Ekim Dönemlerinin Bazı Oleik ve Linoleik Tip Aspir Çeşitlerinin (Carthamus tinctorius L.) Tohum Verimi ve Kalite Özelliklerine Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 3, 826 - 839, 29.09.2025

Burhan Arslan , Hüseyin Çakır , Emrullah Culpan

https://doi.org/10.33462/jotaf.1645702

Öz

Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü araştırma ve uygulama arazisinde 2019-2020 ve 2020-2021 yetiştirme sezonunda yürütülen bu araştırmada kışlık ve yazlık olarak ekilen bazı oleik ve linoleik aspir çeşitlerinin tohum verimi ve kalite öğelerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla araştırmada 9 adet aspir çeşidi (Dinçer, Balcı, Linas, Olas, Göktürk, Olein, Asol, Hasankendi ve Koç 42) materyal olarak kullanılmış, denemeler kışlık ve yazlık olarak, ‘Tesadüf Blokları Deneme Deseni’ne göre 3 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Tarımsal ve teknolojik özelliklerin belirlenmesi amacıyla araştırmada, bitki boyu (cm), dal sayısı (adet) tabla sayısı (adet), tabladaki tohum sayısı (adet), tabla çapı (cm), 1000 tane ağırlığı (g), olgunlaşma süresi (gün), tohum verimi (kg da-1), yağ oranı (%), yağ verimi (kg da-1), linoleik ve oleik yağ asitleri (%) gibi karakterler incelenmiştir. Yapılan varyans analizi sonucuna göre dönem ve çeşitlerin etkisi incelenen tüm karakterler bakımından istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Araştırma sonuçlarına göre kışlık olarak ekilen aspir çeşitlerinin tohum verimi ve yağ oranı değerleri sırasıyla 147.78 kg da-1 ve %32.76 olarak saptanırken yazlık ekimlerde bu değerler 79.88 kg da-1 ve %34.90 olarak gerçekleşmiştir. Oleik yağ asidi oranı ise ekimlerin kışlık ve yazlık olarak yapılmasına göre farklılık göstermekle birlikte kışlık ekimlerde %28.32 olarak gerçekleşirken yazlık ekimlerde ise bu oran %31.45 olarak gerçekleşmiştir. Araştırmanın sonucu bir bütün olarak irdelendiğinde, Tekirdağ ekolojik koşullarında aspir bitkisinin kışlık ve yazlık olarak yetiştirilebileceği, kışlık ekimlerden daha yüksek tohum ve yağ verimi elde edilebileceği ve diğer çeşitlere nazaran linoleik tiplerden Balcı ve Linas çeşitleri ile oleik tiplerden Olas ve Asol çeşitlerinin daha uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aspir , Tohum verimi , Yağ oranı , Ekim dönemi , Yağ asitleri kompozisyonu

Etik Beyan

Bu çalışma için etik kuruldan izin alınmasına gerek yoktur.

Effect of Sowing Periods on Seed Yield and Quality Traits of Some Oleic and Linoleic Type Safflower Cultivars (Carthamus tinctorius L.)

Öz

The aim of this study was to determine the effects of winter and spring sowing on seed yield and quality traits of some oleic and linoleic safflower cultivars in the 2019-2020 and 2020-2021 growing seasons in the research and application field of Tekirdağ Namık Kemal University, Faculty of Agriculture, Department of Field Crops. For this purpose, 9 cultivars (Dinçer, Balcı, Linas, Olas, Göktürk, Olein, Asol, Hasankendi and Koç 42) were used as material in the research, and the experiments were carried out winter and spring, according to the Randomized Complete Block Design with 3 replications. In study to determine the agricultural and technological traits, plant height (cm), branch number (pcs), head number (pcs), seed number per head (pcs), head diameter (cm), 1000 seed weight (g), days to maturity (day), seed yield (kg da-1), oil content (%), oil yield (kg da-1), linoleic and oleic fatty acids (%) were investigated. According to the results of the analysis of variance, the effects of sowing period and cultivars were found to be statistically significant for all characters examined. According to the research results, seed yield and oil content values of safflower varieties sowing in winter were determined as 147.78 kg da-1 and 32.76%, respectively, while these values in spring sowing were 79.88 kg da-1 and 34.90%. The oleic acid content varied according to winter and spring sowing, and was 28.32% in winter sowing, while this ratio was 31.45% in spring sowing. When the results of the research were examined as a whole, it was concluded that safflower can be grown in winter and spring in Tekirdağ ecological conditions, higher seed and oil yield can be obtained from winter sowing and linoleic type Balci and Linas and oleic type Olas and Asol cultivars are more suitable is more suitable than other cultivars.

Anahtar Kelimeler

Safflower , Seed yield , Oil content , Sowing period , Fatty acid composition

Etik Beyan

There is no need to obtain permission from the ethics committee for this study.

Kaynakça

• Abou Chehade, L., Angelini, L. G. and Tavarini, S. (2022). Genotype and seasonal variation affect yield and oil quality of safflower (Carthamus tinctorius L.) under Mediterranean conditions. Agronomy, 12(1): 122. https://doi.org/10.3390/agronomy12010122
• Adalı, M. ve Öztürk, Ö. (2016). Konya koşullarında bazı aspir çeşitlerinin verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. Selçuk Tarım Bilimleri Dergisi, 3(2): 233-237.
• Adıyaman, S. A. (2019). Mikro besin elementi uygulamalarının aspir bitkisinin (Carthamus tinctorius L.) tohum verimi ve bazı kalite özelliklerine etkisi. (Yüksek Lisans Tezi) Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ, Türkiye.
• Ali, F., Yılmaz, A., Chaudhary, H. J., Nadeem, M. A., Rabbani, M. A., Arslan, Y., Nawaz, M. A., Habyarımana, E. and Baloch, F. S. (2020). Investigation of morphoagronomic performance and selection indices in the international safflower panel for breeding perspectives. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 44(2): 1031-120. https://doi.org/10.3906/tar-1902-49
• Anonim (2025). Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü (TTSM). https://www.tarimorman.gov.tr/BUGEM/TTSM (Erişim Tarihi: 08.02.2025).
• Arslan, B. (2007). The path analysis of yield and its components in safflower (Carthamus tinctorius L.). Journal of Biological Science, 7(4): 668-672. https://doi.org/10.3923/jbs.2007.668.672
• Arslan, B. and Culpan, E. (2018). Identification of suitable safflower genotypes for the development of new cultivars with high seed yield, oil content and oil quality. Azarian Journal of Agriculture, 5(5): 133-141.
• Arslan, B. ve Culpan, E. (2020). Melezleme ile geliştirilmiş bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) genotiplerinin tarımsal ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 30(4): 742-750. https://doi.org/10.29133/yyutbd.703793
• Arslan, B., Altuner, F. ve Tunçtürk, M. (2003). Van’da yetiştirilen bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin verim ve verim özellikleri üzerinde bir araştırma. Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, 13-17 Ekim, S. 460-463, Diyarbakır, Türkiye.
• Arslan, H. ve Güler, D. (2022). Farklı sıra arası mesafelerinin aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinin verim ve verim ögeleri üzerine olan etkisi. ISPEC Tarım Bilimleri Dergisi, 6(2): 294-306. https://doi.org/10.46291/ISPECJASvol6iss2id309
• Aslan, D. (2021). Gümüşhane (Kelkit) koşullarında bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi) Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gümüşhane, Türkiye.
• Aslantaş, Ş. ve Akınerdem, F. (2020). Bazı kışlık aspir çeşitlerinde farklı ekim zamanlarının verim, verim unsurları ve kalite üzerine etkileri. Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi, 9(1): 21-28.
• Atan, M., Şahi̇n, C. ve İşler, N. (2019). Hatay koşullarında farklı aspir çeşitlerinde verim, verim unsurları ve yağ içeriğinin belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 22(5): 678-684. https://doi.org/10.18016/ksutarimdoga.vi.537252
• Aydın, E. (2012). Bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin Samsun ekolojik koşullarında verim, verim unsurları ve kalite kriterlerinin belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi) Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun, Türkiye.
• Aydın, O. (2023). Aspir genotiplerinin kışlık ve yazlık ekim zamanlarının belirlenmesi. (Doktora Tezi) Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, Türkiye.
• Aykaç, M. N. (2017). Erzurum ekolojik şartlarında kışlık ve yazlık ekim zamanlarının aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinin verim ve verim unsurları üzerine etkileri. (Yüksek Lisans Tezi) Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, Türkiye.
• Bergman, J. W., Flynn, C. R. and Johnson, R. C. (1997). Evaluation of safflower accessions for oil and meal quality factors. 4th International Safflower Conference. 2-7 June, P.232-234, Bari, Italy.
• Bortolheiro, F. P. A. P. and Silva, M. A. (2017). Physiological response and productivity of safflower lines under water deficit and rehydration. Anais da Academia Brasileira de Ciências, 89: 3051-3066. https://doi.org/10.1590/0001-3765201720170475
• Cerrotta, A., Lindström, L. I. and Echenique, V. (2020). Selection tools for oil content and fatty acid composition in safflower (Carthamus tinctorius L.). Breeding Science, 70(5): 558-566. https://doi.org/10.1270/jsbbs.20053
• Coşge, B. ve Kaya, D. (2008). Performance of some safflower (Carthamus tinctorius L.) varieties sown in late-autumn and late-spring. Süleyman Demirel University Journal of Natural and Applied Sciences, 12(1): 13-18. https://doi.org/10.19113/sdufbed.67536
• Coşkun, Y. (2014). Aspir (Carthamus tinctorius L.)’in kışlık ve yazlık ekim olanakları. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 1(4): 462-468.
• Culpan, E. (2021). Bazı aspir genotip ve melezlerinin karakterizasyonu ve ileri kademe ıslah materyallerinin oluşturulması. (Doktora Tezi) Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ, Türkiye.
• Culpan, E. (2023a). Identification of cold tolerance and some agronomic traits of advanced safflower genotypes developed by hybridization. Journal of the American Oil Chemists' Society, 100(11): 915-926. https://doi.org/10.1002/aocs.12754
• Culpan, E. (2023b). Effect of sowing dates on seed yield, yield traits and oil content of safflower in northwest Turkey. Turkish Journal of Field Crops, 28(1): 87-93. https://doi.org/10.17557/tjfc.1194005
• Culpan, E. ve Arslan, B. (2022). F2 kademesindeki oleik ve yarı oleik aspir genotiplerinin (Carthamus tinctorius L.) bazı morfolojik ve teknolojik karakterlerinin belirlenmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(1): 156-165. https://doi.org/10.33462/jotaf.939103
• Çakır, H. (2023). Ekim dönemlerinin bazı oleik ve linoleik tip aspir çeşitlerinin (Carthamus tinctorius L.) tohum verimi ve kalite özelliklerine etkisinin araştırılması. (Yüksek Lisans Tezi) Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ, Türkiye.
• Çamaş, N. and Esendal, E. (2006). Estimates of broad-sense heritability for seed yield and yield components of safflower (Carthamus tinctorius L.). Hereditas, 143: 55-57. https://doi.org/10.1111/j.2006.0018-0661.01914.x
• Çamaş, N., Ayan, A. K. and Çırak, C. (2005). Relationships between seed yield and some characters of safflower (Carthamus tinctorius L.) cultivars grown in the Middle Black Sea conditions. 6th International Safflower Conference. 6-10 June, P.193-198, İstanbul, Türkiye.
• El Bey, N., Göre, M. and Kurt, O. (2021). Effect of sowing date on some agronomic and technological traits of safflower (Carthamus tinctorius L.) in northern Turkey. Turkish Journal of Field Crops, 26(2): 188-194. https://doi.org/10.17557/tjfc.941575
• Emongor, V. (2010). Safflower (Carthamus tinctorius L.) the underutilized and neglected crop: A review. Asian Journal of Plant Sciences, 9: 299-306. https://doi.org/10.3923/ajps.2010.299.306
• Esendal, E., Arslan, B. and Pașa, C. (2008). Effect of winter and spring sowing on yield and plant traits of safflower (Carthamus tinctorius L.). 7th International Safflower Conference. 3-6 November, P.1-7, Wagga Wagga, Australia.
• Gecgel, U., Demirci, M., Esendal, E. and Tasan, M. (2007). Fatty acid composition of the oil from developing seeds of different varieties of safflower (Carthamus tinctorius L.). Journal of the American Oil Chemists Society, 84(1): 47-54. https://doi.org/10.1007/s11746-006-1007-3
• Ghareeb, S. A. (2024). Yield and yield components of safflower (Carthamus tinctorius L.) as affected by varieties and different sowing dates. Kirkuk University Journal for Agricultural Sciences, 15(2): 54-63. https://doi.org/10.58928/ku24.15206
• Gholami Baseri, S., Honar, T., Heidari, B., Salami, M. and Richards, C. M. (2022). Oil and seed yields affected by sowing dates and irrigation regimes applied in growth phenological stages of safflower. Crop Science, 62: 1967-1980. https://doi.org/10.1002/csc2.20797
• Golzarfar, M., Shirani Rad, A. H., Delkhosh, B. and Bitarafan Z. (2012). Safflower response to different nitrogen and phosphorus rates in two planting seasons. Zemdirbyste-Agriculture, 99(2): 159-166.
• Gürsoy, M., Başalma, D. ve Nofouzi, F. (2018). Farklı sıra arası ve sıra üzeri mesafelerin aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin verim ve verim ögelerine etkileri. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 32(1): 20-28. https://doi.org/10.15316/SJAFS.2018.59
• İnan, D. (2014). İzmir Bornova koşullarında yazlık ve kışlık bazı aspir çeşitlerinin verim ve verim unsurlarının karşılaştırılması. (Doktora Tezi) Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, Türkiye.
• Johnson, R. C., Bergman, J. W. and Flynn, C. R. (1999). Oil and meal characteristics of core and non-core safflower accessions from the USDA collection. Genetic Resources and Crop Evolution, 46: 611-618. https://doi.org/10.1023/A:1008756600094
• Kalantar Ahmadi, S. A. and Sarhangi, M. (2025). Optimizing sowing date for enhanced heat stress tolerance in canola (Brassica napus L.): Investigating impacts on seed yield, oil content, and fatty acids composition. Heliyon, 11(2), 30: e42138.
• Katar, D., Arslan, Y., Subaşı, İ., Kodaş, R. ve Katar, N. (2015). Bölünerek uygulanan azotlu gübrelerin aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinde verim ve verim unsurları üzerine etkisi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 15(2): 11-20.
• Keleş, R. ve Öztürk, Ö. (2012). Farklı ekim zamanlarının bazı aspir çeşitlerinde verim ve kalite üzerine etkileri. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 5 (1): 112-117.
• Kızıl, S. (2002). Diyarbakır ekolojik koşullarında aspir (Carthamus tinctorius L.)’de uygun ekim zamanının belirlenmesi üzerine bir çalışma. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 12(1): 37-50.
• Koç, H. (2021). Selection criteria for yield in safflower (Charthamus tinctorius L.) genotypes under rainfed conditions. Grasas Y Aceites, 72(3): e421. https://doi.org/10.3989/gya.0449201
• Köse, A. ve Bi̇li̇r, Ö. (2017). Aspir bitkisinde (Carthamus tinctorius L.) farklı sıra arası mesafelerin ve ekim normunun taç yaprak verimi ve bazı bitkisel özellikler üzerine etkisi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 4(1): 40-47.
• Köse, A., Koşar, F. and Bilir, Ö. (2018). Agricultural performances of some safflower (Carthamus tinctorius L.) lines developed by single plant selection method. Journal of Agricultural Sciences, 24(1): 1-11. https://doi.org/10.15832/ankutbd.446334
• Kumar Barla, A., Kote, G. M. and Deshmukh, D. D. (2020). Effect of sowing dates on yield and yield attributes of safflower genotypes. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences, 9(1): 361-366. https://doi.org/10.20546/ijcmas.2020.901.040
• Oruç, H. and Yılmaz, G. (2019). The determination of the superior lines some selected safflower (Carthamus tinctorius L.) genotypes in winter and summer sowing under Tokat-Turkey ecological conditions. Journal of Agricultural Faculty of Gaziosmanpaşa University (JAFAG), 36(1): 55-66. https://doi.org/10.13002/jafag4473
• Öz, M. (2016). Aspirde ekim zamanı, çeşit ve verim ilişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 11(1): 71-81.
• Öztürk, F. (2019). Response of sowing time on the seed yield traits, yield and quality of safflower genotypes in Southestern Anatolia. Fresenius Environmental Bulletin, 28(3): 2141-2152.
• Paşa, C. (2008). Kışlık ve yazlık ekimin aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinin verimi ve bitkisel özelliklerine etkisi. (Yüksek Lisans Tezi) Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ, Türkiye.
• Pearl, S. A., Bowers, J. E., Reyes-Chin-Wo, S., Michelmore, R. and Burke, J. M. (2014). Genetic analysis of safflower domestication. BMC Plant Biology, 14: 43. https://doi.org/10.1186/1471-2229-14-43
• Rahnama, A., Salehi, F., Meskarbashee, M., Khanlou, K. M., Ghorbanpour, M. and Harrison, M. T. (2024). High temperature perturbs physicochemical parameters and fatty acids composition of safflower (Carthamus tinctorius L.). BMC Plant Biology, 24: 1080. https://doi.org/10.1186/s12870-024-05781-3
• Reddy, M. V. S., Chand, P., Vidyadhar, B. and Devi, I. S. L. (2004). Estimation of genetic parameters for yield and its component in F4 generation of safflower (Carthamus tinctorius L.). Progressive Agriculture, 4(1): 16-18.
• Roche, J., Mouloungui, Z., Cerny, M. and Merah, O. (2019). Effect of sowing dates on fatty acids and phytosterols patterns of Carthamus tinctorius L. Applied Sciences, 9(14): 2839. https://doi.org/10.3390/app9142839
• Sajid, M., Munir, H., Rauf, S., Ibtahaj, I., Paray, B. A., Kiełtyka-Dadasiewicz, A., Głowacka, A. and Ahmed, M. A. A. (2024). How climate variability affects safflower (Carthamus tinctorius L.) yield, oil, and fatty acids in response to sowing dates. Horticulturae, 10(6): 539. https://doi.org/10.3390/horticulturae10060539
• Schulte, L. R., Ballard, T., Samarakoon, T., Yao, L., Vadlani, P., Staggenborg, S. and Rezac, M. (2013). Increased growing temperature reduces content of polyunsaturated fatty acids in four oilseed crops. Industrial Crops and Products, 51: 212-219.
• Sezek, M. (2018). Erzurum koşullarında kışlık (gömme-dondurma) ve yazlık ekilerek sulamalı ve sulamasız yetiştirilen bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitleri üzerine bir araştırma. (Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, Türkiye.
• Sirel, Z. (2011). Bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşit ve hatların tarımsal özellikleri. (Yüksek Lisans Tezi) Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, Türkiye.
• Şeker, T. (2019). Türkiye’deki yerli aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin kuru koşullarda verim ve bazı kalite performanslarının belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi) Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ordu, Türkiye.
• Tomar, S. S. (1995), Effect of soil hydrothermal regimes on the performance of safflower planted on different dates. Journal of Agronomy and Crop Science, 175: 141-152. https://doi.org/10.1111/j.1439-037X.1995.tb00205.x
• Tunçtürk, M., Arslan, B. and Çiftçi, V. (2005). Relationships among traits using correlation and path coefficient analysis in safflower (Carthamus tinctorius L.). 6th International Safflower Conference. 6-10 June, P.199-204, İstanbul, Türkiye.
• Weiss, E. A. (2000). Oilseed Crops: Safflower (2nd ed.). Blackwell Science, Oxford, U.K.
• Yau, S. K. (2007). Winter versus spring sowing of rain-fed safflower in a semi-arid, high-elevation Mediterranean environment. European Journal of Agronomy, 26(3): 249-256. https://doi.org/10.1016/j.eja.2006.10.004
• Yılman, M. (2017). Siirt ekolojik koşullarında farklı ekim zamanlarının bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinde verim ve verim unsurları üzerine etkisi. (Yüksek Lisans Tezi) Siirt Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Siirt, Türkiye.
• Yilmaz, M., Geçgel, Ü., Apaydin, D. and Culpan, E. (2023). Impact of development periods on chemical properties and bioactive components of safflower (Carthamus tinctorius L.) varieties. Journal of American Oil Chemists' Society,100(9): 723-732. https://doi.org/10.1002/aocs.12735