TANZIMAT REFORMS AND THE ESTABLISHMENT OF NEIGBOURHOOD ORGANIZATION

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 87 - 112, 17.05.2018

Onur Aydoğdu Aziz Tuncer

Öz

In addition to changed world economy, the distorted economic structure
of the Ottoman Empire caused its lagging position in comparison to Western
states. As a result, novelties emerged in some cities, which were experienced
especially on the neighbourhood level. The reforms of Tanzimat bureaucrats to
hinder the decay necassitated structural changes. Under such circumstances, the
alterations in the traditional neighbourhood structure brought some
administrative problems. This article tries to examine the changing patterns of
neighbourhood and analyze historical background of the mukhtari organization
which was established to overcome the existing problems of that era.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Period, Traditional Neighbourhood, Change, Mukhtar Organization

TANZİMAT SÜRECİNİN DÖNÜŞTÜRÜCÜ ETKİSİ VE MAHALLE MUHTARLIKLARININ KURULMASI

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun bozulan iktisadi
yapısı dünya ekonomik sisteminin etkisiyle birlikte İmparatorluğu Batılı
devletler karşısında geride bırakmıştır. Bu durum sonucunda İmparatorluğun bazı
kentlerinde ve mahallelerinde yeni oluşan koşullar sebebiyle değişimler
yaşanmıştır. Tanzimatçı bürokratların kötü gidişatı sonlandırmak adına yaptıkları
yenilik hareketleri bu değişimlere yapısal boyutlar kazandırmıştır. Tamda böyle
bir dönemde geleneksel mahalle yapısının bozulması yönetsel açıdan da bir takım
sorunlar meydana getirmiştir. Bu çalışmada, mahallelerin geleneksel yapısının
nasıl değiştiğine değinildikten sonra bu değişim ile birlikte sorunları çözmesi
adına kurulan muhtarlık teşkilatının tarihsel alt yapısı incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Dönemi, Geleneksel Mahalle, Değişim, Muhtarlık Teşkilatı

Kaynakça

• Akyıldız, Ali (2006), “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilâtının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 14, ss. 11-29. Alada, Adalet Bayramoğlu (2008), Osmanlı Şehrinde Mahalle, İstanbul: Sümer Kitabevi. Altınay, Ahmet Refik (2000), Onuncu Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı, (Haz.) Abdullah Uysal, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayımları. Arıkboğa, Erbay (1990), “Yerel Yönetim Açısından Mahalle Muhtarlığına Bir Bakış”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 8, Sayı 3, ss. 103-125. Arıkboğa, Erbay (2000), “Boşluk Doldurucu ve Aracı Kurum: Mahalle Muhtarlığı”, Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildirileri, (Haz.) Birgül A. Güler ve Ayşegül Sabuktay, Ankara: TODAİE YYAEM Yayınları, ss. 167-176. Atam, Şenay (2013), “Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Teşkilatının Kurulması: Niğde Merkez Sancağı ve Bor Kazası Örneği”, Zeitschrift für die Welt der Türken, Sayı: 5, ss. 291-310. Baysun, M. Cavid (1960), “Mustafa Reşid Paşa’nın Siyasi Yazıları”, Tarih Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 15, ss. 121-142. Çadırcı, Musa (1970), “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilâtının Kurulması Üzerine Bir İnceleme”, Belleten, Cilt: XXXIV, Sayı: 135, ss. 409-420. Çadırcı, Musa (1987), “Tanzimat’ın İlanı Sıralarında Türkiye'de Yönetim (1826-1839)”, Belleten, Cilt: LI, Sayı: 201, ss. 1215-1240. Çadırcı, Musa (1993), “Türkiye’de Muhtarlık Kurumunun Tarihi Gelişimi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt:2, Sayı: 3, ss. 3-11. Çadırcı, Musa (1997), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Çaylak, Adem (1998), Osmanlı’da Yöneten ve Yönetilen: Bir Şerif Mardin Çözümlemesi, Ankara: Vadi Yayınları. Ercoşkun, Tülay (2012), “Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Düzenlemeler ve Gözlemler”, Bilig, Sayı: 60, ss. 131-154. Ergenç, Özer (1976), “Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerinde Bazı Düşünceler”, VIII. Türk Tarih Kongresi II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu, ss. 1265-1274. Ergenç, Özer (2013), Osmanlı Tarihi Yazıları: Şehir, Toplum, Devlet, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Eryılmaz, Bilal (2010), Tanzimat ve Yönetiminde Modernleşme, İstanbul: İşaret Yayınları. Georgeon, Françaois (1999), “Keçi Kılından Kalpağa: Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Yüzyılında Ankara’nın Gelişimi”, (Çev.) Ali Berktay, (Ed.) Paul Dumont ve François Georgeon, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss. 99-115. Geray, Cevat (1995), “Habitat II Yaklaşırken: Kent Yönetimi İçin Yeni Yaklaşımlar ve Komşuluk (MAHALLE) Biriminin Önemi” Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt: 4, Sayı: 6, ss. 27-38. Halim Paşa, Said (2013), Buhranlarımız ve Son Eserleri, (Haz.) M. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul: İz Yayıncılık. İnalcık, Halil (1964), “Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, Belleten, Cilt: CXXVIII, Sayı: 109-112, ss. 603-690. İnalcık, Halil (1990), “Osmanlı Toplumsal Yapısının Evrimi”, Fahri Unan ve Mehmet Özden (Çev.), Türkiye Günlüğü, Sayı: 11, ss. 30-41. İnan, Huricihan (1983), “Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi: Bir Değerlendirme”, Toplum ve Bilim, Sayı: 23, ss. 9-39. Karal, Enver Ziya (1964), “Gülhane Hatt-ı Hümayunda Batının Etkisi”, Belleten, Cilt: XXVIII, Sayı: 112, ss. 581-601. Karpat, Kemal H. (2003), Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm, Ankara: İmge Kitabevi. Karpat, Kemal H. (2006), Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, Ankara: İmge Kitabevi. Karpat, Kemal H. (2010), Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, İstanbul: Timaş Yayınları. Kazıcı, Ziya (2005), “Osmanlılarda Mahalle İmamları ve Yerel Yönetim İlişkisi”, (Ed.) Vecdi Akyüz, İslam Geleneğinden Günümüze Şehir Hayatı ve Yerel Yönetimler, Cilt: 2, İstanbul: İlke Yayıncılık, ss. 25-32. Keyder, Çağlar (2013), Memâlik-i Osmaniye'den Avrupa Birliği'ne, 5. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları. Kütükoğlu, Mübahat S. (2013), Balta Limanı'na Giden Yol: Osmanlı - İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1580-1850), Ankara: Türk Tarih Kurumu. Mardin, Şerif (2012), Türk Modernleşmesi Makaleler 4, İstanbul: İletişim Yayınları. Meriç, Nevin (2005), Modernleşme, Sekülerleşme ve Protestanlaşma Sürecinde Değişen Kentte Dini Hayat ve Fetva Soruları, İstanbul: Kapı Yayınları. Meriç, Nevin (2007), Âdâb-ı Muâşeret; Osmanlı'da Gündelik Hayatın Değişimi (1894-1927), 2. Baskı, İstanbul: Kapı Yayınları. Ortaylı, İlber (1977), “İstanbul’un Mekansal Yapısının Tarihsel Evrimine Bakış”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 2, ss. 77-98. Ortaylı, İlber (2000), Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ortaylı, İlber (2010), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, 3. Baskı, Ankara: Cedit Neşriyat. Pamuk, Şevket (2011), Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, 7. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları. Poggi, Gianfranco (2012), Modern Devletin Gelişimi: Sosyolojik Bir Yaklaşım, (Çev.) Şule Kut ve Binnaz Toprak, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Polanyi, Karl (2011), Büyük Dönüşüm, Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökenleri, (Çev.) Ayşe Buğra, İstanbul: İletişim Yayınları. Sennett, Richard (2010), Kamusal İnsanın Çöküşü, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Tekeli, İlhan (1999), “19. Yüzyılda İstanbul Metropol Alanının Dönüşümü”, (Çev.) Ali Berktay, (Ed.) Paul Dumont ve François Georgeon, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss. 19-30. Tekeli, İlhan (2005), “Osmanlı İmparatorluğunda Kent Planlama Pratiğinin Gelişimi”, (Ed.) Vecdi Akyüz, İslam Geleneğinden Günümüze Şehir Hayatı ve Yerel Yönetimler, Cilt: 2, İstanbul: İlke Yayıncılık, ss. 51-68. Tural, Erkan (2004), “Bir Belge: 1861 Hersek İsyanı, 1863 Eyalet Teftişleri ve 1864 Vilayet Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt: 13, Sayı: 2, ss. 93-123. Türkdoğan, Orhan (2014), Kültür-Değişme ve Toplumsal Çözülme, Konya: Çizgi Kitabevi. Wallerstein, Immanuel (2004), Modern Dünya-Sistemi; Kapitalist Tarım ve 16. Yüzyıl’da Avrupa Dünya-Ekonomisinin Kökenleri, İstanbul: Bakış Yayınları. Wallerstein, Immanuel (2011), Dünya-Sistemleri Analizi; Bir Giriş, İstanbul: Bgst Yayınları. Wallerstein, Immanuel (2015), Modern Dünya Sistemi 3; Kapitalist Dünya Ekonomisinin Yayılımının İkinci Evresi 1730-1840, İstanbul: Yarın Yayınları. Yerasimos, Stefan (1999), “Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine”, (Çev.) Ali Berktay, (Ed.) Paul Dumont ve François Georgeon, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss. 1-19.