YAYINLAN(MA)MIŞ HATIRALAR BAĞLAMINDA TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİMİN AMERİKANİZASYONU: KURUCU KADROYA İLİŞKİN ANLATILAR VE İŞLETME İKTİSADI ENSTİTÜSÜ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 28 - 55, 29.06.2020

Akansel Yalcinkaya , Murat Koraltürk

Öz

Bu çalışma,
ABD-Türkiye yakınlaşması sonrası Türk yükseköğretimindeki işletme eğitimi
alanının Amerikanizasyonunu incelemektedir. Çalışma, Türk işletme eğitimi
üzerindeki Amerikan etkisi ile kurucu kadronun rolünü dönemin önemli aktörlerinin
kişisel anlatıları bağlamında keşfetmeyi amaçlamaktadır. Profesörler,
danışmanlar ve teknik uzmanlar gibi bireysel taşıyıcılar yanında Ford Vakfı, AID
(Agency for International Development) ve Harvard Üniversitesi gibi kurumsal aktörler
de yönetim bilgisinin yayılımında önemli aktörlerdir. Bu amaçla, Türk işletme
eğitimine yönelik Amerikan etkisini derinlemesine analize izin veren tarihsel
bir anlatı yaklaşımı benimsenmiştir. Çalışmanın amacına ulaşmak için, yayınlanmış
ve yayınlanmamış anılardan, biyografilerden ve oto biyografilerden, arşiv
materyallerinden, çok çeşitli yazılı materyaller ile gazete haberleri ve yıllık
raporlardan, yıllıklardan oluşan çoklu ve çeşitli bir veri seti derlenmiştir. Türk
işletme eğitimi üzerindeki Amerikan etkisinin kapsamını, içeriğini ve bağlamını
keşfetmek için çalışmada anlatı analizi kullanılmıştır. Araştırmanın bulguları,
Türk işletme eğitimine yönelik Amerikan etkisinin öğretim ve araştırma tarzları
ile işletme eğitiminin uzmanlıklara ayrılması bağlamında çeşitli etkileri
olduğunu göstermektedir. 

Anahtar Kelimeler

İşletme iktisadı, Amerikanizasyon, Hatırat

Teşekkür

Çalışmaya ilişkin görüş ve önerileri paylaşan ve ayrıca bazı kaynaklara ulaşmamızda yardımcı olan Behlül Üsdiken’e, yine çalışmaya ilişkin fikirleri bizimle paylaşan Yener Pazarcık’a, İşletme İktisadı Enstitüsü’ne ilişkin bilgiler veren Hayri Ülgen ve Sera Özbaşar’a, Ali Şakir Ağanoğlu’nun İşletme İktisadı Enstitüsü’ne dair hatıra ve belgelerinden yararlanmamızı sağlayan merhum Ümit Değer Onur ve Nurhan Onur’a ve bazı eserlere ulaşmamızda yardımları olan İstanbul Medeniyet Üniversitesi Kütüphanesi’nden Menduh Dinç’e çok teşekkür ederiz.

THE AMERICANIZATION OF TURKISH HIGHER EDUCATION WITHIN THE CONTEXT OF (UN)PUBLISHED MEMOIRS: NARRATIVES ON ‘TURKISH’ TEAM AND INSTITUTE OF BUSINESS ECONOMICS

Öz

This study examines the Americanization
of Turkish higher education in field of business administration after US-Turkey
rapprochement. The study aims to explore the effects of American influence and
roles of so-called ‘Turkish Team” on Turkish business education through
personal narratives of the key persons of the period. Individual carriers like
professors, advisors and technical experts are important actors as well as institutional
actors such as Ford Foundation, AID (Agency for International Development) and
Harvard University in the diffusion of management knowledge. For this purpose,
a historical narrative approach is constructed to allow for in-depth analysis
of American influence on Turkish business education. To reach the aim of the
study, the data are gathered from multiple sources that include published and
unpublished memoirs, biographies and autobiographies, archival materials,
various kinds of text and commentary and archival articles of newspapers,
annual reports and yearbooks. Narrative analysis is used in this study to
explore the context, content and scope of effects of American influence on
Turkish business education. Research results show that, American influence on
Turkish business education has various kinds of effects includes teaching and
researching styles and departmentalization of business education.

Anahtar Kelimeler

Business economics, Americanization, Memoir

Kaynakça

• Ağanoğlu, A. Ş. (tarihsiz). Yayınlanmamış Hatıralar.
• Ağanoğlu, A. Ş. (1959). İsviçre’deki İşletme İdaresi Enstitüleri. İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadı Enstitüsüne Sunulan Yayınlanmamış Rapor.
• Ağanoğlu, A. Ş. (1995). İşletmede İnsan İlişkileri. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Vakfı Yayınları.
• Ağanoğlu, A. Ş. (2001). Dr. Nezih. H. Neyzi. İçinde Nezih Neyzi’ye Armağan. (Ed.) Tunç Tayanç. İstanbul: Pazarlama ve Kamuoyu Araştırmacıları Derneği.
• Alisbah, H. (1959). İşletmecilik: Tanınmış İşletmeci Hulki Alisbah’ın İşletme İktisadı Enstitüsü Kurs Mezunlarına Verdiği Konferans. İktisadi Yürüyüş, 20(369), 3-24.
• Apaydın, M. (2008). Making a case for the case method in Turkey. Journal of Management Development, 27(7), 678-692.
• Armaoğlu, F. (1991). Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Djelic, M. L. ve Sahlin-Andersson, K. (Eds.). (2006). Transnational Governance: Institutional Dynamics of Regulation. Cambridge: Cambridge University Press.
• Djelic, M. L. (2001). Exporting the American Model: The post-war Transformation of European Business. Oxford: Oxford University Press.
• Erçek, M. ve Günçavdı, Ö. (2016). Imprints of an Entrepreneur and Evolution of a Business Group, 1948–2010. Business History, 58(1), 89-110.
• Erçek, M. ve Üsdiken, B. (2011). İşletme İktisadı: Türkiye’de Bir Akademik Disiplinin Oluşumu, Gelişimi ve Sönüşü, Ertuğrul Tokdemir, Öner Günçavdı ve Saime Suna Kayam, (Ed.), İçinde Prof. Dr. Haydar Kazgan’a Armağan: Yakın Tarihimizin İktisadi Panoraması. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Erdem, M. ve Rose, K. W. (2000). American Philanthropy in Republican Turkey: The Rockefeller and Ford Foundations. The Turkish Yearbook of International Relations, 131-157.
• Erken, A. (2015). The Rockefeller Foundation, John Marshall and the Development of the Humanities in Modern Turkey: 1950 1965, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 20(38), 113-144.
• Erken, A. (2016). Negotiating Politics, Informal Networks and the Ford Foundation Projects in Turkey during the Cold War. International Journal of Turcologia, 11(21), 5-22.
• Erken, A. (2017). Soğuk Savaşın Kurumsal Araçları: ODTÜ ve Robert Koleji Mühendislik Fakültesi, 1950‐1970, Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 18, 25‐42.
• Erken, A. (2018). America and the Making of Modern Turkey: Science, Culture and Political Alliances. New York: IB Tauris.
• Eczacıbaşı, N. (1970). Sevk ve İdarecilik: Türkiye’nin Kalkınmasında Temel Unsur. İçinde II. Türkiye Sevk ve İdarecilik Kongresi. İstanbul: Türk Sevk ve İdare Derneği.
• Eczacıbaşı, N. (1982). Kuşaktan Kuşağa. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• Eczacıbaşı, N. (1998). Yeni Bir Türkiye: Yazı, Konuşma ve Söyleşilerinden Seçmeler. İstanbul: Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• Eczacıbaşı, Ş. (2010). Çağrışımlar Tanıklıklar Dostluklar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1946). Türkiye’de İktisat Tedrisatı Tarihçesi ve İktisat Fakültesi Teşkilâtı. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi: İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Yayınları.
• Ford Foundation (1963). The Ford Foundation in Turkey 1952-1962. Ankara: Ford Foundation.
• Ford Foundation (1968). The Ford Foundation in Turkey 1952-1967. Ankara: Ford Foundation.
• Günçavdı, Ö. (2018). İstanbul Teknik Üniversitesinde İktisat Bilimi ve İktisat Eğitiminin Yüz Yılı. Efil Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 96-147.
• Gürsoy, M. (1999). İzmir Mozaiğinde Belirgin Taşlar. İzmir: Kendi Yayını.
• Gürsoy, C. T. (Ed). (2004). Prof. Dr. Zeyyat Hatiboğlu’na Armağan. İstanbul: Lebib Yalkın Yayımları.Hall, H. P. (1963). An American Foundation and Technical Assistance. New York: Ford Foundation.Hansen, P. (2004). Writing Business History Without an Archive: Newspapers as Sources for Business History, Possibilities and Limitations, (Ed.) Carl-Johan Gadd; Staffan Granér, Sverker Jonsson, Ulf Olsson, içinde Markets and Embeddedness: Essays in Honour of Ulf Olsson, Göteborg Ekonomisk-Historiska Institutionen Göteborg University, s.99-120.Hatiboğlu, Z. (1955). İşletme İktisadı Enstitüsü, Forum Dergisi, 1 Kasım, 17-18.
• Hatiboğlu, Z. (2002). Sıradışı Bir İktisat Bilimi Arayışında 60 Yıl. İstanbul: Lebib Yalkın.
• Hatiboğlu, Z. (2004). Başka Bir İktisat, Başka Bir İktisatçı. İstanbul: Lebib Yalkın.
• Hatiboğlu, Z. (2005). 1925’den Bugüne Yaşam, Bilimadamı, İktisat ve Hüzün. İstanbul: Lebib Yalkın.
• Hatiboğlu, Z. (2007). İktisat Bilimine Ayrıcalık Getiren Yaşam. Kurtiş Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
• Hatiboğlu, Z. (2008). Sıradışı Bir İktisat Bilimi Arayışında 62 Yıl. Kurtiş Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
• Hatiboğlu, Z. (2009). Sıradışı Bir İktisat Hayali Peşinde 63 Yıl. İstanbul: Beta Yayınları.
• Hatiboğlu, Z. (2017). Hayatım İktisat: Sıradışı Bir İktisat Bilimi Hayali Peşinde Bir Ömür. Trabzon: Serander Yayınları.
• Hatiboğlu, Z. ve Kuğu, F. (2010). Trabzon ve İki Trabzonlu: Tarih, Kültür ve İktisat Bilimine Dair Çeşitlemeler ve Özgeçmişler. Trabzon: Serander Yayınları.
• Hiç, M. (2012). Üniversite ve Politika Hayatım: Anılar ve Analizler. İstanbul: Derin Yayınları.
• Hiç Gencer, A. ve Hiç Birol, Ö. (2013). Türkiye’de İktisat Bilimi Eğitimi Tünelinde İki Öncü Prof. Dr. Zeyyat Hatiboğlu ve Prof. Dr. Mükerrem Hiç. İstanbul: Beta Yayınları.
• İktisat Fakültesi Mecmuası. (1985). Ord. Prof. Dr. Ömer Celal Sarc’a Armağan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• İlkin, S. (1972). 1920-1960 Döneminde Türkiye’deki İktisat ve Ticaret Eğitimi ile İlgili Kuruluşların Gelişimi Tarihi Üzerine Bir Deneme. (Ed.) Fikret Görün, Türkiye’de Üniversitelerde Okutulan İktisat Üzerine, Ankara: ODTÜ Yayınları, 3-38.
• İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Talimatnamesi. (1954). İstanbul: Sermet Matbaası.
• İşletme İktisadı Enstitüsü. (1958). İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İşletme İktisadi Enstitüsü Tedrisat Programları ve İşletmecilik İhtisas Programı Yıllığı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü.
• İşletme İktisadı Enstitüsü. (1963). İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadi Enstitüsü 1961-1962 Yıllığı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadi Enstitüsü.
• İşletme İdareciliği Bilimlerini Etüd ve Yayma Derneği. (1963). Türkiye’de İşletmecilik: Açık Oturum. İstanbul: İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi.
• Karabulut, M. (2006). Bir Bilim Adamının Yaşamı: Prof. Dr. Mehmet Oluç. Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 1 (1).
• Karakaş, N. (2013). Türk-Amerikan Siyasi İlişkileri (1939-1952). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Kırmızı, A. (Hazırlayan). (2013). Otur Baştan Yaz Beni: Oto/biyografiye Taze Bakışlar. İstanbul: Küre Yayınları.
• Kipping, M., Engwall, L. ve Üsdiken, B. (2008). Preface: The transfer of management knowledge to peripheral countries. International Studies of Management & Organization, 38(4), 3-16.
• Koç, V. (1977). 20. Dönem Gündüz ve 2. Dönem Gece İşletmecilik İhtisas Programları Mezuniyet Töreni Onur Konuğu Vehbi Koç’un Konuşması. İşletme İktisadı Enstitüsü Haber Bülteni, 6(6), 1-5.
• Lanza, A. R. (1957). Business Education in the Republic of Turkey. Yayınlanmamış Doktora Tezi, New York University.
• Lanza, A. R. (1961). Ticaret Eğitiminin Tarihi ve Prensipleri. Ankara: İstiklal Matbaası.
• Neyzi, L. (1999). Küçük Hanım’dan Rubu Asırlık Adam’a: Nezihe Neyzi’den Oğlu Nezih Neyzi’ye Mektuplar 1947-1948. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Neyzi, N. H. (1967). Sevk ve İdare Eğitimi, içinde Ekonomik Gelişmeyi Hızlandıran Etken Olarak Eğitim, İstanbul: Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti, 370-91.
• Neyzi, N. H. (1987). Pendik: Devletçilik, Karma Ekonomi, Özel Sektör. İstanbul: Peva Yayınları.
• Neyzi, N. H. (1990). Pazarlama ve Dağıtım Araştırmaları: Türkiye’deki Uygulamalar. İstanbul: Peva Yayınları.
• Neyzi, N. H. (2016). Osmanlılıktan Cumhuriyete Kızıltoprak Anıları. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Oluç, M. (1955). Amerika’nın Yardım Stratejisi, İktisadi Uyanış, 9(76), 12-22.
• Oluç, M. (1965). The Importance of Managers in Economic Development and Managers’ Training in Turkey, RCD Colloquium on Common Problems of Economic Growth, Tehran: Regional Co-operation for Development, 36-38.
• Oluç, M. (1972). İşletme Fakültesinin Kuruluş ve Gelişmesi, İşletme Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-11.
• Oluç, M. (1973). Türkiye’de İşletmecilik Eğitimi ve Öğretiminin Tarihçesi, Sevk ve İdare Dergisi, 8(63), 9-13.
• Oluç, M. (2006). Temel Pazarlama Kavramları. İstanbul: Beta Yayınları.
• Örnek, C. (2012). 1950’li Yıllarda Amerikan Sosyal Bilim Anlayışının Türkiye’de Disiplinler Üzerinde Yarattığı Metodolojik ve Tematik Etkileri, Toplum ve Bilim, 123, 204-231.
• Örnek, C. (2013). Hegemonya Mücadelesi Bağlamında Filantropi ve Sosyal Bilimler: 1953 Yalova Konferansı Örneği, Amme İdaresi Dergisi, 46 (3), 141-166.
• Örnek, C. (2015). Türkiye'nin Soğuk Savaş Düşünce Hayatı. İstanbul: Can Yayınları.
• Özalp, Ş. (1972). Yeni Gelişmeler Karşısında İşletme Yöneticileri ve İşletmecilik Eğitimi. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Pazarcık, Y. (2016). Türkiye’de İşletme Yüksek Lisans Eğitiminde İlk Adım: İşletme İdaresi Kurslarına İlişkin Bir Sözlü Tarih Çalışması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 45, 9-25.
• Renders, H., De Haan, B., & Harmsma, J. (Eds.). (2016). The Biographical Turn: Lives in History. London: Taylor & Francis.
• Rose, K. W. (2003). American Foundations in Modern Turkey: The Rockefeller and Ford Foundations, içinde American Foundations in Europe: Grant-Giving Policies, Cultural Diplomacy and Trans-Atlantic Relations, 1920-1980, içinde (Ed.) Giuliana Gemelli ve Roy MacLeod Bruxelles: P.I.E.-Peter Lang and Presses Interuniversitaires Europeennes.
• Rose, K. W. (2008). The Rockefeller Foundation’s Fellowship Program in Turkey, 1925-1983. Symposium on The First Turks in America, İstanbul: Yeditepe University.
• Sahlin-Andersson, K. ve Engwall, L. (2002). Carriers, Flows, and Sources of Management Knowledge, içinde Kerstin Sahlin-Andersson ve Lars Engwall (Eds.), The Expansion of Management Knowledge: Carriers, Flows, and Sources. (pp. 3-32). Stanford, CA: Stanford Business Books.
• Sander, O. (1979). Türk-Amerikan İlişkileri: 1947-1964. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Sargut, A. S. (2001). İşletme Yönetimi. Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Sosyal Bilim II. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayını, p.77-95.
• Sarıkamış, C., Kobu, B., Peker, A., Kurtuluş, K., Koçel, T. ve Gönenli, Ü. (1978). İşletme İktisadı Enstitüsü İhtisas Programının Gözden Geçirilmesi ve Geliştirilmesine İlişkin Çalışma Raporu. İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadı Enstitüsü.
• Spiekermann, U. (2016). Why Biographies? Actors, Agencies, and the Analysis of Immigrant Entrepreneurship. İçinde Immigrant Entrepreneurship: The German-American Experience since 1700, (Ed.) Hartmut Berghoff ve Uwe Spiekermann, (37–51). Washington, DC: GHI.
• Stone, R. E. (1954-55). İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadı Tedrisatı. İktisat Fakültesi Mecmuası, 16(1-4), 89-116.
• Stone, R. E., Hiç, M. ve Neyzi, N. H. (1954). A Forum on Turkey: Key to the Near East. Sponsored by the Student Faculty Council of the College of Business Administration.
• Şencan, H. (1990). İşletme İktisadı Enstitüsünün Tarihsel Gelişimi. İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, Temmuz, 1-9.
• Tayanç, T. (2001). Nezih Neyzi’ye Armağan. İstanbul: Pazarlama ve Kamuoyu Araştırmacıları Derneği.
• Tekeli, E. (1959). İstanbul İktisat Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü. İktisadi Yürüyüş, 20(369), 6-23
• Tosun, K. (1968). İşletme Fakültesinin Fonksiyonları. İktisat Dergisi, 4(45), 13-18.
• Tosun, K. (1974). İşletme İktisadı Enstitüsü’nün Amaçları ve Eğitim Metodu. İşletme İktisadı Enstitüsü Haber Bülteni, 1(1), 2-4.
• Tosun, K. (1981). Yönetici Eğitimi Sorunu. İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 12, 5-19.
• Uslu, N. (2000). Türk-Amerikan İlişkileri. Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları.
• Uştuk, O. (2016). Aşk Örüntüleri Üzerine Bir Anlatı Analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 59-70.
• Üsdiken, B. (2003). Türkiye’de İş Yapmanın ve İşletmenin Akademikleştirilmesi, 1930-1950. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 58(1), 119-147.
• Üsdiken, B. (2004a). The French, the German and the American: Higher Education for Business in Turkey, 1883-2003 1. New Perspectives on Turkey, 31, 5-38.
• Üsdiken, B. (2004b). Exporting Managerial Knowledge to the Outpost: Penetration of ‘Human Relations’ into Turkish Academia, 1950-1965. Management Learning, 35(3), 255-270.
• Üsdiken, B. (2009). Bir Örgütsel Alanın Yeniden Şekillenişi: Türkiye’de İş Hayatına Yönelik Yüksek Öğretimde Değişim, 1955-1975. METU Studies In Development (Muhan Soysal Special Issue), 35, 1-40.
• Üsdiken, B. (2011). Transferring American Models for Education in Business and Public Administration to Turkey, 1950-1970, içinde American Turkish Encounters: Politics and Culture, 1830-1989, (Ed.) Nur Bilge Criss, Selçuk Esenbel, Tony Greenwood ve Louis Mazzari. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 319–23.
• Üsdiken, B. (2018). Higher Education in Management: The Case of Turkey. In The Future of Management Education (pp. 171-183). London: Palgrave Macmillan.
• Üsdiken, B. ve Çetin, D. (1999). Türkiye’de Akademik Dünyanın Yönetme İşine Yaklaşımında 1950’li Yıllarla Birlikte Ne Değişti? Amme İdaresi Dergisi, 32(4), 47-65.
• Üsdiken, B. ve Çetin, D. (2001). From Betriebswirtschaftslehre to Human Relations: Turkish Management Literature before and after the Second World War. Business History, 43(2), 99-124.
• Üsdiken, B. ve Selekler, N. (1996). Türkiye’de İşletme Alanında Eğitim ve Araştırmanın İlk Dönemleri. 4. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Webster, L. ve Mertova, P. (2007). Using Narrative Inquiry as a Research Method: An Introduction to Using Critical Event Narrative Analysis in Research on Learning and Teaching. London & New York: Routledge.
• Yalçınkaya, A. ve Koraltürk, M. (2018). İktisat ve İşletme Tarihi Kaynağı Olarak İş İnsanı Hatırat ve Oto/Biyografileri: Türkiye’de Yayımlanan Eserler Üzerine Bir Araştırma, BMIJ, 6(4), 981-1014.
• Yülek, E. (2015). Ömürdür Gelir Geçer: Yaşadıklarım, Gördüklerim, Duyduklarım. Ankara: Cümle Yayınları.
• Zaim, S. (2008). Bir Ömrün Hikayesi. İstanbul: İşaret Yayınları.