Türkiye’de Şarap Turizmi ve Şarap Rotalarının Gelişimi: Tarihsel ve Stratejik Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 287 - 301, 28.12.2025

Doğa Önal , Birgül Aydın

https://doi.org/10.58768/joinntt.1820320

Öz

Bu çalışma, Türkiye’nin bağcılık mirasını şarap turizmi perspektifinden ele alarak tarihsel üretim gelenekleri ile modern turizm uygulamaları arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Anlatı bir literatür derlemesi olarak tasarlanan çalışmada, Eski ve Yeni Dünya şarapçılığı karşılaştırılarak Türkiye’nin özgün konumu ortaya konmuştur. Yerli üzüm çeşitleri, coğrafi işaretli ürünler ve bölgesel bağ rotaları, şarap turizminin kırsal kalkınma, kültürel miras ve destinasyon markalaşması bağlamındaki stratejik önemi çerçevesinde ele alınmıştır. Bulgular, Türkiye’nin tarihsel birikimi ve doğal koşullarının şarap turizmi açısından önemli bir rekabet avantajı sunduğunu; buna karşın yüksek vergiler, tanıtım kısıtları ve yasal düzenlemelerin sektörün potansiyelini sınırladığını göstermektedir. Çalışma, üretici birlikleri, yerel yönetimler ve turizm paydaşları arasındaki iş birliğine dayalı bütüncül bir şarap rotası modelinin ekonomik, kültürel ve sürdürülebilirlik boyutlarında değer yaratabileceğini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şarap Turizmi , Bağcılık , Coğrafi İşaret , Şarap Rotaları

Development of Wine Tourism and Wine Routes in Turkey: A Historical and Strategic Review

Öz

This study examines Turkey's viticultural heritage from a wine tourism perspective, exploring the relationship between historical production traditions and modern tourism practices. Designed as a literature review, the study compares Old and New World winemaking to highlight Turkey's unique position. Native grape varieties, geographically indicated products, and regional vineyard routes are discussed within the framework of the strategic importance of wine tourism in rural development, cultural heritage, and destination branding. The findings indicate that Turkey's historical heritage and natural conditions offer a significant competitive advantage for wine tourism; however, high taxes, promotional restrictions, and legal regulations limit the sector's potential. The study emphasizes that a holistic wine route model based on collaboration between producer associations, local governments, and tourism stakeholders can create value in economic, cultural, and sustainability dimensions.

Anahtar Kelimeler

Wine Tourism , Viticulture , Geographical Indication , Wine Routes

Kaynakça

• Ademoğlu, A. (2025). VOSviewer Analizi ile Şarap Turizmi Araştırmalarına Bütüncül Bir Bakış. Journal of Academic Tourism Studies, 6(Özel Sayı), 1-22.
• Akdağ, G. (2015). Trakya bağ rotasını takip eden yerli turistlerin şarap turizmi deneyimleri. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 3(4), 3-11.
• Akman, E. E. ve Akdağ, G. (2024). Şarap rotalarının niteliksel karşılaştırılması: Trakya bağ rotası ve Urla bağ yolu örneği. Turizm Ekonomi ve İşletme Araştırmaları Dergisi, 6(1), 17-32.
• Akyürek, S., Karabulut, B. ve Özdemir, Ö. (2024). Şarap imalathanelerini ve üzüm bağlarını ziyaret eden turistlerin deneyimleri: Urla (İzmir) örneği. Kent Akademisi, 17(2), 667-685.
• Anderson, K. and Pinilla, V. (Eds.). (2018). Wine globalization: a new comparative history. Cambridge University Press.
• Anlı, E. ve Şanlıbaba, P. (2019). Fermente Gıdalar, Mikrobiyoloji, Teknoloji, Sağlık. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Badler, V. R. (2003). The archaeological evidence for winemaking, distribution and consumption at proto-historic Godin Tepe, Iran. In The origins and ancient history of wine (pp. 44-56). Routledge.
• Banks, G. and Overton, J. (2010). Old world, new world, third world? Reconceptualising the worlds of wine. Journal of Wine Research, 21(1), 57-75.
• Barnard, H., Dooley, A. N., Areshian, G., Gasparyan, B. and Faull, K. F. (2011). Chemical evidence for wine production around 4000 BCE in the Late Chalcolithic Near Eastern highlands. Journal of Archaeological Science, 38(5), 977-984.
• Belber, B. G. ve Karataş, M. (2023). Çekirdek Kapadokya Bölgesi’ndeki gastronomi paydaşlarının şarap turizmine yönelik görüşleri. GSI Journals Serie A: Advancements in Tourism Recreation and Sports Sciences, 6(2), 316-338.
• Cabaroğlu, T. (2023). Türk şarapçılığının durumu ve sorunları. Bahçe, 52(Özel Sayı 1), 269-275.
• Carvalho, M., Kastenholz, E. and Carneiro, M. J. (2021). Interaction as a central element of co-creative wine tourism experiences—Evidence from Bairrada, a Portuguese wine-producing region. Sustainability, 13(16), 9374.
• Cumhur, Ö. ve Altaş, A. (2021). Bir bilim dalı olarak Önoloji (Oenology as a Science). Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 9(1), 185-202.
• Çelik, T. and Kuzucu, M. (2022). Evaluation of organic viticulture in the world and Turkey. New horizons in agriculture: Part 1 Ecological Farming and Sustainability, 46.
• Demir, Z. ve Levent, A. (2020). Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yetişen üzüm çeşitleri ve geometrik Özellikleri. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 10(2), 121-135.
• Depetris Chauvin, N. (2025). Tourism and services diversification in the global wine industry: Ten stylized facts. Tourism Economics, 13548166251314624.
• Doğer, E. (2023). Antik çağ'da bağ ve şarap. Sakin Kitap.
• Evren, Y. and Akdoğan-Odabaş, E. (2024). Towards a comprehensive agency-based resilience approach: myopia and hypermetropia in the Turkish wine industry. ZFW–Advances in Economic Geography, 68(2), 81-95.
• Farrar, K., McGovern, P. E., & Callahan, M. P. (2019). Trace Analysis of Wine from 6000 BC.
• Faroqhi, S. (2000). Subjects of the sultan: Culture and daily life in the Ottoman Empire. (No Title).
• Food and Agriculture Organization of the United Nations. (2023). FAOSTAT — Crops and livestock products: Grapes. Rome: FAO. . 15.09.2025 tarihinde https://www.fao.org/faostat elde edilmiştir.
• Forbes, S. L., Wilson, M. and Alsulaiman, K. (2020). Disintermediation: the optimal distribution strategy for small wineries?. International Journal of Entrepreneurship and Small Business, 41(3), 450-472.
• García-Rodea, L. F., Thomé-Ortiz, H., Espinoza-Ortega, A. and de Alcântara Bittencourt-César, P. (2022). Viniculture and Tourism in the New World of Wine: a literature review from the American continent. Wine Economics and Policy, 11(1), 127-140.
• Getz, D. and Brown, G. (2006). Critical success factors for wine tourism regions: a demand analysis. Tourism management, 27(1), 146-158.
• Gómez, M., Pratt, M. A. and Molina, A. (2019). Wine tourism research: A systematic review of 20 vintages from 1995 to 2014. Current Issues in Tourism, 22(18), 2211-2249.
• Gutiérrez‐Gamboa, G., Romanazzi, G., Garde‐Cerdán, T. and Pérez‐Álvarez, E. P. (2019). A review of the use of biostimulants in the vineyard for improved grape and wine quality: Effects on prevention of grapevine diseases. Journal of the Science of Food and Agriculture, 99(3), 1001-1009.
• Gürdamar, E. (2021). Erken cumhuriyet döneminde şarapçılığın gelişimi ve Tekel İdaresi'nin kalkınma yolundaki arayışları. Journal Of History School (Johs).
• Hall, M., Sharples, L., Cambourne, B. and Macionis, N. (2000). Wine tourism araund the world: development, managements and markets. Oxford. Elsevier Science.
• Hall, H., Zhou, Q., Qian, M. C., and Osborne, J. P. (2017). Impact of yeasts present during prefermentation cold maceration of Pinot noir grapes on wine volatile aromas. American Journal of Enology and Viticulture, 68(1), 81-90.
• Harutyunyan, M., Ferreira, M. M. and Indelicato, M. (2024). Linking experimental archaeology and winemaking: from the dig to the winery. Methods in Ancient Wine Archaeology: Scientific Approaches in Roman Contexts, 245.
• Hedger, P., Parr, W., Sáenz-Navajas, M. P. and Rodrigues, H. (2024). Sensory differentiation of Old World wines from New World wines: Has this become more challenging?. Food Research International, 196, 115098.
• International Organisation of Vine and Wine. (2023). State of the World Vine and Wine Sector. Paris: OIV. 15.09.2025 tarihinde https://www.oiv.int elde edilmiştir.
• İnalcık, H. and Quataert, D. (Eds.). (1994). An economic and social history of the Ottoman Empire, 1300-1914. Cambridge University Press.
• Kasaroğlu, K., Akdeniz, A., Toktaş, Y., Eris, T. and Kömürcü, S. (2021). Ulusal alanyazında şarap turizminin değerlendirilmesi ve Türkiye şarap turizminde yeni bir ürün olarak bağ rotaları: Urla bağ yolu örnek olay incelemesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(12), 172-194.
• Keskin, N., Elasan, S., Keskin, R. ve Keskin, S. (2023). Küresel şarap turizmi çalışmalarının bibliyometrik analizi. Journal of Academic Tourism Studies, 4, 44-50.
• Koyuncu, D. T. and Tabakoğlu, A. (2019). Alcohol consumption in Ottoman Istanbul according to zecriye tax records: 1792-1828. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi.
• McGovern, P. E., Glusker, D. L., Exner, L. J. and Voigt, M. M. (1996). Neolithic resinated wine. Nature, 381(6582), 480-481.
• McGovern, P. E. (2013). Ancient wine: The search for the origins of viniculture. Princeton University Press.
• Mertol, H. ve Keskin, S. (2022). Üzümün Tarihi ve Coğrafi Yolculuğu. Efe Akademi Yayınları.
• Mitchell, R. and Hall, C. M. (2006). Wine tourism research: The state of play. Tourism Review International, 9(4), 307-332.
• Niklas, B., Cardebat, J. M., Back, R. M., Gaeta, D., Pinilla, V., Rebelo, J., ... and Schamel, G. (2022). Wine industry perceptions and reactions to the COVID‐19 crisis in the Old and New Worlds: Do business models make a difference?. Agribusiness, 38(4), 810-831.
• OIV (International Organisation of Vine and Wine) (2025). State of the world vine and wine sector in 2024: Adaptation & cooperation. Dijon, France: OIV. https://www.oiv.int/sites/default/files/2025-04/OIV-State_of_the_World_Vine-and-Wine-Sector-in-2024.pdf
• Özdemir, S. (2023). Gastronomi Müzeleri: Mutfak Kültürü Mirasının Keşfi. Gastronomi ve Mutfak Sanatları Üzerine Güncel Araştırmalar-I, 165.
• Puckette, M. and Hammack, J. (2018). Wine Folly: Magnum Edition: The Master Guide. Penguin UK.
• Rainer, G. (2021). Geographies of qualification in the global fine wine market. Environment and Planning A: Economy and Space, 53(1), 95-112.
• Sánchez-García, E., Martínez-Falcó, J., Marco-Lajara, B., Santoni, L., Vidal-Olivares, J. and Gennari, A. (2025). Exploring the economic, social, and environmental impact of wine tourism in the region of Mendoza. Environment Systems and Decisions, 45(3), 49.
• Santos, V., Ramos, P., Sousa, B. and Valeri, M. (2022). Towards a framework for the global wine tourism system. Journal of Organizational Change Management, 35(2), 348-360.
• Sellare, J., Jäckering, L., Kahsay, G. and Meemken, E. M. (2023). Five stylized facts about producer organizations and rural development. Journal of the Agricultural and Applied Economics Association, 2(3), 428-445.
• Seyedimany, A. and Koksal, M. H. (2022). Segmentation of Turkish wine consumers based on generational cohorts: An exploratory study. Sustainability, 14(5), 3031.
• Soydaş, M. E. ve Gürler, M. (2019). Şarap turizmi’ne yerel halkın bakış açısı: Hatay örneği (Local Tourists Perspectives to Wine Tourism: Case of Hatay). Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 7(3), 2274-2293.
• Sthapit, E., Prentice, C., Ji, C., Yang, P., Garrod, B. and Björk, P. (2024). Experience‐driven well‐being and purchase: An alternative model of memorable wine tourism experiences. International Journal of Tourism Research, 26(2), e2645.
• Süer, S. ve Keskin, N. (2023). Sürdürülebilir bağ ve şarap turizmi uygulamaları. Bahçe, 52 (1), 258-268.
• Süer, S. ve Keskin, N. (2024). Kırsal kalkınma açısından önemli bir sektör: Önoturizm. Journal of Academic Tourism Studies, 5(Özel Sayı): 37-50.
• Tarabashkina, L., Schepis, D. and Purchase, S. (2024). Country‐of‐origin, region‐of‐origin or terroir branding to entice premium Price? The curious case of geographic place origin construal and psychic distance. Journal of Consumer Behaviour, 23(4), 2093-2109.
• Tekelioğlu, Y. (2019). Coğrafi işaretler ve Türkiye uygulamaları. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 47-75.
• Terblanche, N. S. and Pentz, C. D. (2019). Factors influencing restaurateurs’ choice of wines and wine lists: A replication study in a South African context. Acta Commercii, 19(1), 1-11.
• Terblanche-Smit, M. (2021). Modelling consumer choice behaviour: A South African wine case.
• Teyin, G. (2023). Şarap, Önoloji ve Şarap Turizmine Genel Bir Bakış. ART/icle: Sanat ve Tasarım Dergisi, 3(2), 201-213.
• TurkPatent. (2025a). C2022/000132 – Ada Karası (üzüm) menşe adı tescil belgesi, https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/6603, Erişim Tarihi: 15.09.2025.
• Türkben, C., Gül, F. ve Uzar, Y. (2012). Türkiye'de bağcılığın tarım turizmi (agro-turizm) içinde yeri ve önemi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2012(2), 47-50.
• Türker, N. And Alaeddinoğlu, F. (2016). From wine production to wine tourism experience: The case of Anatolia, Turkey. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 4(3), 25–37.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2023). Bitkisel Üretim İstatistikleri – Üzüm. Ankara: https://data.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 15.09.2025.
• Uysal, D. ve İpar, M. S. (2024). Destinasyon çekicilik unsuru olarak bağ rotaları: Urla bağ yolu rotasındaki şarap evlerine yönelik çevrimiçi yorumların değerlendirmesi. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 12(2), 1442-1466.
• Var, T., Kaplan, M. D. and Yurt, O. (2006). Challenges and opportunities of developing wine tourism in a small community in Turkey. E-Review of Tourism Research, 4(1), 9-18.
• Yadav, M. K. and Dixit, S. K. (2022). The growth and evolution of global wine tourism. In Routledge Handbook of Wine Tourism (pp. 15-28). Routledge.
• Yeşil, S. (2020). Kültür ekonomisi bağlamında Nevşehir’de şırahaneler. Kültürel Miras Araştırmaları 1(1) 24-29.
• Yıldırım, F. (2021). Mühimme defterleri’ne göre Osmanlı Devleti’nde şarap. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(1), 495-514.
• Yılmaz, G. ve Şahin-Yılmaz, A. (2023). Şarap turizmi araştırmalarına bütüncül bir bakış: Ağ analizi ile haritalandırma. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 11(2), 1621–1640.
• Yılmaz, İ. ve Akay, E. (2020). Özel ilgi turizminde şarap turizmi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 13(2), 83-94.
• Yiğit, S. (2023). Kapadokya bölgesinin bağ turizmi potansiyelinin swot analiziyle değerlendirilmesi. Journal of Tourism Research Institute, 4(1), 29-37.
• Yildiz, Ö. E. (2009). Türkiye'de Şarap Turizmi-Çeşme Örneğinde Ürün Geliştirme Modeli. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylul Universitesi (Turkey). Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yurtoğlu, N. (2019). Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’de üzüm yetiştiriciliği ve üzüm politikaları (1923-1960). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19(39), 715-758.
• Zainurin, F., Neill, L. and Schänzel, H. (2021). Considerations of luxury wine tourism experiences in the new world: three Waiheke Island Vintners. Journal of Revenue and Pricing Management, 21(3), 344.