Teşekkür

No acknowledgements.

Kaynakça

• Amabile, T. M. (1996). Creativity in context. Westview Press.
• Arslan, E., & Aba, G. (2018). Assessment of health personnel’s opinions about diversity management: Case of a public hospital. Clinical and Experimental Health Sciences, 8(4), 276-283.
• Balay, R., & Sağlam, M. (2004). Eğitimde farklılıkların yönetimi ölçeğinin uygulanabilirliği. Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(46), 31-46.
• Barney, J. (1991). Firm resources and sustained competitive advantage. Journal of Management, 17(1), 99-120.
• Barney, J. B., & Wright, P. M. (1998). On becoming a strategic partner: The role of human resources in gaining competitive advantage. Human Resource Management, 37(1), 31-46.
• Barney, J. B., Ketchen, Jr, D. J. & Wright, M. (2011). The future of resource-based theory: revitalization or decline? Journal of management, 37(5), 1299-1315.
• Barney, J. B. & Hesterly, S. W. (2012). Strategic Management and Competetive Adavantage: Consepts and cases (4. ed.), Pearson.
• Barney, J. B. (2014). How marketing scholars might help address issues in resource-based theory. Journal of the Academy of Marketing Science, 42, 24-26.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101.
• Bresser, R. K., & Millonig, K. (2003). Institutional capital: Competitive advantage in light of the new institutionalism in organization theory. Schmalenbach Business Review, 55(3), 220-241.
• Caruana, V., & Ploner, J. (2010). Internationalisation and equality and diversity in higher education: Merging identities. Equality Challenge Unit.
• Chaudhry, I. S., Ryan, A. M., Way, S. A., & Rodell, J. B. (2021). Do workforce diversity, inclusion practices, & organizational outcomes go together? Cogent Business & Management, 8(1), 1947549.
• Cox, T. (1994). Cultural diversity in organizations: Theory, research and practice. Berrett-Koehler Publishers.
• Cox, T. H., & Blake, S. (1991). Managing cultural diversity: Implications for organizational competitiveness. Academy of Management Executive, 5(3), 45-56.
• Cox, T. H., & Blake, S. (1991). Managing cultural diversity: Implications for organizational competitiveness. Academy of Management Perspectives, 5(3), 45-56.
• Cox, T. (1993). Cultural diversity in organizations: Theory, research and practice. Berrett-Koehler Publishers.
• Çakır, H., & Harmancı Seren, A. K. (2021). Sağlık Çalışanlarının Farklılıklara Yönelik Tutumları Bağlamında Farklılıkların Yönetimi. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 8(1), 111-117.
• Dass, P., & Parker, B. (1999). Strategies for managing human resource diversity: From resistance to learning. Academy of Management Perspectives, 13(2), 68-80.
• DiMaggio, P. J., & Powell, W. W. (1983). The iron cage revisited: Institutional isomorphism and collective rationality in organizational fields. American Sociological Review, 48(2), 147-160.
• Ely, R. J., & Thomas, D. A. (1996). Making differences matter: A new paradigm for managing diversity. Harvard Business Review, 74(5), 79-90.
• Ely, R. J., & Thomas, D. A. (2001). Cultural diversity at work: The effects of diversity perspectives on work group processes and outcomes. Administrative science quarterly, 46(2), 229-273.
• Ereş, F. (2015). Türkiye'de göçmen eğitimi sorunsalı ve göçmen eğitiminde farklılığın yönetimi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 17-30.
• Ersöz, S. (2021). Çalışanlarda farklılıkların yönetimi ve örgütsel özdeşleşme ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Hitit Üniversitesi]. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Ertem, Ö. (2021). Kültürel çeşitliliğe sahip çok uluslu işletmelerde hizmetkâr liderlik ve farklılıkların yönetiminin projelerin başarısı üzerindeki etkileri: Dubai'de bir uygulama [Doktora tezi, İstanbul Okan Üniversitesi]. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Ferrary, M., & Déo, S. (2023). Gender diversity and firm performance: When diversity at middle management and staff levels matter. The International Journal of Human Resource Management, 34(14), 2797–2831.
• Gaisch, M., Preymann, S., & Aichinger, R. (2020). Diversity management at the tertiary level: An attempt to extend existing paradigms. Journal of Applied Research in Higher Education, 12(2), 137–150.
• Grant, R. M. (1996). Toward a knowledge‐based theory of the firm. Strategic Management Journal, 17(S2), 109-122.
• Guillaume, Y. R. F., Dawson, J. F., Otaye-Ebede, L., Woods, S. A., & West, M. A. (2017). Harnessing demographic differences in organizations: What moderates the effects of workplace diversity? Journal of Organizational Behavior, 38(2), 276–303.
• Helvacıoğlu, N. (2007). Çokuluslu işletmelerde rekabet avantajı sağlamanın bir aracı olarak kültürel farklılıkların yönetimi [Doktora tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Herring, C. (2009). Does diversity pay? Race, gender, and the business case for diversity. American Sociological Review, 74(2), 208-224.
• İmadoğlu, T., & Türk, M. (2019). Farklılıkların Yönetiminin İşletmelerin Rekabet Stratejileri Üzerindeki Etkisine Yönelik Bir Araştırma. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 12(18), 37-72.
• Karavardar, G., & Karadirek, G. (2024). Farklılıkların Yönetilmesinin Örgütsel Bağlılık ve Performans Üzerine Etkisi: Altınordu Belediyesi Personeli Üzerinde Bir Uygulama. The Journal of Academic Social Science, (82), 1-14.
• Kero, C. A., & Bogale, A. T. (2023). A Systematic Review of Resource-Based View and Dynamic Capabilities of Firms and Future Research Avenues. International Journal of Sustainable Development & Planning, 18(10), 3137-3154.
• Kirton, G., & Greene, A. (2005). The dynamics of managing diversity: A critical approach (2nd ed.). Elsevier Butterworth-Heinemann.
• Kochan, T., Bezrukova, K., Ely, R., Jackson, S., Joshi, A., Jehn, K., ... Thomas, D. (2003). The effects of diversity on business performance: Report of the Diversity Research Network. Human Resource Management, 42(1), 3–21.
• Kossek, E. E., Lobel, S. L., & Brown, J. (2006). Human resource strategies to manage workforce diversity. In A. M.
• Konrad, P. Prasad, & J. Pringle (Eds.), Handbook of workplace diversity (pp. 53–74). Sage Publications.
• Kostova, T., & Zaheer, S. (1999). Organizational legitimacy under conditions of complexity: The case of the multinational enterprise. Academy of Management Review, 24(1), 64-81.
• Köllen, T. (2021). Diversity management: A critical review and agenda for future research. Journal of Management History, 27(3), 327–348.
• Kulik, C. T. (2014). Working below and above the line: The research–practice gap in diversity management. Human Resource Management Journal, 24(2), 129-144.
• Kurtulmuş, M. (2016). Farklılık yönetiminin öğretmenlerin örgütsel bağlılığına ve örgütsel vatandaşlık davranışına etkisi. Pegem Journal of Education and Instruction, 6(3), 277-302.
• Larkey, L. K. (1996). Toward a Theory of Communicative Interactions in Culturally Diverse Workgroups. Academy of Management Review, 21(2), 463-491.
• Leslie, L. M. (2022). Diversity initiatives in organizations: A review and framework for future research. Academy of Management Annals, 16(2), 530–568.
• Matug, M. A. (2021). Yetenek yönetimi ve farklılıkların yönetimi ile iç girişimcilik ve yenilik arasındaki ilişki üzerine bir araştırma [Doktora tezi, Kastamonu Üniversitesi]. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Makkonen, T. (2022). Board diversity and firm innovation: A meta-analysis. European Journal of Innovation Management, 25(6), 941–960.
• McGrath, J. E., Berdahl, J. L., & Arrow, H. (1995). Traits, expectations, culture, and clout: The dynamics of diversity in work groups. In S. E. Jackson & M. N. Ruderman (Eds.), Diversity in work teams: Research paradigms for a changing workplace (pp. 17–46). American Psychological Association.
• Meşe, S. (2020). Farklılıkların yönetimi ve örgütsel bağlılık ilişkisinde örgütsel adaletin aracılık rolü [Yüksek lisans tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi]. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Memduhoğlu, H. B. (2011). Liselerde Farklılıkların Yönetimi: Bireysel Tutumlar, Örgütsel Değerler ve Yönetsel Politikalar. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 37-53.
• Meriç, İ., & Görün, M. (2016). Askeri Organizasyonlarda Farklılıkların Yönetimi: ABD Hava Kuvvetleri Üzerine Bir Çalışma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(28), 359-384.
• Milliken, F. J., & Martins, L. L. (1996). Searching for common threads: Understanding the multiple effects of diversity in organizational groups. Academy of Management Review, 21(2), 402-433.
• Mor Barak, M. E. (2005). Managing diversity: Toward a globally inclusive workplace. Sage publications.
• Nishii, L. H., & Leroy, H. (2022). A multi-level framework of inclusive leadership in organizations. Group & Organization Management, 47(6), 1099–1141.
• Nishii, L. H. (2022). Managing diversity in organizations: A social identity perspective on the learning and effectiveness paradigm. In S. K. W. G. K. (Ed.), The Oxford Handbook of Diversity and Work (p.p. 147–167). Oxford University Press.
• North, D. C. (1990). Institutions, institutional change and economic performance. Cambridge University Press.
• Nowell, L. S., Norris, J. M., White, D. E., & Moules, N. J. (2017). Thematic analysis: Striving to meet the trustworthiness criteria. International Journal of Qualitative Methods, 16(1), 1–13.
• Noyan, A. G. (2018). Study on the association of the management of differences in multi-cultural organizations and employee performance: An example from the textile sector. Lectio Socialis, 2(1), 38-48.
• Özbilgin, M., Küskü, F., & Erdoğan, E. (2014). Örgütlerde farklılıkların yönetimi. İstanbul: Beta Yayınları.
• Özbilgin, M., Tatlı, A., & Jonsen, K. (2017). Global diversity management: An evidence-based approach. Bloomsbury Publishing.
• Page, S. E. (2007). The difference: How the power of diversity creates better groups, firms, schools, and societies. Princeton University Press.
• Patrício, L., Franco, M., & Silva, R. (2022). A systematic literature review about team diversity and team performance: Future lines of investigation. Administrative Sciences, 12(1), 31.
• Paulus, P. B., & Nijstad, B. A. (2003). Group creativity: Innovation through collaboration. Oxford University Press.
• Pelled, L. H. (1996). Demographic diversity, conflict, and work group outcomes: An intervening process theory. Organization Science, 7(6), 615–631.
• Peng, M. W. (2002). Towards an institution-based view of business strategy. Asia Pacific Journal of Management, 19, 251–267.
• Peng, M. W., Sun, S. L., Pinkham, B., & Chen, H. (2009). The institution-based view as a third leg for a strategy tripod. Academy of Management Perspectives, 23(3), 63-81.
• Peng, M. W., Wang, D. Y., & Jiang, Y. (2008). An institution-based view of international business strategy: A focus on emerging economies. Journal of International Business Studies, (39), s. 920–936.
• Penrose, E. T. (1959). The Theory of the Growth of the Firm. New York: John Wiley.
• Peteraf, M. A. (1993). The cornerstones of competitive advantage: A resource‐based view. Strategic Management Journal, 14(3), 179-191.
• Pfeffer, J. (1994). Competitive advantage through people: Unleashing the power of the work force. Boston, MA: Harvard Business School Press.
• Purtaş, S. (2018). Farklılıkların yönetiminin kurumsal itibar ve işletme performansı üzerine etkileri: Kahramanmaraş tekstil sektöründe bir alan araştırması [Yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi]. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Richard, O. C. (2000). Racial diversity, business strategy, and firm performance: A resource-based view. Academy of Management Journal, 43(2), 164-177.
• Richard, O. C., & Johnson, N. B. (2001). Strategic human resource management effectiveness and firm performance. International Journal of Human Resource Management, 12(2), 299-310.
• Richard, O., McMillan, A., Chadwick, K., & Dwyer, S. (2003). Employing an innovation strategy in racially diverse workforces: Effects on firm performance. Group & Organization Management, 28(1), 107-126.
• Richard, O., Barnett, T., Dwyer, S., & Chadwick, K. (2004). Cultural diversity in management, firm performance, and the moderating role of entrepreneurial orientation dimensions. Academy of Management Journal, 47(2), 255-266.
• Roberson, Q. M., & Park, H. J. (2007). Examining the link between diversity and firm performance: The effects of diversity reputation and leader racial diversity. Group & Organization Management, 32(5), 548-568.
• Sabharwal, M., Levine, H., & D’Agostino, M. (2018). A conceptual content analysis of 75 years of diversity research in public administration. Review of Public Personnel Administration, 38(2), 248-267.
• Scott, W. R. (1995). Institutions and organizations. Sage Publications.
• Scott, W. R. (2014). Institutions and organizations: Ideas, interests, and identities (4th ed.). Sage Publications.
• Shen, J., Chanda, A., D’Netto, B., & Monga, M. (2009). Managing diversity through human resource management: An international perspective and conceptual framework. The International Journal of Human Resource Management, 20(2), 235-251.
• Shore, L. M., Randel, A. E., Chung, B. G., Dean, M. A., Ehrhart, K. H., & Singh, G. (2011). Inclusion and diversity in work groups: A review and future research agenda. Journal of Organizational Behavior, 32(8), 32–56.
• Snyder, H. (2019). Literature review as a research methodology: An overview and guidelines. Journal of business research, 104, 333-339.
• Sulik, J., Bahrami, B., & Deroy, O. (2022). The diversity gap: when diversity matters for knowledge. Perspectives on Psychological Science, 17(3), 752-767.
• Stangor, C., Lynch, L., Duan, C., & Glas, B. (1992). Categorization of individuals on the basis of multiple social features. Journal of Personality and Social Psychology, 62(2), 207-218.
• Şahin, G. (2019). Farklılıkların yönetiminin örgüt kültürü üzerine etkisi ve bir uygulama [Yüksek lisans tezi, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi]. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tarhan, M., Dalar, L., & Hançer, Ö. (2016). Bir Eğitim Araştırma Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Farklılıklara ve Farklılık İklimine Yönelik Algılarının Belirlenmesi. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 18(1), 1-13.
• Teece, D. J., Pisano, G., & Shuen, A. (1997). Dynamic capabilities and strategic management. Strategic Management Journal, 18(7), 509–533.
• Thomas, D. A. (1992). The dynamics of managing racial diversity in developmental relationships. Administrative Science Quarterly, 37(2), 169–194.
• Topal, S. (2022). Farklılıkların yönetiminin örgütsel vatandaşlık davranışları üzerindeki etkisinde örgütsel özdeşleşmenin aracı rolü: Hatay ilinde bir araştırma [Yüksek lisans tezi, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi]. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Van Knippenberg, D., De Dreu, C. K. W., & Homan, A. C. (2004). Work group diversity and group performance: An integrative model and research agenda. Journal of Applied Psychology, 89(6), 1008–1022.
• Wallrich, L., Opara, V., Wesołowska, M., Barnoth, D., & Yousefi, S. (2024). The relationship between team diversity and team performance: reconciling promise and reality through a comprehensive meta-analysis registered report. Journal of Business and Psychology, 39(6), 1303-1354.
• Wentling, R. M., & Palma‐Rivas, N. (2000). Current status of diversity initiatives in selected multinational corporations. Human Resource Development Quarterly, 11(1), 35-60.
• Wright, P. M., McMahan, G. C., & McWilliams, A. (1994). Human resources and sustained competitive advantage: A resource-based perspective. International Journal of Human Resource Management, 5(2), 301–326.
• Yang, Y., & Konrad, A. M. (2011). Understanding diversity management practices: Implications of institutional theory and resource-based theory. Group & Organization Management, 36(1), 6-38.
• Yıldırım, E., & Açıkalın, M. (2023). Eğitim kurumlarında çok dillilik ve kültürel çeşitlilik yönetimi: İşaret dili perspektifi. Ulusal Eğitim Dergisi, 3(8), 1161-1169.
• Yeşil, S., & Purtaş, S. (2017). Farklılıkların yönetimi, kurumsal itibar ve işletme performansı üzerine etkileri: Tekstil sektöründe bir alan araştırması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(2), 173-194.