Yağ Gülü Tarımında Üretim Etkinliğinin Analizi: Isparta İli Örneği

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 1, 1 - 17

Orhan Orçun Bıtrak , Selim Adem Hatırlı

https://doi.org/10.33462/jotaf.1259314

Öz

Türkiye, dünya yağ gülü üretiminin %55’ini gerçekleştiren lider ülke konumundadır. Yağ gülü yetiştiriciliğinin yaygın olarak yapıldığı Isparta ili, üretimin yaklaşık %80’ini karşılamaktadır. Bu çalışmanın amacı, Isparta ilinde yağ gülü yetiştiriciliği yapan işletmelerin üretim etkinliğinin belirlenmesi ve işletmelerin etkinsizliklerine neden olan faktörlerin ortaya koyulmasıdır. Bu doğrultuda, işletmelerin 2021-2022 üretim dönemine ilişkin Isparta ilinde yağ gülü yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı yedi ilçe ve bu ilçelerdeki köylerde bulunan 169 yağ gülü işletmesinden anket yöntemiyle elde edilen veriler kullanılmıştır. İşletmelerin etkinsizliğinin belirlenmesinde uygulanan stokastik üretim sınırı modeli, Cobb-Douglas fonksiyonu ile tahmin edilmiştir. Model tahmin sonuçlarına göre, işletmelerde ortalama üretim etkinsizliği 0.21 olarak hesaplanmış ve işletmelerin gözlenen üretimi ile ulaşabileceği maksimum üretim arasındaki farkın %50.3’ünün teknik ve dağılım etkinsizliklerinden kaynaklandığı, geriye kalan kısmın ise öngörülemeyen tesadüfi faktörlerden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bu sonuç, işletmelerdeki teknik ve dağılım etkinsizliklerinin önemini vurgulamaktadır. Üretim etkinsizliğinin sonucu olarak, yağ gülü yetiştiriciliği yapan işletmelerin dekara ortalama verim kayıplarının 95.10 kg olduğu belirlenmiştir. İşletmelerdeki üretim etkinsizliğinin nedenlerinin araştırıldığı model tahmin bulgularına göre, işletme yöneticisinin yaşı, yağ gülü bahçesindeki ortalama ağaç yaşı, yağ gülü arazisinin sulama durumu, yayım faaliyetlerine katılım durumu, işletmede yağ gülü dışında başka bir bitkisel ürüne yer verilip verilmediği, yağ gülü arazisinin rakım seviyesi ve kredi kullanımı değişkenleri istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Buna göre, işletme yöneticisinin yaşı, işletmenin sulu araziye sahip olması, yayım faaliyetlerine katılım ve kredi kullanımın etkinsizliği azalttığı, bahçedeki ağaçların ekonomik verim çağının dışında olması, işletmede yağ gülü dışında başka ürünlere yer verilmesi ve yağ gülü arazisinin rakım seviyesinin ise etkinsizliği artırdığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yağ gülü, Stokastik üretim sınırı, Cobb-Douglas, Üretim etkinliği

Etik Beyan

Çalışmanın yürütülmesi hususunda, Süleyman Demirel Üniversitesi, Üniversite Etik Kurulu tarafınca 30.03.2022 tarihli E-87432956-050.99-242734 sayılı etik kurulu kararıyla onay alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP)

Proje Numarası

SDK-2022-8802

Teşekkür

Bu çalışma Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP) tarafından SDK-2022-8802 Nolu Araştırma Projesi olarak desteklenmiştir. Teşekkür ederiz.

Analysis of Production Efficiencies in Oil-Bearing Rose Agriculture: The Case of Isparta Province

Öz

Turkey is the world’s leading country realizing 55% of the world oil-bearing rose production. Isparta province, where widespread oil-bearing rose cultivation, meets more than 80% of country’s production. This study aims to investigate the production efficiency of oil-bearing rose cultivation enterprises in Isparta province and to reveal the factors that cause the inefficiency of the enterprises. In this direction, the study, which covers the production period 2021-2022, used the data obtained through the survey method from 169 oil-bearing rose enterprises seven districts and villages in these districts where oil-bearing rose cultivation is intensively practiced in Isparta province. Stochastic Cobb-Douglas production frontier model was established to determine the production efficiency of the enterprises. According to the model estimation results, the average production inefficiency of the enterprises was calculated 0.21. It was found that 50.3% of the difference between the observed production of the enterprises and the maximum production they can achieve is the due to technical and allocation inefficiencies, while the remaining part is due to unexpected random factors. This result emphasizes the importance of technical and allocative inefficiencies in farms. As a result of production inefficiency, the average loss of yield per decare of oil-bearing rose farm was 95.10 kg. Among the variables included in the inefficiency model established to explain the production inefficiency in the enterprises, the age of the enterprise manager, the average age of the trees in the oil-bearing rose land, the irrigation status of the oil-bearing rose land, the participation in extension activities, whether the enterprise includes another crop other than oil-bearing rose, the altitude of the oil-bearing rose land, and use of credit were found to be statistically significant. Accordingly, it was found that the age of enterprise manager, having irrigated fields, participating in extension activities, and the use of credit decreased inefficiency. On the other side, the trees in the land were outside the economic yield age, cultivating crops other than oil-bearing rose on the farm, and the altitude level of the oil-bearing rose land increased inefficiency.

Anahtar Kelimeler

Oil-bearing rose, Stochastic production frontier, Cobb-Douglas, Production efficiency

Proje Numarası

SDK-2022-8802

Kaynakça

• Abdulai, A. and Huffman, W. E. (1998). An Examination of Profit Inefficiency of Rice Farmers in Northern Ghana. Staff Paper 296, Department of Economics, Iowa State University, U.S.A.
• Ahmad, M., Chaudhry, G. M. and Iqbal, M. (2002). Wheat productivity, efficiency, and sustainability: A stochastic production frontier analysis. The Pakistan Development Review, 41(4): 643-663.
• Aigner, D. J., Lovell, C. A. K. and Schmidt, P. (1977). Formulation and estimation of stochastic frontier production function models. Journal of Econometrics, 6: 21-37.
• Aktaş, A. R., Öztürk, E. ve Hatırlı, S. A. (2011). Türkiye fındık tarımında kar etkinsizliğinin analizi. Tarım Bilimleri Dergisi, 17: 230-240.
• Alemdar, T. and Işık, H. (2008). Technical efficiency of peanut growing farms in Turkey. Acta Scientiarum Polonorum, Oeconomia, 7(4): 5-15.
• Ali, I., Xue-xi, H., Khan, I., Ali, H., Baz, K. and Khan, S. U. (2019). Technical efficiency of hybrid maize growers: A stochastic frontier model approach. Journal of Integrative Agriculture, 18(10): 2408-2421.
• Ali, M. and Flinn, J. C. (1989). Profit efficiency among basmati rice producers in Pakistan Punjab. American Journal of Agricultural Economics, 71(2): 303-310.
• Aslancan Ateş, B ve Toprak, A. (2018). Gül ürünleri üreten işletmelerde birleşik mamul maliyetlerinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1): 319-331.
• Atay, O. A., Ekinci, K. ve Umurcu, Y. (2016). Yağ Gülü damıtma atıkları, kızılçam kabuğu ve linyit kömür tozundan elde edilen peletlerin baca gazı emisyonlarının belirlenmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(2): 1-9.
• BAKA (2020). Yağ Gülü Tarımı ve Endüstrisi Fizibilite Raporu. T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı.
• Banker, R. D. and Morey, R. C. (1986). Efficiency analysis for exogenously fixed inputs and outputs. Operations Research, 34(4): 513-521.
• Battese, G. E. and Broca, S. S. (1997). Functional forms of stochastic frontier production functions and models for technical inefficiency effects: A comparative study for wheat farmers in Pakistan. Journal of Productivity Analysis, 8: 395-414.
• Battese, G. E. and Coelli, T. J. (1995). A model for technical inefficiency effects in a stochastic frontier production function for panel data. Empirical Economics, 20: 325-332.
• Battese, G. E. and Corra, G. S. (1977). Estimation of a production frontier model: With application to the Pastoral Zone of Eastern Australia. Australian Journal of Agricultural Economics, 21(3): 169-179.
• Bauer, P. W. (1990). Recent developments in the econometric estimation of frontiers. Journal of Econometrics, 46(1-2): 39-56.
• Baum, C. F. (2008). Stata tip 63: Modeling proportions. The Stata Journal, 8(2), 299-303.
• Baydar H. (2015). Yağ gülü tarımı ve endüstrisi. Harmantime, 29: 1-11.
• Baydar, H., Kazaz, S., Erbaş, S. ve Örücü, Ö. K. (2008). Soğukta muhafaza ve kurutmanın yağ gülü çiçeklerinin uçucu yağ içeriği ve bileşimine etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3(1): 42-48.
• Bektaşoğlu, S. (2006). Uçucu Yağlar. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME), Ankara.
• Binam, J. N., Tonye, J. and Wandji, N. (2005). Source of technical efficiency among small holder maize and peanut farmers in the Slash and burn agriculture zone of Cameroon. Journal of Economic Cooperation, 26: 193-210.
• Binici, T., Zulauf, C. R., Kaçıra, O. O. ve Karlı, B. (2006). Assessing the efficiency of cotton production on the Harran Plain, Turkey. Outlook on Agriculture, 35(3), 227-232.
• Bozoğlu, M. and Ceyhan, V. (2007). Measuring the technical efficiency and exploring the inefficiency determinants of vegetable farms in Samsun province, Turkey. Agricultural Systems, 94(3): 649-656.
• Chalova, I. C., Manolov, I. G. and Manolova, V. S. (2017). Challenges for commercial organic production of oil-bearing rose in Bulgaria, Biological Agriculture & Horticulture, 33(3): 183-194.
• Coelli, T. J., Estache, A., Perelman, S. and Trujillo, L. (2003). A Primer on Efficiency Measurement for Utilities and Transport Regulators. World Bank Publications, Vol. 953, Washington D.C., U.S.A.
• Coelli, T. J., Rao, D. S. P., O'Donnell, C. J. and Battese, G. E. (2005). An Introduction to Efficiency and Productivity Analysis. Second Edition, Springer Science & Business Media, New York, U.S.A.
• Cooper, W. W., Seiford, L. M. and Zhu, J. (2011). Handbook on Data Envelopment Analysis. International Series in Operations Research and Management Sciences, New York: Springer-Verlag, U.S.A.
• Çavmak, Ş. ve Çavmak, D. (2017). Sağlık hizmetlerinde etkinlik kavramı. Sağlık Yönetimi Dergisi, 1(1): 21-34. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (2021). Isparta İlinde Yağ Gülü Tarımı Yapılan Arazilerin Dağılımı. Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS).
• Dağlı, İ. (2019). Türkiye'de yağ gülünün son on yıldaki ekonomik gelişimi ve sektöre ilişkin mevcut sorunların analizi. Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Uygulamalı Bilimler ve Güzel Sanatlar Dergisi (SOSGÜZ), 1(1): 10-20.
• Demircan, V. (2005). Isparta ilinde gülün üretim girdileri, maliyeti ve karlılığının belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(3): 64-71.
• Dlamini, S. I., Masuku, M. B. ve Rugambisa, J. I. (2012). Technical efficiency of maize production in Swaziland: A stochastic frontier approach. African Journal of Agricultural Research, 7(42): 5628-5636.
• Dünder, E., Gümüştekin, S. and Cengiz, M. A. (2015). Evaluation of determinants of employment efficiency using stochastic frontier analysis and beta regression. Journal Mathematics Computer Science, 5(6): 848-856.
• Endalew, B., Anteneh, A. and Tasie, K. (2022). Technical efficiency of teff production among smallholder farmers: Beta regression approach. The European Journal of Development Research, 34(2): 1076-1096.
• Endalew, B., Aynalem, M., Anteneh, A. and Mossie, H. (2023). Sources of wheat production technical inefficiency among smallholder farmers in Northwestern Ethiopia: Beta regression approach. Cogent Economics & Finance, 11(1): 2208895.
• Farrell, M. J. (1957). The measurement of productive efficiency. Journal of the Royal Statistical Society, Series A (General), 120(3): 253-290.
• Ferrari, S. and Cribari-Neto, F. (2004). Beta regression for modelling rates and proportions. Journal of Applied Statistics, 31(7): 799-815.
• Gbigbi, T. M. (2021). Technical efficiency and profitability of cassava production in Delta State: A stochastic frontier production function analysis. Journal of Tekirdag Agricultural Faculty, 18(1): 21-31.
• Georgiev, P. V. (2016). What can be learned about the development of the Bulgarian rose oil industry by employing the cluster approach?. (MSc. Thesis) Lund University School of Economics and Management, Lund, Sweden.
• Giray, F. H. and Örmerci Kart, M. C. (2012). Economics of Rosa damascena in Isparta, Turkey. Bulgarian Journal of Agricultural Science, 18(5): 658-667.
• Gökdoğan, O. ve Demir, F. (2011). Isparta yöresindeki gül işletmelerinin tarımsal yapısı. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 8(2): 29-34.
• Gökdoğan, O. (2013). Isparta yöresinde yağ gülü yetiştiriciliğinin Türkiye ekonomisindeki yeri. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Gül Özel Sayısı: 51-58.
• Gözener, B. (2013). TR 83 Bölgesinde sığır besiciliğine yer veren işletmelerin ekonomik analizi ve teknik etkinlik. (Doktora Tezi) Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Tokat, Türkiye.
• Hatırlı, S. A., Öztürk, E. ve Aktaş, A. R. (2008). Türkiye fındık tarımında kar etkinliğinin ve dünya piyasalarında pazar gücünün araştırılması. Tübitak-Tovag, Proje (104O542), Proje Sonuç Raporu (Erişim Linki: https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/608766/turkiye-findik-tariminda-kar-etkinliginin-ve-dunya-piyasalarinda-pazar-gucunun-arastirilmasi).
• Hayran, S. (2019). Plastik serada sivri biber üretiminde etkinlik analizi: Mersin ili örneği. (Doktora Tezi) Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Adana, Türkiye.
• Hunger, M., Baumert, J. and Holle, R. (2011). Analysis of SF-6D index data: is beta regression appropriate?. Value in Health, 14(5): 759-767.
• Kalirajan, K. P. and Shand, R. T. (1988). Firm and product‐specific technical efficiencies in a multiproduct cycle system. The Journal of Development Studies, 25(1): 83-96.
• Kebede, T. A. (2001). Farm household technical efficiency: A stochastic frontier analysis A study of rice producers in Mardi Watershed in the Western Development Region of Nepal. (MSc. Thesis) Department of Economics and Social Sciences Agricultural University of Norway.
• Kılıç, O., Binici, T., and Zulauf, C. R. (2009). Assessing the efficiency of hazelnut production. African Journal of Agricultural Research, 4(8): 695-700.
• Koç, T. (2019). Türkiye’de boşanma oranlarını etkileyen faktörlerin beta regresyon modeli ile belirlenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16): 1111-1117.
• Kopp, R. J. (1981). The measurement of productive efficiency: A reconsideration. The Quarterly Journal of Economics, 96(3): 477-503.
• Kumbhakar, S. C. and Lovell, C. A. K. (2003). Stochastic Frontier Analysis. Cambridge University Press, Cambridge, England.
• Lachaal, L., Karray, B., Dhehibi, B. and Chebil, A. (2005). Technical efficiency measures and its determinants for olive producing farms in Tunisia: A stochastic frontier analysis. African Development Review, 17(3): 580-591.
• Li, T. and Rosenman, R. (2001). Cost inefficiency in Washington hospitals: A stochastic frontier approach using panel data. Health Care Management Science, 4: 73-81.
• Meeusen, W. and van Den Broeck, J. (1977). Efficiency estimation from Cobb-Douglas production functions with composed error. International Economic Review, 18(2): 435-444.
• Mukete, N., Zhu, J., Beckline, M., Gilbert, T., Jude, K. and Dominic, A. (2016). Analysis of the technical efficiency of smallholder cocoa farmers in South West Cameroon. American Journal of Rural Development, 4(6): 129-133.
• MZH (2023). Operational Analysis of Basic Agricultural Crops. Ministry of Agriculture, Food and Forestry (MZH), Sofia, Bulgaria. (In Bulgarian)
• Ngango, J. and Kim, S. G. (2019). Assessment of technical efficiency and its potential determinants among small-scale coffee farmers in Rwanda. Agriculture, 9(7): 161.
• NSI (2023). Foreign Trade of Essential Oils by Harmonized System National Statistical Institute of Bulgaria. Örmeci Kart, M. Ç., İkiz, M. ve Demircan, V. (2012). Türkiye’de yağ gülü (Rosa damascena) üretimi ve ticaretinin gelişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 7(1): 124-134.
• Özcan, K. ve Dönmez, İ. E. (2018). Isparta Güneykent Bölgesinde yetişen gül odununun (Rosa damascena Mill.) kimyasal bileşimi ve lif özellikleri. Türkiye Ormancılık Dergisi, 19(4): 442-446.
• Öztürk, P., Karamürsel, D., Emre, M. ve Kaçal, E. (2008). Türkiye’de Yağ Gülü (Rosa damascena Mill.) Yetiştiriciliği ve Yakın Gelecekte Beklenen Gelişmeler. VIII. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi Gıda İşletmeciliği, 25-27 Haziran, Bursa, Türkiye.
• Rahman, K. M. M., Mia, M. I. A. and Bhuiyan, M. K. J. (2012). A Stochastic frontier approach to model technical efficiency of rice farmers in Bangladesh: An empirical analysis. The Agriculturists, 10(2): 9-19.
• Ruggiero, J. (1999). Efficiency estimation and error decomposition in the stochastic frontier model: A Monte Carlo analysis. European Journal of Operational Research, 115(3): 555-563.
• Sarafidis, V. (2002). An assessment of comparative efficiency measurement techniques. Europe Economics, 16: 1-21.
• Schmidt, P. and Lovell, C. A. K. (1979). Estimating technical and allocative inefficiency relative to stochastic production and cost. Journal of Econometrics, 9: 343-366.
• Singh, K. and Singh, V. (2001). Economics of cultivation and distillation of damask rose: A case study in Palampur (Himachal Pradesh). Indian Journal of Agricultural Economics, 56(4): 696-707.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2020). 2019 Yılı Gül Çiçeği Raporu. Esnaf, Sanatkarlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, Nisan 2020.
• Timor, A. N. (2011). World production oil rose and rose oil. e-Journal of New World Sciences Academy Nature Sciences, 6(2): 93-110.
• Tipi, T., Yıldız, N., Nargeleçekenler, M. and Çetin, B. (2009). Measuring the technical efficiency and determinants of efficiency of rice (Oryza Sativa) farms in Marmara Region, Turkey. New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science, 37(2): 121-129.
• TÜİK (2023a). Türkiye İstatistik Kurumu Bitkisel Üretim İstatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Tarim-111 (Erişim Tarihi: 15.11.2023).
• TÜİK (2023b). Türkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri HS12(GTIP) Sınıflamasına Göre Dış Ticaret (HS12(GTIP)-Ülke). https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/disticaret.zul?param1=25&param2=4&sitcrev=0&isicrev=0&sayac=5802 (Erişim Tarihi: 26.12.2023).
• Wilson, P., Hadley, D., Ramsden, S. and Kaltsas, I. (1998). Measuring and explaining technical efficiency in UK potato production. Journal of Agricultural Economics, 49(3): 294-305.
• Yamane, T. (1967). Elementary Sampling Theory. Prentice-Hall, Inc, New Jersey, Englewood Cliffs, U.S.A.
• Yükçü, S. ve Atağan, G. (2009). Etkinlik, etkililik ve verimlilik kavramlarının yarattığı karışıklık. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(4): 44-59.