A TRANSFORMATION FORM TRIBAL “FETA” ETHIC TO FUTUWWA GROUPS’ CONCEPTION OF “PERFECT MAN”.

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 101 - 118, 31.10.2020

Aznavur Demirpolat

Öz

Bu çalışmada, Horasandan itibaren daha tasavvufi bir görünüm ve mahiyet kazanan fütüvvet ahlak ve düşüncesinin idealize ettiği ve kavramsallaştırdığı “ideal insan” anlayışı ortaya konmaya çalışılacaktır. Pek çok çalışmada fütüvvet idealinin ve fetalık değerlerinin yatay eksende insanın kendisini kuşatan maddi gerçeklik ve beşeri çevresi arsındaki kurmuş olduğu ilişki ekseni hakkındaki genel ahlaki ilkeler üzerinden çözümleme yapıldığını görmekteyiz. Bu çalışmada göstermeye çalışacağımız temel nokta, yatay eksende gerçekleşen tüm insan eylemlerinin, davranış kodlarının ve ahlaki prensiplerin fütüvvet geleneğinin Horasanda özellikle melamet ehli dava tasavvufi bir mahiyet kazandığı Horasan döneminden itibaren “ideal insan” kavramsallaştırmasıyla tamamen farklı bir mahiyet kazandığını göstermeye çalışmaktır. Bu yüzden, bu çalışmada ehli fütüvvetin ideal insan kavramsallaştırması ortaya konmaya çalışılacak ve bu ideal insan anlayışının Sufi geleneğinin büyük üstatlarının ortaya koyduğu ve formülize ettiği ideal insan anlayışla olan benzerlikleri ve farklılıkları gösterilmeye çalışılacaktır. Bu çalışmanın temel tezi, Horasan Melametiliğinin etkisiyle birlikte kabilevi bir özellik gösteren “feta” (delikanlı) anlayışının ve feta kavramına yüklenen anlamın tamamen değiştiği ve ideal insan kavramının büyük ölçüde kişinin dikey eksende müteal ve aşkın varlık olan Allah ile kurduğu ilişki düzeyine ve bu dikey eksende kurulan ilişkinin, ilişkinin mahiyetinin insanın yatay düzlemdeki her türlü ilişkisini kuşattığı ve belirleyici olduğunu göstermeye çalışmaktır. Pek çok çalışmada, fütüvvetin dikey eksene ilişkin göndermelerinin görmezden gelindiği ya da genel olarak İslam benlik tasavvurundaki etkisinin göz ardı edildiğini söyleyebiliriz. Fütüvvet idealinin ve değerlerinin daha çok yatay düzlemdeki izdüşümleri üzerine durulduğu ya da ahlaki ilkelere gönderme yapıldığını ancak hiçbir şekilde fütüvvet ehlinin gündelik eylemlerinin arka planında yer alan saikin –ki bu saik büyük ölçüde kişinin dikey eksende aşkın varlıkla kurmuş olduğu ilişki düzeyi ile yakından alakalıdır.

Anahtar Kelimeler

Fata, Malamatiyya, Futuwwa, Turkish Futuwwa

Kaynakça

• Bîbî, İbni (2007), Selçuknâme, (Tr. Mükrimin H. Yinanç), İstanbul: Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Chittick, William (2018), Aşığın Aynası, (Tr. Ömer Saruhanlıoğlu), Okyanus Yayınları, İstanbul.Gölpinarlı, Abdülbaki. (1950), “İslam ve Turk illerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları”, İçinde İstanbul Üniversitesi iktisat Fakiiltesi Mecmuasi, Vol. 11, No. 1-4, s. 3-354.
• Izutsu, Toshiko. (1984). Kuran'da Allah ve İnsan. (Tr. Süleyman Ateş). Kevser Yayınları, Ankara.
• Kara, Mustafa (1987), “Melametiyye,” İstanbulul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 43, Sayı, 1-4, s. 561 - 598.
• Lombart, Maurice (2002), İslamı Altın Çağı, (çev. N. Uzel), Pınar yayınları, İstanbul.
• Omar, Farouk (1989), “Guilds in Islamic City During the Abbasid Period,”İçinde Urbanism in Islam Vol.2, s. 197-217.
• Stern, Samuel M. (1970), “The Constitution of the Islamic City,” İçinde The Islamic City, (ed. Albert H. Hourani and Samuel M. Stern), Oxford, University of Pennsylvania Pres, s. 25-51.
• Taeschner, Franz (1953), "İslam Ortaçağında Futuwa ( Fütuvvet Teşkilati)", (Tr. Semahat Yüksel and F. Işıltan), İçinde İstanbul Üniversitesi Iktisat fakültesi Mecmuası, Vol. XVI, s. 3-32.
• Ülgener, Sabri. (1981), Din ve Zihniyet, Der Yayınları, İstanbul.
• Weber, Max (1968). Economy And Society. Vol.1, (Ed. Guenter Roth and Claus Wittich), London. University of California Press.