TAKİYUDDİN İBN TEYMİYYE’NİN HANEFİ USÛLÜNE ELEŞTİRİLERİ (KIYAS, HÎLE-İ ŞER’İYYE VE FARÂZÎ FIKIH ÖRNEĞİNDE)

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 100 - 119, 31.12.2023

Ömer Vekiloğlu

https://doi.org/10.24013/jomelips.1361136

Öz

Ehl-i hadis ekolünün önemli simalarından olan Takiyuddin İbn Teymiyye, eserlerinde Ebu Hanife, Ebu Yusuf, Muhammed b. el-Hasen gibi Hanefi imamlarına saygılı bir tutum sergilemiştir. Hatta kimi tartışmalarda onları kendi ideolojisinin referansları mahiyetinde olan “selef” dairesi içerisinde değerlendirmiştir. Bunun yanında İbn Teymiyye, Hanefilerin re’ye müstenit fıkıh metodolojilerini de yeri geldikçe eleştirmiştir. İbn Teymiyye’nin Hanefîlerin usul anlayışına hem genel anlamda hem de spesifik konular bazında eleştiriler yönelttiği görülür. Onun Hanefîlerin usulüne yönelik genel eleştirileri arasında ilk sırayı, bu usulün yeterince net olmadığı yönündeki eleştirisi alır. Usuldeki bu müphem yapı, İbn Teymiyye’nin “bid’at grupları” diye nitelediği kimi grupların Hanefî mezhebi içerisinde yapılanmasına imkân tanımıştır. İbn Teymiyye Hanefîlerin nassları anlama yöntemlerinin de ciddi ölçüde problemli olduğunu düşünür. Onun değerlendirmesine göre bu durum, onların Kitap ve sünnete çokça muhalefet etmeleri sonucunu doğurmuştur. İbn Teymiyye’nin Hanefî usulüne yönelik spesifik eleştirilerinin üç noktada yoğunlaştığı görülür. Bunların ilki kıyas konusundadır. O, Hanefîlerin “nassa muhalif kıyas” şeklinde ortaya koydukları kavramı reddederek sarih aklın sahih nakille çelişmeyeceği düşüncesinden hareketle doğru anlaşılmış nasslar ile doğru yapılmış kıyas arasında bir çelişkinin olmayacağı düşüncesini ileri sürer. Onun eleştirilerinin hedefi olan diğer iki konu ise “fıkıhta hile” ve “farazi fıkıh” konularıdır. İbn Teymiyye bunları ehl-i re’y tarafından meydana çıkarılmış “mezmum re’y” olduklarını bildirmektedir.

Anahtar Kelimeler

fıkıh usulü, İbn Teymiyye, Hanefilik, ehl-i re’y, Selefilik

Teşekkür

Dikkate aldığınız için derginize teşekkür ederim.

Kaynakça

• Al-Matroudi, A. (2008). İbn Taymiyyah’s Evaluation of İstihsan in the Hanbali School of Lav. Islamic Studies, 47(2), 155-172.
• Âlu Teymiyye. (ts.). El-Müsevvede fî usûli’l-fıkh. (Haz. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Bakistânî, Z. (2002). Min usûli’l-fıkhi ‘alâ menheci ehli’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Harrâz.
• Cessas, E. (1994). El-Füsûl fi’l-usûl (Cilt 1-4). Kuveyt: Vizaratu’l-avkafi’l-Kuveytiyye
• Cümeyli, S. (1985). Münâzarâtu İbn Teymiyye me’a ulemâ’i asrihi. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi.
• Duman, S. (2018). İbn Teymiyye’nin fıkıh düşüncesi. İstanbul: Beka Yayıncılık.
• Ebu Zehra, (1962), M. Ebu Hanife. (Çev. Osman Keskioğlu). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Hacevi, Muhammed, (1995). el-Fikru’s-sami fi tarihi fıkhi’l-islami. (Cilt 1-2). Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Hasan, İbrahim, İsmail Yiğit, Osman Kazıcı. (1991). Siyasi-dini-kültürel-sosyal İslam tarihi. (7.cilt). İstanbul: Kayhan Yayınları.
• İbn Teymıyye, T. (1982), el-İstikame, (Cilt 1-2). (Haz. Muhammed Reşad Salim). Medine: Câmiatu İmam Muhammed b. Seûd.
• İbn Teymiyye, T. (1977). Şerhu hadisi’n-nüzul. Beyrut: el-Mektebu’l-İslami
• İbn Teymiyye, T. (1986). Minhacu’s-sünnetin’nebeviyye fi nakz kelami’şiati’l-kaderiyye. (Cilt 1-9). (Haz. Muhammed Reşad Salim). Medine: Camiatu’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslamiyye.
• İbn Teymiyye, T. (1987) el-Fetava’l-kübra. (Cilt 1-6) Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbn Teymiyye, T. (1991). Der’u ta’aruzi’l-akl ve’n-nakl. (Cilt 1-10) (Haz. Muhammed Reşad Salim). Suudi Arabistan: Cami’atu Muhammed b. Suud.
• İbn Teymiyye, T. (1999) İktıdâ’u’s-sırati’l-mustekim li muhelefeti ashabi’l-cehim. (Cilt1-2). (Haz. Nasr Abdülkerim el-Akl). Beyrut: Daru alemi’l-kitab.
• İbn Teymiyye, T. (2001a). Camiu’r-resail. (Cilt 1-2). (Haz. Muhammed Raşid Salim). Riyad: Daru’l-a’ta.
• İbn Teymiyye, T. (2001b). Gaidetu’l-celiyye fi’t-tevessül ve’l-vesile. (Haz. Rebi’ el-Medhali). Acman: el-Mektebetu’l-Furkan.
• İbn Teymiyye, T. (2004a). El-Fetva’l-Hameviyyetu’l-Kübra. (Haz Hamd b. Abdulmuhsin et-Tuveyciri). Riyad: Daru’s-Sami’i.
• İbn Teymiyye, T. (2005). Şerhu akideti’l-İsfehaniyye. (Haz. Muhammed b. Riyad el-Ahmed). Riyad: el-Mektebetu’l-asriyye.
• İbn Teymiyye, T. (2012). er-Risale fi fedaili eimmeti’il-erbaa ve ma emtâze bihi kulli imamin min fadileti. (Haz. Fevaz Muhammed el-A’vdi). Küveyt: Şebeketu varagatu’s-Selefiyye.
• İbn Teymiyye, T. (2019). Redd ‘ala’s-Sübki fi mes’eleti ta’liki’t-talak. (Cilt 1-2). (Haz. Abdullah b. Muhammed el-Mezru’). Suudi Arabistan: Daru İbn Hazm.
• İbn Teymiyye, T. (ts.). Câm’i’u’l-Mesâ’il. (Cilt 1-9). (Haz. Muhammed Aziz Şems). Riyad: Dâru’l-‘İtaâti’l-İlm.
• İbn Teymiyye, T. (ts.). Mu’cizâtu ve keramâtu’l-evliyâ. (Haz. Mustafa Abdulkadir Ata). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İltaş, D. (2012). el-‘Udde. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt 42. ss. 41-42). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kılıç, H. (2021). İslam hukuk düşüncesinde farazi fıkıh. Ankara: Fecr Yayınları.
• Köse, S. (1996), İslam hukukunda kanuna karşı hile Hile-i şer’iyye. İstanbul: Bileşik Yayıncılık.
• Köse, S. (1998). Hiyel. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt 18. ss. 170-178). İstanbul: TDV Yayınları.
• Opwis, F. (2008). The Construction of Madhab Autority: İbn Taymiyya’s İnterpretation of Juristic Preference (İstihsan). İslamic, Law and Society, 15(2), 219-249.
• Serahsi, Ş. (ts.). Usûl. (1-2 cilt). (Haz.. Ebu’l-Vefâ el-Efğani). Beyrut: Daru’l-ma’arif,
• Şeybani, M. (2021). el-Mehâric fı’l-hiyel Şer’î çıkış yolları (Çev. Saffet Köse). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Tabak, H. (2013). İbn Teymiyye ve İbn Kayyim’in Hanefilere Yönelttiği Tenkitler (Namaz Örneği). (Doktora Tezi). Prof. Dr. Vecdi Akyüz, Marmara Üniversitesi.
• Tahavi, E. (1993). el-Akîdetu’t-Tahaviyye. (Haz. Nasiruddin el-Albani). Beyrut: el-Mektebu’l-İslami.